Sáng kiến kinh nghiệm: Phương pháp kể chuyện trong giờ học lịch sử - Vy Ngọc Thanh

rung rinh, giặc ở xa cứ tưởng quân ta đông không giám vào thành. Học sinh sẽ thú vị khi nghe câu chuyện này, đồng thời thấy được sự thông minh của Lí Thường Kiệt. Trong bài “ Ba lần kháng chiến chống quân xâm lược Mông – Nguyên thế kỉ XIII” tiết 2 (LS 7) Giáo viên miêu tả việc rút chạy của quân giặc trong lần xâm lược thứ 2 trên lược đồ, đồng thời kể câu chuyện Hà Đặc huấn đạo Phù Ninh cho lấy tre đan thành hình người, gần tối cho quân đem ra gần đường đâm thâu qua hình nộm treo lên cây, quân giặc thấy như vậy hoảng loạn, sợ hãi và không giám đánh nhau với quân của Hà Đặc mà bỏ chạytừ đó học sinh sẽ ấn tượng về cách đánh giặc của người dân miền núi, góp phần trong những chiến công của dân tộc. Khi dạy bài “ Cuộc kháng chiến từ năm 1858-1873” tiết 2 ( LS 8 ) giáo viên kể chuyện về tinh thần chiến đấu kiên quyết của nhân dân ta, bất chấp sự ngăn cản của triều đình bằng câu chuyện Trương Định phúc đáp thư của vua Tự Đức: “ Triều đình hoà nghị thì cứ việc hòa nghị, còn việc Định thì Định cứ làm, Định thà chịu tội với triều đình chứ nhất định không chịu ngồi nhìn giang sơn chìm đắm” và Ông cùng nhân dân đã chống lệnh của triều đình để đánh Pháp. Học sinh sẽ thấy được tinh thần kiên quyết đánh giặc của nhân dân ta cho dù trái lệnh Vua. Dạy bài “Cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp kết thúc 1953-1954” tiết 2 (LS 9) Khi trình bày về chiến dịch Điện Biên Phủ, giáo viên kể những câu chuyện về tấm gương hi sinh của các anh hùng dân tộc như anh Tô Vĩnh Diện lấy thân mình chèn pháo, anh Phan Đình Giót lấy thân mình lấp lỗ châu mai để đồng đội tiếp tục tiến lên. học sinh khâm phục tinh thần giám hi sinh và có suy nghĩ của mình đối với sự hi sinh đó. 2, Khi trình bày các sự kiện lịch sử có liên quan đến các chân dung nhân vật lịch sử : Khi trình bày các sự kiện liên quan đến nhân vật lịch sử nào, giáo viên cần sưu tầm những mẩu chuyện liên quan đến nhân vật đó, có thể là kể về thói quen, tài năng, cống hiến, hay một câu chuyện vui về nhân vật đó. Điều này có tác dụng làm cho HS nhớ lâu về nhân vật ấy. Ví dụ : -Bài “ Cuộc khởi nghĩa hai Bà Trưng năm 40” (LS 6 ) Giáo viên kể về việc Trưng Trắc đã gan dạ cùng em gái là Trưng Nhị trả thù nhà nợ nước, đánh dẹp quân Hán như thế nào. Khi dạy các bài liên quan đến các danh nhân văn hoá hay anh hùng dân tộc như : Lí Công Uẩn, Lí Thường Kiệt, Trần Quốc Tuấn, Trần Nhật Duật, Phạm Ngũ Lão, Nguyễn Trãi, Lê Thánh Tông, Quang Trung Từ đó khắc hoạ được cho học sinh một hình ảnh về nhân vật nào đó có công với nước trong các cuộc kháng chiến, hay có công xây dựng đất nước trong thời bình. Bài “ Phong trào kháng Pháp trong những năm cuối thế kỉ XIX” tiết 2 ( LS 8 ) Giáo viên cần khắc hoạ hình ảnh ông vua trẻ tuổi yêu nước Hàm Nghi, khác hẳn với các ông vua khác với trước đó và sau này. Học sinh hiểu rằng không phải vị vua nào cũng hèn nhát trước sức mạnh xâm lược của kẻ thù, sợ Pháp. Các em sẽ có ấn tượng tốt về vị vua này. Đặc biệt là phần lịch sử Việt nam ( LS 9 ) nhân vật Nguyễn ái Quốc – Hồ Chí Minh xuyên suốt chương trình nhiều bài học, nhiều sự kiện, nên giáo viên cần sưu tầm thêm nhiều mẩu chuyện về cuộc đời , hoạt động, nhân cách của vị lãnh tụ kính yêu này, nó có tác dụng giáo dục rất lớn, đặc biệt là trong hoàn cảnh toàn đảng toàn dân đang phát động việc học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh. 3, Đối với những sự kiện lớn mang tính bước ngoặt : Giáo viên sử dụng những câu chuyện liên quan đến những sự kiện nàốác thể kết hợp với các bài giảng trên lớp hoặc là các buổi ngọai khoá. Ví dụ : - Khi dạy bài : “ Quang Trung xây dựng đất nước” ( LS 7 ) Giáo viên cần nói qua những chính sách mà Quang Trung thực hiện về kinh tế, chính trị , Văn hoá giáo dục, quân sự Đặc biệt là những chính sách khuyến khích phát triển kinh tế công, thương nghiệp của Ông như “khoan thư”, chính sách mở cửa giao thương buôn bán với bên ngoài kể cả với phương Tây. Đây chính là điểm khác biệt mà các triều đại trước đó và triều Nguyễn sau này hạn chế thực hiện, do xuất phát từ suy nghĩ lo sợ các nước phương Tây lợi dụng để dòm ngó xâm lược. Vậy chúng ta có thể cho học sinh dự đoán nếu triều Quang Trung không sụp đổ, thì nền kinh tế của nước ta sẽ phát triển theo xu thế nào ? Phải chăng nó tạo điều kiện cho quan hệ sản xuất tư bản chủ nghĩa ra đời, nếu vậy nước ta sẽ trở thành một nước giàu mạnh và thoát khỏi nguy cơ xâm lược của tư bản phương Tây ? Đó chính là bước ngoặt nếu không có điều đáng tiếc. Chẳng hạn khi dạy bài : “ Đảng cộng sản Việt Nam ra đời” ( LS 9 ) Giáo viên kể về việc các đại biểu của hai tổ chức cộng sản đến dự hội nghị đầy khó khăn, việc gặp gỡ các đại biểu ở sân vận động Hương Cảng, việc Nguyễn ái Quốc được quốc tế cộng sản giao phó chủ trì hội nghị như thế nào, và khi Người đến trong sự bí mật kể cả người gác cổng cũng không cho vào? khung cảnh hội nghị thành lập đảng tại một ngôi chùa nhỏ ven bờ biển Hồng Công. Lúc đầu chỉ hai tổ chức tham gia do Đông dương cộng sản liên đoàn chưa đến kịp vì khó khăn về đi lại, sự truy lùng gắt gao của gián điệp. Đến 24-2-1930 Đông dương cộng sản liên đoàn mới chính thức gia nhập tổ chức Đảng cộng sản Việt Nam. Học sinh nhận thức được sự ra đời của đảng cộng sản Việt Nam là một bước ngoặt lịch sử của giai cấp lãnh đạo. Trong bài : “Tổng khởi nghĩa tháng tám 1945 và sự thành lập nước Việt Nam dân chủ cộng hoà” ( LS 9 ) Giáo viên kể sự kiện Hồ Chí Minh viết tuyên ngôn độc lập tại một căn nhà nhỏ ở phố Hàng Ngang Hà Nội. Hay sự kiện vua Bảo Đại thoái vị ở Ngọ Môn, trao ấn tín và bảo kiếm cho đại diện của chính phủ Lâm thời, Lễ thành lập nước Việt Nam dân chủ cộng hoà. Từ đó học sinh khắc sâu được ý nghĩa bước ngoặt của các sự kiện đó đối với lịch sử dân tộc, học sinh có thể nhớ lâu và chính xác các sự kiện đó. 4, Đối với các sự kiện sách giáo khoa chỉ nêu hoặc trình bày vắn tắt : Giáo viên sử dụng phương pháp kể chuyện vừa có tác dụng làm rõ sự kiện, vừa khắc sâu kiến thức cho học sinh vì sách giáo khoa nêu quá sơ lược. Ví dụ : - Câu chuyện Đinh Bộ Lĩnh dẹp loạn 12 sứ quân thống nhất đất nước đặt nền móng cho chế độ phong kiến Việt Nam. ( LS 7 ) Cuộc kháng chiến chống quân Minh của họ Hồ đầu thế kỉ XV ( LS 7 ) Cách mạng tư sản Nê đéc lan chống thực dân Tây Ban Nha thế kỉ XVI ( LS 8 ) Cuộc chiến tranh thuốc phiện ở Trung Quốc 1840-1842 ( LS 8 ) Sự kiện đội quân của Nguyễn Trung Trực đốt cháy tàu hi vọng của Pháp trên sông Vàm cỏ ( LS 8 ) Phong trào chống sưu thuế ở Trung kì do ảnh hưởng của phong trào Duy tân do Phan Châu Trinh khởi xướng ( LS 8 ) Sự kiện sau hai ngày đội Việt Nam tuyên truyền giải phóng quân đánh thắng 2 trận Phay Khắt và Nà ngần cuối năm 1944 ( LS 9 ) Việc Mỹ dựng lên sự kiện Vịnh Bắc Bộ để tấn công Miền Bắc tháng 8- 1964 (LS 9 ) và những sự kiện sách nêu sơ lược khác. 5, Đối với các bài học về kinh tế, văn hoá, chính trị Giáo viên cần đưa ra các câu chuyện sinh động tăng thêm sự hấp dẫn cho bài dạy. Ví dụ :- Bài : “ Văn hoá cổ đại” ( LS 6 ) Giáo viên kể về quá trình xây dựng Kim tự tháp ở Ai cập, bí ẩn về những lăng mộ của các Pha ra ông, các căn hầm bí mật với những cái chết bí ẩn của một số nhà khoa học đã vào những căn hầm hay lăng mộ đó, việc giải mã được những chữ cái tượng hình trong các lăng mộ của một nhà khoa học Pháp, tượng nhân sư Bài : “ Nước Chăm Pa thế kỉ II đến thế kỉ X” ( LS 6 ) Giáo viên cần khắc hoạ được sự độc đáo của Tháp Chăm về nghệ thuật kiến trúc, nghệ thuật điêu khắc, và các vật liệu xây dựng tháp. về sự độc đáo cảu văn hoá Chăm Bài : “Những cuộc cách mạng tư sản đầu tiên” ( LS 8 ) Giáo viên kể về việc phương thức sản xuất mới hình thành và phát triển ở các nước Tây Âu trong các thế kỉ XV đến XVII, đó là các công ty thương mại lớn dần được thay thế cho các thương hội thời trung đại, câu chuyện về các cuộc phát kiến địa lí của Ma gien lăng, của Cô lôm bôđể tìm ra những vùng đất mới. Từ đó học sinh thấy được sự xuất hiện phương thức sản xuất mới tư bản chủ nghĩa nó kéo theo nhiều việc tất yếu. Đặc biệt khi trình bày các bài : “Sự phát triển của kĩ thuật, khoa học, văn học và nghệ thuật thế kỉ XVIII-XIX” ( LS 8 ) hay : “Cách mạng khoa học kĩ thuật từ sau chiến tranh thế giới thứ hai đến nay” ( LS 9 ) Giáo viên nhất thiết phải đưa ra những câu chuyện liên quan đến các phát minh, hay những câu chuyện về các nhà khoa học, những thành tựu ngoài sức tưởng tượng hiện nay của nhân loại. (Tài liệu “Những mẩu chuyện lịch sử văn minh thế giới” nhà xuất bản giáo dục) Trên đây là một số những sự kiện không được trình bày trong sách giáo khoa. Nhưng nhất thiết giáo viên phải sưu tầm được những câu chuyện liên quan đến bài dạy để kể cho học sinh, có thể là vào giờ ngoại khoá. 6, Vậy sử dụng hình thức kể chuyện như thế nào để có ý nghĩa và có hiệu quả giáo dục cao nhất ? + Phải lựa chọn câu chuyện phù hợp với nội dung và mục tiêu bài học. + Có thể cắt giảm những chi tiết không liên quan, chi tiết rườm rà không cần thiết. + Không nên lạm dụng quá việc kể chuyện làm loãng không khí học tập, hoặc lãng phí thời gian tiết học. + Giáo viên phải tích cực sưu tầm sách báo, đọc các loại tài liệu tham khảo lịch sử, các câu chuyện lịch sửvà luyện ngôn ngữ kể chuyện sao cho thật hấp dẫn, lôi cuốn học sinh và thực sự hỗ trợ cho tiết dạy. + Giáo viên có thể kết hợp kể chuyện với việc cho học sinh xem tranh ảnh, quan sát lược đồ, sa bàn +Trong quá trình kể chuyện giáo viên có thể đặt câu hỏi liên hệ thực tế với nội dung, hay tình tiết nào đó của chuyện cho học sinh dễ hiểu + Giáo viên nhất thiết phải kết hợp phương pháp kể chuyện với phương pháp khác đảm bảo nhịp nhàng cho tiết học. III/ Kết luận : Trên cơ sở bàn về phương pháp kể chuyện trong giờ dạy – học lịch sử ở bậc THCS. Chắc chắn sẽ làm cho học sinh yêu thích bộ môn này hơn, nhận thức đúng việc học tập môn lịch sử đúng mức. Từ đó hình thành cho học sinh một thói quen tư duy, ghi nhớ sự kiện, nhân vậtthông qua việc liên tưởng tới các câu chuyện được kể, để từ đó khắc sâu hơn nữa nội dung đó, hay một vấn đề lịch sử nào đó mà mục tiêu bài học đặt ra cho thầy và trò cần đạt được, đối với bộ môn được cho là không mấy hấp dẫn với người học này.