Sáng kiến kinh nghiệm: Phương pháp sử dụng tranh minh hoạ trong dạy học bộ môn ngữ văn 6

A. §Æt vÊn ®Ò I. Lý do chän s¸ng kiÕn kinh nghiÖm 1. C¬ së lý luËn §Þnh h­íng ®æi míi ph­¬ng ph¸p d¹y häc ë tr­êng phæ th«ng theo LuËt gi¸o dôc (1998) lµ: - Ph¸t huy tÝnh tÝch cùc, tù gi¸c, chñ ®éng s¸ng t¹o ë häc sinh. - Båi d­ìng ph­¬ng ph¸p tù häc. - RÌn luyÖn kü n¨ng vËn dông kiÕn thøc vµo thùc tiÔn. - T¸c ®éng ®Õn t×nh c¶m, ®em l¹i niÒm vui, høng thó häc tËp cho häc sinh. Bèn ®Þnh h­íng nµy cã liªn quan chÆt chÏ, trong ®ã ®Þnh h­íng ®Çu tiªn lµ c¨n b¶n. §Ó häc sinh lÜnh héi ®­îc tri thøc mét c¸ch tèt nhÊt cÇn h­íng häc sinh vµo "ho¹t ®éng tÝch cùc". Tøc lµ häc sinh ph¶i ®­îc trùc tiÕp t×m hiÓu, kh¸m ph¸ vÊn ®Ò. Mçi vÊn ®Ò ®­îc lµm s¸ng tá sÏ më ra nh÷ng ch©n trêi míi vÒ sù s¸ng t¹o. Bé m«n Ng÷ v¨n 6 ®ang trªn con ®­êng ®æi míi còng ph¶i tu©n theo quy luËt ®ã. D¹y häc theo ph­¬ng ph¸p ®æi míi ph¶i thùc sù lÊy "häc sinh lµm trung t©m", coi ho¹t ®éng cña häc sinh lµ mét ho¹t ®éng cã ý nghÜa thiÕt thùc nhÊt trong viÖc d¹y vµ häc. Häc sinh ®­îc ho¹t ®éng d­íi sù h­íng dÉn cña gi¸o viªn. §Ó lÜnh héi tri thøc häc sinh cã thÓ ®äc, ph©n tÝch v¨n b¶n th«ng qua ho¹t ®éng chØ ®¹o cña gi¸o viªn. Bªn c¹nh ®ã häc sinh ®­îc më réng, kh¾c s©u kiÕn thøc b»ng c¸c ph­¬ng tiÖn d¹y häc vµ gi¸o viªn sö dông: m¸y chiÕu, tranh ¶nh, biÓu b¶ng, phiÕu th¶o luËn... Gi÷a v¨n b¶n, ph­¬ng tiÖn d¹y häc víi häc sinh cã t¸c ®éng qua l¹i víi nhau t¹o m«i liªn hÖ chÆt chÏ, hoµn chØnh, thèng nhÊt (häc sinh lµ ng­êi kh¸m ph¸, t×m hiÓu; v¨n b¶n lµ c¸nh cöa; ph­¬ng tiÖn d¹y häc lµ ch×a kho¸). 2. C¬ së thùc tiÔn Trong nh÷ng n¨m qua, t«i lµ gi¸o viªn trùc tiÕp gi¶ng d¹y bé m«n Ng÷ v¨n 6 tr­êng THCS An Ninh. B¶n th©n t«i lu«n cè g¾ng ph¸t huy tÝnh tù gi¸c, tÝch cùc ë häc sinh theo tinh thÇn ®æi míi. Mét ph­¬ng ph¸p mµ t«i ®· vµ ®ang sö dông nh»m n©ng cao nhiÖm vô d¹y häc, ®ã lµ viÖc t¨ng c­êng sö dông c¸c ph­¬ng tiÖn d¹y häc trong bé m«n Ng÷ v¨n 6. Víi tinh thÇn "b¸m s¸t s¸ch gi¸o khoa, lÊy s¸ch gi¸o khoa lµ ph­¬ng tiÖn d¹y häc c¬ b¶n", t«i ®· cè g¾ng ph¸t huy tèi ®a ph­¬ng tiÖn d¹y häc nµy. Ngoµi ra Bé Gi¸o dôc - §µo t¹o còng ®· hç trî thªm mét sè bøc tranh, cßn c¸c ph­¬ng tiÖn d¹y häc kh¸c nh­: PhiÕu th¶o luËn, s¬ ®å, biÓu b¶ng... tù gi¸o viªn chuÈn bÞ. §Ó cã ®­îc c¸c ph­¬ng tiÖn d¹y häc bæ sung buéc gi¸o viªn ph¶i tù s¸ng chÕ (vÝ dô m¸y chiÕu ®­îc thay thÕ b»ng b¶ng phô, giÊy khæ to, vÏ thªm mét sè bøc tranh minh ho¹,...). Tõ c¬ së lý luËn vµ c¬ së thùc tiÔn nªu trªn khiÕn t«i chän viÕt s¸ng kiÕn "Ph­¬ng ph¸p sö dông tranh minh ho¹ trong d¹y häc bé m«n Ng÷ v¨n 6". II. Môc ®Ých. §Ó n©ng cao chÊt l­îng d¹y vµ häc ®ßi hái ng­êi gi¸o viªn ph¶i sö dông thµnh th¹o c¸c ph­¬ng tiÖn d¹y häc, c¸c ph­¬ng tiÖn d¹y häc võa lµ nguån cung cÊp tri thøc võa lµ ph­¬ng tiÖn minh ho¹ cho bµi häc, võa lµ ph­¬ng tiÖn ®Ó thùc hiÖn c¸c thao t¸c cña qu¸ tr×nh d¹y häc, lµ nguån kiÕn thøc khi nã ®­îc dïng ®Ó khai th¸c kiÕn thøc, lµ ph­¬ng tiÖn minh ho¹ khi nã chØ ®­îc sö dông ®Ó lµm râ néi dung ®· ®­îc th«ng b¸o tr­íc ®ã. V× vËy t«i mèn tr×nh bµy vÊn ®Ò vÒ c¸ch sö dông mét lo¹i ph­¬ng tiÖn d¹y häc "tranh minh ho¹" sao cho ®¹t hiÖu qu¶ tèi ­u nhÊt. III. §èi t­îng, nhiÖm vô Ngµy nay ph­¬ng tiÖn d¹y häc cã mét vai trß hÕt søc quan träng trong viÖc d¹y häc, ®Æc biÖt khi mµ c«ng nghÖ th«ng tin ®ang ph¸t triÓn víi tèc ®é m¹nh vµ øng dông hÕt søc réng r·i. Tranh minh ho¹ kh«ng chØ dõng l¹i ë møc ®é minh ho¹ mµ ®· trë thµnh c«ng cô nhËn thøc. V× vËy t«i chän nghiªn cøu c¸ch sö dông tranh minh ho¹ trong d¹y häc Ng÷ v¨n 6. IV. Ph¹m vi nghiªn cøu ViÖc sö dông tranh minh ho¹ nh»m t¸c ®éng vµo d¹y häc sinh líp 6 tr­êng THCS An Ninh. B. Néi dung I. §Æc §iÓm Bé m«n Ng÷ v¨n 6 cã ®Æc thï riªng, nã kh¸c víi c¸c bé m«n kh¸c ë chç: Häc sinh c¶m nhËn v¨n b¶n chñ yÕu b»ng ng«n tõ trong v¨n b¶n. Tranh minh häa chØ lµ mét ph­¬ng tiÖn hç trî cho qu¸ tr×nh tiÕp nhËn v¨n b¶n ë häc sinh. Tuy niªn, tranh minh ho¹ còng rÊt cÇn thiÕt ®èi víi viÖc gi¶ng d¹y. Nã gãp phÇn t¹o nªn sù høng thó häc tËp ë häc sinh vµ gióp cho häc sinh tiÕp thu tri thøc mét c¸ch nhÑ nhµng h¬n. II. Thùc tr¹ng N¨m häc 2007-2008 t«i lµ gi¸o viªn trùc tiÕp gi¶ng d¹y bé m«n Ng÷ v¨n 6 tr­êng THCS An Ninh. Míi b­íc ®Çu lµm quen víi ph­¬ng ph¸p míi, t«i ®· cè g¾ng nh­ng cßn nhiÒu h¹n chÕ trong viÖc sö dông c¸c ph­¬ng tiÖn d¹y häc. Bé Gi¸o dôc vµ §µo t¹o cã cÊp cho nhµ tr­êng mét sè bøc tranh minh ho¹. Cßn l¹i nh÷ng ph­¬ng tiÖn kh¸c th× tù gi¸o viªn chuÈn bÞ. ViÖc sö dông tranh minh ho¹ cña t«i trong c¸c tiÕt d¹y míi chØ dõng l¹i ë viÖc quan s¸t t¹o t©m thÕ høng thó häc tËp ë häc sinh, h¬n n÷a mét sè tiÕt d¹y kh«ng cã tranh riªng mµ chØ cã tranh trong s¸ch gi¸o khoa. Qua mét n¨m häc, t«i nhËn thÊy häc sinh ch­a c¶m nhËn ®­îc s©u s¾c v¨n b¶n th«ng qua tranh minh ho¹ mµ chØ c¶m nhËn ®­îc chñ yÕu tõ ng«n tõ cña v¨n b¶n. Hay nãi c¸ch kh¸c, kªnh h×nh ch­a ®­îc khai th¸c triÖt ®Ó. III. C¸c biÖn ph¸p sö dông tranh minh ho¹ 1. Gi¸o viªn ph¶i cã sù chuÈn bÞ §Ó tiÕt d¹y ®¹t ®­îc môc tiªu gi¸o dôc t­ t­ëng, t×nh c¶m tèt ®Ñp cho häc sinh ®ßi hái ng­êi gi¸o viªn ph¶i cã sù chuÈn bÞ kü cµng, chu ®¸o. §èi víi viÖc sö dông tranh minh ho¹, gi¸o viªn ph¶i biÕt râ Bé Gi¸o dôc - §µo t¹o cã cÊp tranh cho v¨n b¶n ®ã kh«ng, trong SGK cã h×nh vÏ kh«ng. NÕu cã th× gi¸o viªn cã thÓ sö dông, nÕu kh«ng tù gi¸o viªn ph¶i thuª hoÆc tù vÏ thªm tranh minh ho¹. Gi¶ sö ph¶i vÏ thªm tranh minh ho¹ cho bµi d¹y th× yªu cÇu bøc tranh ph¶i cã néi dung phï hîp, cã ý nghÜa gi¸o viªn cao. Tr¸nh t×nh tr¹ng tranh kh«ng ®óng víi chñ ®Ò bµi gi¶ng, g©y tri gi¸c t¶n m¹n ë häc sinh trong khi sö dông hoÆc lµm cho häc sinh khã hiÓu. Nh­ vËy sù chuÈn bÞ cña gi¸o viªn lµ rÊt cÇn thiÕt tr­íc khi lªn líp gi¶ng d¹y. VÝ dô: Khi d¹y v¨n b¶n "Treo biÓn" chóng ta còng cã thÓ vÏ mét bøc tranh minh ho¹ nãi vÒ néi dung cña c¸i biÓn trong tõng lÇn thay ®æi. 2. CÇn sö dông tranh ®óng thêi ®iÓm (®óng lóc, ®óng chç) ViÖc sö dông tranh cÇn kÕt hîp linh ho¹t víi hÖ thèng c©u hái. Còng cã thÓ ®­a ngay ra lóc ban ®Çu ®Ó t¹o t©m thÕ høng thó ë häc sinh. Trong qu¸ tr×nh ph©n tÝch v¨n b¶n cÇn ®­a tranh minh ho¹ ®Ó bæ sung, kh¾c s©u kiÕn thøc. Nh­ng cÇn l­u ý tr¸nh ®­a tranh liªn tôc lµm cho häc sinh tri thøc t¶n m¹n. Khi ®­a tranh cho häc sinh tr¶ lêi ý cÇn khai th¸c xong cÇn cÊt tranh ngay. Còng cã thÓ ®­a tranh khi ®· ph©n tÝch ®Çy ®ñ néi dung, ý nghÜa v¨n b¶n ®Ó häc sinh më réng, liªn hÖ kiÕn thøc. VÝ dô: Khi d¹y tiÕt 31 bµi 8, v¨n b¶n: "C©y bót thÇn" t«i ®· nhê mét ng­êi b¹n d¹y mü thuËt phãng to 2 bøc tranh trong s¸ch gi¸o khoa. Khi b­íc vµo ph©n tÝch v¨n b¶n, t«i cho häc sinh quan s¸t 2 bøc tranh ®Ó t¹o sù tß mß, høng thó häc tËp ë häc sinh. §Õn néi dung ph©n tÝch "M· l­¬ng vÏ cho ng­êi nghÌo". T«i treo bøc tranh thø nhÊt cho häc sinh quan s¸t råi nªu c©u hái. - Gi¸o viªn: Em h·y cho biÕt M· L­¬ng ®ang vÏ nh÷ng g× cho ng­êi nghÌo? - Häc sinh: VÏ cµy, cuèc, ®Ìn, x« móc n­íc... - Gi¸o viªn: T¹i sao M· L­¬ng kh«ng vÏ nh÷ng vËt quý nh­: vµng, b¹c, ®¸ quý...? - Häc sinh: V× cuèc, cµy,... lµ nh÷ng c«ng cô lao ®éng t¹o ra cña c¶i, vËt chÊt. §Õn néi dung thø 2 "M· L­¬ng vÏ cho ®Þa chñ". T«i cÊt bøc tranh thø nhÊt, treo bøc tranh thø hai ®Ó häc sinh quan s¸t. - Gi¸o viªn: M· L­¬ng ®ang vÏ nh÷ng g×? C¶nh t­îng M· L­¬ng vÏ ra sao? - Häc sinh: M· L­¬ng vÏ thuyÒn biÓn cho vua ®i ch¬i. Trªn biÓn sãng cuån cuén lµm thuyÒn cña vua bÞ chao ®¶o. TiÕp theo t«i trao c¶ 2 bøc tranh cho häc sinh vµ nªu yªu cÇu häc sinh th¶o luËn. - Gi¸o viªn: Em h·y so s¸nh vµ cho biÕt th¸i ®é cña M· L­¬ng ®èi víi ng­êi nghÌo, ®èi víi bän ®Þa chñ? Qua ®ã cho ta biÕt g× vÒ phÈm chÊt cña M· L­¬ng? - Häc sinh: + Bøc tranh thø nhÊt: M· L­¬ng rÊt vui, h¹nh phóc khi vÏ cho ng­êi nghÌo. + Bøc tranh thø hai: M· L­¬ng c¨m giËn bän thèng trÞ, ®ang ra tay trõng trÞ bän chóng. Þ PhÈm chÊt cña M· L­¬ng: M· l­¬ng lµ ng­êi th«ng minh, yªu quý ng­êi nghÌo, c¨m ghÐt bän thèng trÞ tham lam, ®éc ¸c. - Gi¸o viªn: Em h·y cho biÕt t×nh c¶m cña em ®èi víi M· L­¬ng ? - Häc sinh: Kh©m phôc, yªu quý. - Gi¸o viªn: Qua nh©n vËt M· L­¬ng em rót ra bµi häc g× cho m×nh ? - Häc sinh: Ph¶i ch¨m chØ cè g¾ng häc tËp tèt ®Ó trë thµnh ng­êi c«ng d©n tèt cña x· héi. IV. KÕt qu¶ Trong n¨m häc 2008-2009 víi viÖc ¸p dông c¸ch sö dông tranh minh ho¹ nh­ trªn, t«i ®· thÊy cã sù kh¸c biÖt trong nhËn thøc ë häc sinh. - Sè häc sinh høng thó häc tËp: 95%. - Sè häc sinh t×m ra ®­îc phÈm chÊt cña M· L­¬ng: 85%. - Sè häc sinh rót ra ®­îc bµi häc cho b¶n th©n: 98%. Trªn ®©y lµ mét kÕt qu¶ kh¶ quan trong qu¸ tr×nh thö nghiÖm cña b¶n th©n t«i. V. KÕt luËn Qua c¸c tiÕt d¹y t«i nhËn thÊy viÖc sö dông tranh minh ho¹ muèn ®¹t ®­îc hiÖu qu¶ tèi ­u cÇn ph¶i cã sù linh ho¹t trong qu¸ tr×nh sö dông. Tuú tõng v¨n b¶n mµ ta ¸p dông cho ®óng lóc, ®óng chç. ViÖc sö dông tranh minh ho¹ sÏ t¹o t©m thÕ häc tËp høng thó ë häc sinh, t¹o cho tiÕt d¹y sinh ®éng, kh«ng cßn nhµm ch¸n. §ång thêi gióp häc sinh c¶m nhËn s©u s¾c h¬n vÒ v¨n b¶n. ViÖc sö dông tranh minh ho¹ lµ c¶ mét qu¸ tr×nh t×m tßi, s¸ng t¹o, chuÈn bÞ chu ®¸o cña b¶n th©n ng­êi gi¸o viªn. Lµ mét gi¸o viªn d¹y v¨n nªn cÇn häc hái nhiÒu h¬n ë ®ång nghiÖp ë c¸c bé m«n kh¸c ®Ó bé s­u tËp tranh ngµy cµng phong phó, v× vËy t«i rÊt mong ®­îc sù ®ãng gãp cña Ban chØ ®¹o vµ c¸c b¹n ®ång nghiÖp. T«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n!