Sáng kiến kinh nghiệm: Sử dụng đồ dùng trực quan trong giờ Lịch sử

nhí l©u, g©y ®­îc mèi liªn hÖ thÇn kinh t¹m thêi kh¸ phong phó, ph¸t huy ®ù¬c n¨ng lùc chó ý quan s¸t, høng thó cña häc sinh. ViÖc sö dông tranh b¶n ®å l­îc ®å ë mçi lo¹i cã mçi c¸ch sö dông riªng: C¸ch thøc tiÕn hµnh: a. Sö dông b¶n ®å : *§èi víi b¶n ®åi c©m hay cßn gäi lµ b¶n ®å trèng. Tr­íc tiªn cho häc sinh trùc quan b¶n ®å,chØ míi vµi nÐt c¬ b¶n vÒ ph¹m vi l·nh thæ, vµi ®Þa danh chÝnh lµm nªn sau ®ã d¹y ®Õn ®©u gi¸o viªn dïng bót c¸c mµu giÊy mµu c¸c lo¹i ®iÒn vµo tíi ®ã thÓ hiÖn ®­îc néi dung trong s¸ch. Sö dông b¶n ®å c©m cã t¸c dông rÊt lín, nã thu hót sù tËp trung chó ý cña häc sinh. Häc sinh chó ý t×m hiÓu mét c¸ch sinh ®éng, c¸c sù kiÖn ®­îc quan s¸t mét c¸ch râ rµng dÔ nhí. VÝ dô khi gi¶ng phÇn: c¸c cuéc tiÕn c«ng cña ta trong ®¹i chiÕn cuéc §«ng Xu©n ( 1953- 1954). Gi¸o viªn treo l­îc ®å chiÕn tr­êng §«ng D­¬ng ( trªn ®Êt liÒn 1953-1954). ChØ ghi mét vµi ®Þa danh nh­: Hµ Néi, §iÖn Biªn Phñ, Thµ KhÑt, Sª N«, Pl©y, Lu«ng Pha B¨ng. ChuÈn bÞ mét b«ng hoa mµu tÝm than. Khi t­êng thuËt ®Þch tËp trung qu©n ë ®ång b»ng B¾c Bé 44 tiÓu ®oµn ®Ó chñ ®éng ®¸nh ta thùc hiÖn kÕ ho¹ch Nava hßng xoay l¹i t×nh thÕ chuyÓn b¹i thµnh th¾ng, gi¸o viªn ®Ýnh b«ng hoa ®· chuÈn bÞ s½n vµo vÞ trÝ ®ång b»ng B¾c Bé. Khi gi¶ng ®Õn c¸c ®ît tiÕn c«ng cña ta: Ngµy 10 th¸ng 3 n¨m 1953 ta tÊn c«ng Lai Ch©u bao v©y §iÖn Biªn Phñ. Nava buéc ph¶i ®iÒu 6 tiÓu ®oµn c¬ ®éng ë ®ång b»ng B¾c Bé lªn t¨ng c­êng cho §iÖn Biªn Phñ lµm cho §iÖn Biªn Phñ trë thµnh n¬i tËp trung binh lùc thø 2 cña ®Þch, gi¸o viªn t¸ch mét phÇn b«ng hoa ë ®ång b»ng B¾c Bé ®Ýnh lªn §iÖn Biªn Phñ. §Çu th¸ng 12 n¨m 1953 cïng víi bé ®éi Pha ThÐt – Lµo ta tÊn c«ng trung Lµo gi¶i phãng thÞ x· Thµ KhÑt, uy hiÕp Sª N«, biÕn Sª N« thµnh tËp trung binh lùc thø 3, gi¸o viªn t¸ch mét phÇn b«ng hoa ë ®ång b»ng B¾c Bé ®Ýnh sang vÞ trÝ Sª n«. §Çu th¸ng 2 n¨m 1954 ta tÊn c«ng ®Þch ë b¾c t©y Nguyªn gi¶i phãng Kom Tum, uy hiÕp Pl©y trë thµnh n¬i tËp trung binh lùc thø 4 cña ®Þch. Gi¸o viªn dïng bót mµu tÝm ®en chÊm lªn ®Þa danh Pl©y mét chÊm trong. Còng trong thêi gian nµy ta tÊn c«ng sang th­îng Lµo. Qu©n ®éi nh©n d©n ViÖt Nam vµ Pha ThÐt Lµo tÊn c«ng ®Þch vµ gi¶i phãng vïng Phong Xa L×, uy hiÕp Lu«ng Pha B¨ng, ®Þch ph¶i t¨ng c­êng Lu«ng Pha B¨ng, Lu«ng Pha B¨ng trë thµnh n¬i tËp trung binh lùc thø 5 cña ®Þch. Gi¸o viªn dïng bót tÝm mµu ®en chÊm mét chÊm trßn to ë vÞ trÝ Lu«ng Pha B¨ng. Qua c¸c ký hiÖu ®­îc næi lªn trªn l­îc ®å trèng häc sinh hiÓu ®­îc mét c¸ch dÔ dµng, qua c¸c ®ît tÊn c«ng cña ta qu©n ®Þch bÞ ph©n t¸n lùc l­îng chñ yÕu tõ mét n¬i thµnh 5 n¬i, gièng nh­ vâ sÜ khæng lå nay bÞ ta c¨ng tay c¨ng ch©n ra th× vâ sÜ Êy døt kho¸t khoÎ mÊy còng thua. Nh­ vËy ®Þch tõ chç chñ ®éng tËp trung ®¸nh ta nay bÞ ®éng ph¶i ph©n t¸n ra ®èi phã víi lùc l­îng cña chóng bÞ tiªu hao. Häc sinh sÏ chøng minh ngay ®­îc kÕ ho¹ch Na Va cña ®Þch nay b­íc ®Çu ®· bÞ ph¸ s¶n. b) ViÖc sö dông b¶n ®å trong s¸ch gi¸o khoa: Thø nhÊt lµ cho häc sinh trùc quan b¶n ®å. Giíi thiÖu c¸c ký hiÖu ®· ghi trªn b¶n ®å. Gi¸o viªn t­êng thuËt miªu t¶ thÝch øng víi c¸c ký hiÖu ®· ghi trªn b¶n ®å. Gi¸o viªn h­íng dÉn häc sinh ph©n tÝch ®¸nh gi¸ rót ra bµi häc lÞch sö. VÝ dô: Khi gi¶ng §øc ®¸nh chiÕm Ch©u ¢u trong phÇn I cña bµi “ChiÕn tranh thÕ giíi thø 2” trong s¸ch tËp I – s¸ch gi¸o khoa líp 9. §Ó häc sinh hiÓu ®­îc v× sao §øc miÖng h« lµ tiªu diÖt Liªn X« nh­ng më ®Çu cuéc chiÕn tranh §øc l¹i ®¸nh Ba Lan. Tr­íc hÕt gi¸o viªn treo b¶n ®å cho häc sinh trùc quan. ChØ c¸c ký hiÖu vÞ trÝ c¸c n­íc, t­êng thuËt: Ngµy 1 th¸ng 9 n¨m 1939 §øc tÊn c«ng Ba Lan, Anh, Ph¸p buéc ph¶i tuyªn chiÕn víi §øc v× Ba Lan lµ ®ång minh. Th¸ng 4 n¨m 1940 ®Õn th¸ng 6 n¨m 1940 §øc tËp trung lùc l­îng ®¸nh chiÕm c¸c n­íc T©y ¢u víi chiÕn thuËt tèc chiÕn tÊn c«ng b»ng xe t¨ng, m¸y bay tÊn c«ng bao v©y l·nh thæ ®èi ph­¬ng. Trong 2 tuÇn §øc ®¸nh §an M¹ch, Na Uy, BØ, Hµ Lan, Luých X¨n Bua sau ®ã trµn sang Ph¸p. Ngµy 22/6/1940 chÝnh phñ Ph¸p kÝ víi §øc hiÖp ­íc ®Çu hµng nhôc nh·. Th¸ng 6 n¨m 1940 ®e do¹ ®æ bé lªn n­íc Anh. Sau khi gi¸o viªn t­êng thuËt. Gi¸o viªn hái: T¹i sao §øc chän Ban Lan tÊn c«ng ®Çu tiªn. Häc sinh m¾t thÊy, tai nghe ph©n tÝch ph¸n ®o¸n vµ tr¶ lêi c¸c ý sau: §øc chän Ba Lan tÊn c«ng ®Çu tiªn v×: Ba Lan cã tµi nguyªn phong phó phôc vô cho chiÕn tranh: than, dÇu, s¾t thiÕc. Ba Lan cã vÞ trÝ chiÕn l­îc quan träng n»m gi÷a T©y vµ §«ng ¢u. Lµ b×nh phong ¸n ng÷ cho §øc tr¸nh ®­îc sù tÊn c«ng Liªn X« ®Ó §øc cã thÓ ®¸nh chiÕm c¸c n­íc T©y ¢u sau ®ã sÏ trë l¹i tÊn c«ng c¸c n­íc §«ng ¢u: §Æc biÖt lµ Liªn X«. §¸nh Ba Lan tr­íc Anh, Ph¸p ch­a ph¶n øng g× v× vËy §øc nuèt chöng Ba Lan lµm bµn ®¹p tÊn c«ng c¸c n­íc T©y ¢u. VÝ dô: Khi gi¶ng Lª Lîi dùng cê khëi nghÜa ë phÇn II trong bµi: “Cuéc khëi nghÜa Lam S¬n” (S¸ch gi¸o khoa líp 7). Gi¸o viªn treo b¶n ®å khëi nghÜa Lam S¬n 1418 – 1424 Giíi thiÖu c¸c kÝ hiÖu ®Æc biÖt lµ vïng ®Þa danh nh©n v¨n vïng Lam S¬n gi¸o viªn thuËt Lam S¬n nay lµ Thä S¬n - Thanh Ho¸ lµ n¬i cã nhiÒu c©y trµm N»m bªn t¶ ng¹n s«ng Chu lµ ®Çu mèi giao th«ng quan träng Lµ n¬i giao tiÕp cña c¸c anh em ViÖt – M­êng – Th¸i lµ quª h­¬ng cña anh hïng Lª lîi vµ nhiÒu anh hïng kh¸c. Lµ n¬i xa chÝnh quyÒn cña ®Þch. Lµ n¬i quª h­¬ng cã truyÒn thèng ®Êu tranh anh dòng chèng giÆc ngo¹i x©m. Sau khi häc sinh trùc quan vÒ ®Þa lÝ vµ nghe nh©n v¨n vïng nói Lam S¬n cã ®iÒu kiÖn thuËn lîi nh­ thÕ nµo mµ Lª Lîi l¹i dùng cê khëi nghÜa ë n¬i ®©y. Häc sinh qua suy nghÜ ph©n tÝch th¶o luËn c¸c em sÏ tr¶ lêi ®­îc: Lam S¬n lµ vïng nói hiÓm trë che chë cho nghÜa qu©n, nghÜa qu©n cã thÓ cã ®éng n¬i nµy ®Õn n¬i kh¸c, lµ néi dung cÊp søc ng­êi, søc cña cho nghÜa qu©n, lµ n¬i tô nghÜa cña c¸c hµo kiÖt bèn ph­¬ng trêi. Lam s¬n cã ®iÒu kiÖn kinh tÕ chÝnh trÞ x· héi, thuËn lîi cho nghÜa qu©n, tõ tay kh«ng mµ dùng cê khëi nghÜa. Lam S¬n lµ n¬i thiªn thêi ®Þa lîi nh©n hoµ. c) Sö dông tranh minh ho¹: - Khi sö dông tranh minh ho¹, gi¸o viªn hÕt søc tr¸nh cho häc sinh xem c¸c bøc tranh hái mét c¸ch chung chung lµ bøc tranh nãi lªn ®iÒu g×. Tr­íc hÕt cÇn giíi thiÖu bøc tranh cho HS quan s¸t, nhËn biÕt c¸c nh©n vËt mét c¸ch khoa häc, qua miªu t¶ häc sinh ph©n tÝch, gi¶i thÝch ®Ó ®i ®Õn nÐt kh¸i qu¸t vµ rót ra nhËn xÐt kÕt luËn lÞch sö. §Ó häc sinh hiÓu ®ù¬c r»ng nh×n hoa v¨n trªn mÆt trèng ®ång ta h×nh dung ra cuéc sèng hån hËu cña «ng cha ta. Gi¸o viªn treo bøc tranh mÆt trèng ®ång §«ng S¬n cho häc sinh trùc quan h­íng dÉn häc sinh quan s¸t c¸c hoa v¨n trªn mÆt trèng ®ång gåm cã ai h×nh dung, ho¹t ®éng nh­ thÕ nµo. Hái: Em h·y miªu t¶ nh÷ng h×nh ¶nh hoa v¨n trªn c¸c vßng cña mÆt trång ®ång? ë gi÷a mÆt trèng ®ång cã h×nh ng«i sao to¶ ra 14 tia s¸ng biÓu hiÖn kh«ng gian bao la rùc rì Vßng 1 cña trèng ta thÊy h×nh ¶nh c¸c con chim má dµi ®u«i dµi, ch©n duçi ra phÝa sau vµ nghiªng m×nh vÒ phÝa phÇn phÝa tr­íc ®ang h­íng ®Õn c¸c tia s¸ng Vßng 2 nh÷ng con chim, con nai sõng dµi ®èi xøng nhau tõng ®«i mét. Vßng 3 lµ nh÷ng h×nh ng­êi c¶i trang h×nh chim, tay cÇm gi¸o, tay cÇm mòi tªn, ng­êi thæi kÌn, ng­êi ®¸nh trèng ®i nhÞp nhµng, ng­êi cÇm chµy gi· g¹o, ng­êi rung chu«ng ®©u ®©u còng cã h×nh chim, chim ®Ëu m¸i nhµ, chim ®Ëu vai ng­êi gi· g¹o. Gi¸o viªn hái: Quan s¸t v¨n ho¸ trªn mÆt trèng ®ång em h×nh dung ra cuéc sèng cña «ng cha ta nh­ thÕ nµo? Häc sinh dÔ dµng tr¶ lêi ®­îc ngay: cuéc sèng cña «ng cha ta rÊt l¹c quan yªu ®êi, vui t­¬i con ng­êi vµ c¶nh vËt thiªn nhiªn hoµ quyÖn víi nhau chøng tá cuéc sèng cña «ng cha ta rÊt hån hËu. VÝ dô: Khi gi¶ng phÇn 2 X« ViÕt NghÖ TÜnh trong bµi: Phong trµo c«ng nh©n vµ n«ng d©n 1930 – 1931 X« ViÕt NghÖ TÜnh trang 24 s¸ch gi¸o khoa tËp II líp 9. §Ó häc sinh chøng minh ®­îc ®­êng nèi cña §¶ng v¹ch ra hoµn toµn ®óng ®¾n vµ x¸c thùc víi c¸ch m¹ng ViÖt Nam, X« ViÕt NghÖ TÜnh lµ ®Ønh cao cña phong trµo c¸ch m¹ng 1930 –1931 lµ cuéc tæng diÔn tËp ®Çu tiªn cña c¸ch m¹ng th¸ng 8 sau nµy. Gi¸o viªn quan s¸t bøc tranh X« ViÕt ®Æc biÖt chó ý ®Õn ký hiÖu trang phôc cña giai cÊp n«ng d©n vµ c«ng nh©n, khÝ thÕ ®Êu tranh cña hä. Gi¸o viªn h­íng dÉn häc sinh miªu t¶ Gi¸o viªn hái: Qua nh÷ng h×nh ¶nh trªn bøc tranh em cã thÓ chøng minh r»ng ®­êng nèi cña §¶ng ®Ò ra lµ hoµn toµn s¸t thùc víi c¸ch m¹ng ViÖt Nam? Häc sinh liªn hÖ v¬Ý ®­êng nèi cña §¶ng ®Ò ra th¸ng 10 n¨m 1950 c¸c em sÏ hiÓu ®­îc r»ng:LÇn ®Çu tiªn n­íc ta d­íi sù l·nh ®¹o cña §¶ng giai cÊp c«ng nh©n 8 n«ng d©n ( ®Çy lµ 2 lùc l­îng ®«ng ®¶o cña CM ®oµn kÕt bªn nhau chèng §a vµ phong kiÕn) Qua cao trµo nµy §¶ng ®· huy ®éng ®«ng ®¶o quÇn chóng nh©n d©n (hµng v¹n) ®Êu tranh cã tæ chøc qua ®ã gi¸o dôc hä, ®ã lµ cuéc tæng diÔn tËp ®Çu tiªn cho CM th¸ng 8 sau nµy. ViÖc sö dông tranh ¶nh, b¶n ®å, l­îc ®å trong s¸ng gi¸o khoa cã t¸c dông rÊt lín ®ì mÊt thêi gian häc sinh tiÕp thu bµi mét c¸nh nhanh nhÊt nhí l©u dÔ hiÓu tr¸nh ®­îc 1 giê häc gß bã, Ðp ®Æt. Häc sinh tiÕp thu bµi mét c¸ch nhÑ nhµng giê häc diÔn ra sinh ®éng ®Çy høng thó. Qua biÕt ®­îc hiÖn t­îng sù kiÖn lÞch sö häc sinh ph©n tÝch so s¸nh hiÓu ®­îc b¶n chÊt cu¶ sù kiÖn, hiÖn t­îng rót ra ®­îc bµi häc ®Ó x©y ®¾p t­¬ng lai.Häc sinh sÏ hiÓu ®­îc quy luËt vµ ph¸t triÓn cña loµi ng­êi ®ång thêi còng t×m ra ®­îc ®Æc thï riªng cña m«Ü vïng, m«Ü chiÕn dÞchHäc sinh sÏ thÊy ®­îc c¸i hay c¸i ®Ñp trong khi häc bé m«n lÞch sö. Gi¸o viªn sö dông b¶n ®å, tranh ¶nh th­êng xuyªn sÏ rÌn ®­îc kh¶ n¨ng quan s¸t, trÝ t­ëng t­îng, t­ duy vµ ng«n ng÷, ®Æc biÖt lµ kü n¨ng ®äc b¶n ®å cñng cè thªm kiÕn thøc ®Þa lý ®­a häc sinh vµo t×nh huèng cã vÊn ®Ò, rÌn cho häc sinh cã kh¶ n¨ng ph¸t triÓn t­ duy s¸ng t¹o. Trªn ®©y lµ nh÷ng ®Þnh h­íng trong viÖc rÌn kü n¨ng s­ dông b¶n ®å tranh ¶nh trong d¹y häc lÞch sö. Tæ chuyªn m«n triÓn khai häc tËp tinh thÇn cña chuyªn ®Ò, sau ®ã dù giê mÉu ®/c Ngäc d¹y- rót kinh nghiÖm. TiÕp theo c¸c nhãm chuyªn m«n trao ®æi bµi d¹y trong nhãm vµ ¸p dông chuyªn ®Ò trong bµi d¹y cña nhãm. Tæ chuyªn m«n sÏ häp ®¸nh gi¸ viÖc triÓn khai ¸p dông chuyªn ®Ò vµo cuèi th¸ng 12. Sau ®ã rót kinh nghiÖm tiÕp tôc triÓn khai chuyªn ®Ò ë c¸c ph©n m«n cßn l¹i trong tr­¬ng tr×nh SGK thay s¸ch líp 7 cÊp trung häc c¬ së. Ng­êi viÕt