Sáng kiến kinh nghiệm: Tiếp cận "Trao duyên" theo cái nhìn thời gian nghệ thuật

g xảy ra gần như đồng thời với việc Kim Trọng về Liêu Dương). Cái ngày nay phút chốc đã là cái ngày xưa cả "phím đàn", cả "lò hương " đêm thề thốt, những gì đẹp nhất, quý giá nhất đã hun hút xa xôi, chìm vào bóng tối. Kiều trở về quá khứ tưởng tìm được nơi an ủi nhưng kỷ niệm lại là nhát dao cứa mạnh vào tim, đẩy nàng tới sự hoảng loạn, nàng chạy trốn kỷ niệm tìm đến với tương lai. Câu hỏi : Trước mắt Kiều hiện lên một tương lai như thế nào ? Yêu cầu : Trước mắt Kiều hiện lên một tương lai thật hãi hùng, nàng nhìn thấy số phận của mình nơi mai hậu thật là thê thảm, nàng đã là người của thế giới bên kia, linh hồn nàng vật vờ theo lá cây ngọn cỏ trở về mang theo niềm tiếc nuối khắc khoải ''hồn còn mang nặng lời thề " nhưng tình yêu bất diệt của nàng không còn chỗ trong cuộc sống hiện thực. Cũng ''lò hương ấy",''tơ phím này" nhưng người so tơ, đốt lò không còn là Kiều cũng không còn là Kim của ngày xưa. Sự trở về của Kiều chỉ còn niềm hy vọng duy nhất là sự cảm thông của người ngày xưa “rưới xin chén nước cho người thác oan” Kiều ví mình như chàng Trương Chi thủa nào mang nặng khối tình xuống Tuyền đài chỉ có sự thấu hiểu của người ngày xưa mới có thể hoá giải nỗi oan tình, nàng khẩn cầu niềm an ủi để xoa dịu nỗi đau. Vậy mặc dù duyên đã trao, nghĩa chàng Kim đã trả nhưng Kiều không hề thanh thản, sự tan vỡ oan khuất của tình yêu làm nàng đau đớn không cùng hồn nàng không thể về nơi siêu tịnh, nàng chỉ hy vọng mai hậu Kim Trọng cảm thông may ra nỗi oan thác này mới được giải tỏa. Câu hỏi: em có nhận xét gì về dòng thời gian ở đây? Yêu cầu: Dòng thời gian ở đây không tuân theo sự chảy trôi của thời gian khách quan bên ngoài mà nó có những nhịp độ hoàn toàn khác: có sự hồi hoàn giữa thời gian hiện tại, quá khứ, tương lai trong một khoảnh khắc ngắn của cả cuộc đời. Giọng thơ cũng thay đổi, hình ảnh thơ chập chờn ma mị, thời điểm không xác định (mai sau, bao giờ) không khí linh thiêng (đốt lò hương, so tơ phím).Tất cả nói lên tâm trạng khổ đau khủng hoảng của nhân vật. Sự đối lập găy gắt giữa ước vọng và hiện thực cuộc sống đã làm cho Kiều rơi vào tột cùng bi kịch, dẫn tới sự khủng hoảng tâm lý dữ dội. Câu hỏi: Nhận xét của em về nghệ thuật miêu tả nội tâm của nhà thơ? Yêu cầu: Xây dựng dòng thời gian tâm lý này Nguyễn Du đã làm nổi bật thế giới nội tâm đầy mâu thuẫn của Kiều. Một mặt nàng muốn trao duyên cho em để chàng Kim đỡ đau khổ, một mặt nàng không dứt nổi mối tình tuyệt đẹp của mình và khi không thể giữ nổi tình yêu nàng đau đớn đến hoảng loạn. Nàng gần như mất hết ý thức về không gian, thời gian. Vì thế dòng thời gian ở đây không tuân theo thời gian khách quan mà nó có một nhịp độ riêng thẫm đẫm cảm xúc, tâm trạng. Dùng dòng thời gian đặc biệt này nhà thơ đã mổ xẻ tâm trạng nhân vật một cách chân thực nhất, những biến đổi tinh vi của tâm hồn được lý giải thật sâu sắc, tài tình. Trong sự hoảng loạn khi tình yêu đã mất, Kiều chìm vào một dòng thời gian ảo, Kiều như nửa tỉnh nửa mê đang nói chuyện cùng Vân nàng bỗng như nói chuyện với mình, nàng đối diện một thực tế đớn đau: Trâm gãy gương tan Tơ duyên ngắn ngủi Câu hỏi : Tâm trạng của Kiều được thể hiện rõ nhất qua từ ngữ nào? Yêu cầu: Từ “bây giờ” như một cái mốc oan nghiệt xẻ cuộc đời Kiều thành hai nửa. Một nửa trong quá khứ êm đẹp, một nửa là hiện tại bi thương. Cái giới hạn chia đời Kiều thành hai nửa đó chính là bi kịch trao duyên mà Kiều vừa thực hiện xong. Cái“bây giờ” trở thành bản lề khép mở hai thế giới của đời Kiều: một quá khứ “êm đềm trướng rủ màn che”, một tương lai “mệnh bạc” hồn vật vờ theo lá cây ngọn cỏ vì ôm mối oan tình không dứt. Câu hỏi: Quay lại với hiện tại, đối diện với bi kịch "bây giờ trâm gãy, bình tan” tâm trạng Kiều như thế nào? Yêu cầu:Tâm trạng Kiều có sự đột biến. Nỗi đau khi tình yêu bị tan vỡ thì người ngoài cuộc không thể hiểu, nàng Vân không thể chia sẻ. Lúc này, tâm trạng Kiều chìm tới đáy của sự chiêm nghiệm cá nhân, của nỗi đau cuộc đời, nàng ý thức sâu sắc thân phận của mình. trâm gãy bình tan tơ duyên ngắn ngủi phận bạc như vôi nước chảy hoa trôi Lời nói của Kiều có một loạt những thành ngữ diễn tả cái tan vỡ, cái bất hạnh, cái nổi trôi vô định của số phận, Kiều nhắc tới điều đó bằng sự ý thức về thân phận, về cuộc đời bi kịch của mình, bằng nhận thức sự đối lập găt gắt giữa cái hữu hạn của số phận và cái "muôn vàn" vô hạn của tình yêu, ước vọng. Hiện tại đẩy nàng xuống tận cùng bi kịch, nỗi đau này không thể chia sẻ cùng ai, kể cả nàng Vân chỉ có chàng Kim là hiểu, chàng là người duy nhất có thể chia sẻ vì thế từ sự tự thương mình Kiều tìm đến chàng Kim và bóng hình chàng Kim xuất hiện trong sự tưởng tượng của Kiều. Đang đối mặt cùng Thuý Vân thế mà Kiều dường như vượt qua cả không gian thời gian để cùng tâm sự với chàng Kim. Lời của nàng giờ đây là những lời than chua xót về thân phận của mình và thân phận của tình yêu, đặc biệt là những lời tạ lỗi cùng Kim Trọng: Kể làm sao hết muôn vàn ái ân Trăm nghìn gửi lạy chàng Kim Nát thân bồ liễu đền nghì trúc mai Nàng gọi tên chàng Kim bằng những tiếng nấc nghẹn ngào như trong cơ mê sảng “Ôi Kim lang hỡi Kim lang/ Thôi thôi thiếp đã phụ chàng từ đây”. Những gì đã lo cho chàng Kim chỉ làm nàng yên tâm trong khoảng khắc, nàng vẫn mang nặng trong lòng mình nỗi mặc cảm tội lỗi. Câu hỏi: Cảm nhận của em về tâm trạng nhân vật ở đây? Yêu cầu: Đoạn thơ diễn tả một cơn khủng hoảng, một trận sóng gió tơi bời trong lòng của con người tài sắc mà mệnh bạc. Nàng khổ đau, quằn quại đâu phải chỉ vì chính mình mà còn vì người nên nỗi đau càng nhân lên gấp bội Giáo viên đặt câu hỏi để học sinh tổng kết các phương diện nội dung và nghệ thuật của đoạn trích, từ đó rút ra những giá trị về mặt nội dung tư tưởng và những thành công nghệ thuật của đoạn trích Câu hỏi: em có nhận xét gì về diễn biến tâm trạng của nhân vật trong màn “trao duyên” vừa phân tích ở trên? Yêu cầu: Diễn biến tâm trạng của nhân vật Thuý Kiều được diễn tả một cách chân thực, theo một dòng chảy tâm lý vô cùng lôgic từ sự kiên quyết trao duyên cho đến đau đớn, bàng hoàng, khủng hoảng khi nhận thấy tình yêu đã mất, cuối cùng là nỗi đau thương cho thân phận bọt bèo. Tâm trạng của nhân vật diễn biến từ những nỗi đau trước thực tế phũ phàng , càng ngày chìm sâu vào sự chiêm nghiệm cá nhân về thân phận về cuộc đời. Nỗi đau của nàng Kiều đã đạt đến nỗi đau của muôn kiếp phụ nữ trong xã hội phong kiến xưa. Câu hỏi : Em hãy nhận xét nghệ thuật việc xây dựng dòng thời gian tâm lý của tác giả trong đoạn trích? Yêu cầu: Xây dựng dòng thời gian tâm lý chính là Nguyễn Du đã đi vào nội tâm nhân vật, đi vào cái cá biệt của cuộc đời, của số phận và từ đó đạt đến sự khái quát cho mọi cuộc đời mọi con người. Với việc xây dựng dòng thời gian tâm lý Nguyễn Du đi xa hơn tác phẩm truyện Nôm đương thời, ông nhìn nội tâm nhân vật từ phía nhân vật, từ phía những mục đích khát vọng, xu hướng hoạt động của chúng .Truyện Nôm đương thời chua xây dựng dòng thời gian tâm lí, nếu chúng ta đi sâu vào những tác phẩm như “Chinh phụ ngâm” (Đặng Trần Côn-Đoàn Thị Điểm) hay “Cung oán ngâm” (Nguyễn Gia Thiều) chúng ta cũng thấy ở trong những tác phẩm này có sự xuất hiện của thời gian như “đêm năm canh lần nương vách quế” “đêm năm canh trông ngóng lần lần” rồi “Khuy sớm” rồi “khắc giờ đằng đẵng như niên” nhưng đó chỉ là yếu tố thời gian mang tính chất tượng trưng, được dùng với nghệ thuật tả cảnh ngụ tình lấy cái en ngoài để chỉ cái bên trong chứ chưa có cái nhìn thời gian tâm lý như ở Truỵên Kiều của Nguyễn Du. ở Truyện Kiều thời gian dừng lại ở hiện tại của những sự biến, quay về với quá khứ, hay nới rộng vào tương lai tất cả đều là thế giới nội tâm của nhân vật đối lập với thế giới khách quan giúp tác giả thể hiện được những diễn biến đa dạng, phức tạp của thế giới tâm trạng nhân vật. Tác giả đã mổ xẻ sâu sắc những nỗi đau đớn, chua xót của cuộc đời nhân vật và từ nỗi đau cụ thể của nàng Kiều nhà thơ nói được nhiều điều sâu sắc về xã hội, về cuộc đời. Nhà thơ đã nói được sâu sắc khát vọng hạnh phúc, khát vọng tình yêu cũng như nỗi đau đớn xót xa của một con người, một số phận và cũng là của mọi cuộc đời, mọi con người trong một xã hội. Chính vì thế có thể nói đoạn trích này là một trong những đoạn tiêu biểu của Truyện Kiều. Những đột phá nghệ thuật của Nguyễn Du đã khẳng định tài năng, vị trí của ông trong nền văn học dân tộc, cũng như thể hiện tâm huyết của một con người có “con mắt nhìn suốt sáu cõi, tâm lòng nghĩ suốt nghìn đời”(Mộng Liên Đường chủ nhân V. Kết quả : Trước khi dạy theo phương pháp trên Sau khi dạy theo phương pháp trên Khi tìm hiểu đoạn trích, học sinh thường đi vào tìm hiểu tài lập luận, thuyết phục của Thúy Kiều, qua đó, thấy được tài năng của Nguyễn Du trong việc sử dụng ngôn từ; mà chưa cảm nhận diễn biến tâm trạng đặc biệt của nhân vật thông qua thời gian nghệ thuật được thể hiện trong đoạn trích. Học sinh chưa có được những rung động, cảm thông trước nỗi đau của số phận con người. Đặc biệt là khó nhận thấy những sáng tạo đột phá của Nguyễn Du so với văn học đương thời vì thế chưa đánh giá đúng mực giá trị của đoạn trích. Học sinh tiếp cận đoạn trích với tư cách là một sản phẩm nghệ thuật của một nghệ sỹ. Từ các yếu tố nghệ thuật các em đã giải mã một cách sâu sắc thế giới nội tâm nhân vật với đầy những đổi thay biến hóa tinh vi. Cảm nhận và rung động trước nỗi đau số phận nhân vật. Cảm nhận được tấm lòng nhân đạo cao cả của thiên tài Nguyễn Du và tài năng nghệ thuật của nhà thơ. Đồng thời học sinh còn có thể nhận thấy được những tiến bộ của Nguyễn Du trong Truyện Kiều so với cáctruyện Nôm đương thời. VI. Lời cuối : Trên đây là những suy nghĩ, cảm nhận của chúng tôi sau nhiều trăn trở, băn khoăn khi giảng dạy đoạn trích Traoduyên, nhưng văn chương là giếng không đáy, thiết nghĩ những trình bày của chúng tôi ở đây cũng chỉ là những tìm tòi bước đầu cho nên không tránh khỏi những bất cập, thiếu sót hy vọng nhận được sự bổ sung, góp ý của các đồng nghiệp để bài viết tốt hơn, khả dụng hơn.Xin chân thành cảm ơn! Người viết: Nguyễn Thị Thúy Anh Trường thpt chuyên Phan Bội Châu