Bài giảng Ngữ văn Lớp 6 - Tiết 101: Hoán dụ

Baøi daïy NhiÖt liÖt chµo mõng c¸c thÇy c« gi¸o vµ c¸c em häc sinh! Ngöõ vaên 6 KIỂM TRA BÀI CŨ Trả lời Ẩn dụ là gọi tên sự vật , hiện tượng này bằng tên sự vật , hiện tượng khác có nét tương đồng với nó nhằm tăng sức gợi hình , gợi cảm cho sự diễn đạt . Thế nào là ẩn dụ ? Nêu tác dụng của ẩn dụ ? I. Hoán dụ là gì ? Áo nâu liền với áo xanh Nông thôn cùng với thị thành đứng lên . ( Tố Hữu ) Các từ ngữ in đậm trong câu thơ chỉ ai ? - Áo nâu - Áo xanh - Nông thôn - Thị thành người công nhân những người sống ở nông thôn những người sống ở thị thành Giữa áo nâu , áo xanh , nông thôn , thị thành với sự vật được chỉ có mối quan hệ như thế nào ? người nông dân I. Hoán dụ là gì ? - Áo nâu - Áo xanh người nông dân người công nhân - Nông thôn - Thị thành những người sống ở nông thôn những người sống ở thị thành I. Hoán dụ là gì ? Áo nâu liền với áo xanh Nông thôn cùng với thị thành đứng lên . - Áo nâu - Áo xanh - Nông thôn - Thị thành người nông dân người công nhân những người sống ở nông thôn những người sống ở thị thành Thế nào là hoán dụ ? Ví dụ 1 : Áo nâu liền với áo xanh Nông thôn cùng với thị thành đứng lên . Ví dụ 2 : Tất cả nông dân ở nông thôn và công nhân ở thị thành đứng lên . -> Ví dụ 1 hay hơn vì có giá trị biểu cảm . Vì sao cũng cùng một nội dung mà ví dụ 1 lại có giá trị biểu cảm ? -> Dùng biện pháp hoán dụ . Nêu tác dụng của biện pháp hoán dụ ? Hãy so sánh cách diễn đạt ở 2 ví dụ sau , cách diễn đạt nào hay hơn ? Vì sao ? I. Hoán dụ là gì ? Áo nâu liền với áo xanh Nông thôn cùng với thị thành đứng lên . ( Tố Hữu ) - Áo nâu - Áo xanh - Nông thôn - Thị thành người nông dân người công nhân những người sống ở nông thôn những người sống ở thị thành Em hãy cho biết thế nào là hoán dụ và nêu tác dụng của nó ? Ghi nhớ : Hoán dụ là gọi tên sự vật , hiện tượng , khái niệm bằng tên của một sự vật , hiện tượng , khái niệm khác có quan hệ gần gũi với nó nhằm tăng sức gợi hình , gợi cảm cho sự diễn đạt . Áo nâu liền với áo xanh Nông thôn cùng với thị thành đứng lên Áo nâu -> Người nông dân Áo xanh -> Người công nhân Em hãy chỉ ra mối quan hệ giữa áo nâu , áo xanh với người nông dân , công nhân ? Dấu hiệu của sự vật Sự vật Nông thôn - > những người sống ở nông thôn Thị thành - > những người sống ở thị thành Vật chứa đựng Vật bị chứa đựng Tìm mối quan hệ giữa chúng ? II. Các kiểu hoán dụ II. Các kiểu hoán dụ Bàn tay ta làm nên tất cả Có sức người sỏi đá cũng thành cơm . ( Hoàng Trung Thông ) Bàn tay ta chỉ ai ? Bàn tay ta người lao động Giữa bàn tay ta và người lao động , từ nào chỉ bộ phận ? từ nào chỉ toàn thể ? Bộ phận Toàn thể Một cây làm chẳng nên non Ba cây chụm lại nên hòn núi cao Một và ba biểu thị điều gì ? Một - > số lượng ít , đơn lẻ . Ba - > số lượng nhiều , đông đảo cụ thể trừu tượng Giữa một và ba với sự vật được chỉ có mối quan hệ giữa chúng như thế nào ? II. Các kiểu hoán dụ Ngày Huế đổ máu Chú Hà Nội về Tình cờ chú cháu Gặp nhau Hàng Bè Từ đổ máu gợi em liên tưởng đến điều gì ? Đổ máu - > Chiến tranh Vậy , đó là mối quan hệ gì ? Dấu hiệu của sự vật Sự vật II. Các kiểu hoán dụ II. Các kiểu hoán dụ Từ những ví dụ đã phân tích ở phần I và phần II, hãy liệt kê một số kiểu quan hệ thường được sử dụng để tạo ra phép hoán dụ ? B ài tập 2: Em hãy so sánh sự giống và khác nhau giữa ẩn dụ và hoán dụ ? - Gọi tên sự vật hiện tượng này bằng tên sự vật , hiện tượng khác . - Tăng sức gợi hình , gợi cảm cho sự diễn đạt . Dựa vào quan hệ tương đồng ( liên tưởng ) . Cụ thể là tương đồng về : - hình thức ; - cách thức thực hiện ; - phẩm chất ; - cảm giác . Dựa vào quan hệ tương cận , gần gũi . Cụ thể : - bộ phận – toàn thể ; - vật chứa đựng - vật bị chứa đựng ; - dấu hiệu của sự vật - sự vật ; - cụ thể - trừu tượng . Ẩn dụ Hoán dụ Giống Khác III. Luyện tập : Bài tập 1: Chỉ ra phép hoán dụ trong những câu thơ , câu văn sau và cho biết mối quan hệ giữa các sự vật trong mỗi phép hoán dụ là gì ? a) Làng xóm ta xưa kia lam lũ quanh năm mà vẫn quanh năm đói rách . Làng xóm ta ngày nay bốn mùa nhộn nhịp cảnh làm ăn tập thể . ( Hồ Chí Minh ) b) Vì lợi ích mười năm phải trồng cây , Vì lợi ích trăm năm phải trồng người . ( Hồ Chí Minh ) Trả lời a) Làng xóm Người nông dân Vật chứa đựng Vật bị chứa đựng => Lấy vật chứa đựng để gọi vật bị chứa đựng mười năm trăm năm Thời gian trước mắt Thời gian lâu dài Cụ thể Trừu tượng => Lấy cái cụ thể để gọi cái trừu tượng Câu Nội dung Các biện pháp tu từ So sánh Ẩn dụ Nhân hóa Hoán dụ Núi cao chi lắm núi ơi Núi che mặt trời chẳng thấy người thương ! ( Ca dao ) Thuyền về có nhớ bến chăng Bến thì một dạ khăng khăng đợi thuyền . ( Ca dao ) Đầu xanh có tội tình gì Má hồng đến quá nửa thì chưa phôi ( Nguyễn Du ) Trẻ em như búp trên cành Biết ăn ngủ , biết học hành là ngoan ( Hồ Chí Minh ) Bài tập 3: Xác định các biện pháp tu từ trong câu thơ sau ? x x x x 1 2 3 4 Bài tập 4: Em hãy viết một đoạn văn ngắn ( 4 - 5 câu ) chủ đề tự chọn có sử dụng biện pháp hoán dụ Củng cố : - Thế nào là hoán dụ ? Nêu các kiểu hoán dụ thường gặp ? - Học thuộc lòng 2 ghi nhớ SGK trang 82, 83. Thực hành đặt câu có 4 kiểu hoán dụ . Viết đoạn văn tả một người thân có dùng hoán dụ . Chuẩn bị bài : + Tập làm thơ 4 chữ . + Làm 5 yêu cầu ở phần I trang 84, 85. + Trước khi làm bài tập , chú ý xem kĩ phần đọc thêm về thơ bốn chữ , sau bài " Lượm " ( bài 24 trang 77) Dặn dò chóc c¸c em häc tèt