Phát triển các kỹ năng nghiên cứu cho người học thông qua dạy học theo dự án

cây thảo dược. Để đạt được được mục đích này, người học có thể thực hiện nhiệm vụ theo nhiều phương pháp. Người học có thể trồng cây thảo dược dưới các tấm che (nhằm tạo ra các điều kiện chiếu sáng khác nhau), nhưng người học cũng có thể trồng cây thảo dược trong điều kiện tự nhiên (trồng xen cây thảo dược dưới tán rừng, dưới tán cây trồng…) Nội dung dự án có sự kết hợp tri thức của nhiều lĩnh vực, nhiều ngành hoặc môn học khác nhau nhằm giải quyết một vấn đề. Vì vậy, dạy học theo dự án mang tính phức hợp. Ví dụ: Để đánh giá được khả năng giữ nước của các trạng thái thảm thực vật, ngoài việc hiểu được ý nghĩa của nước đối với đời sống sinh vật, vai trò của thảm thực vật trong việc bảo vệ nguồn nước, người học cần phải có kiến thức về độ ẩm của đất (khái niệm, cách xác định độ ẩm…). Thậm chí, để cho công tác điều tra, khảo sát được nhanh chóng và chính xác, quá trình xử lý số liệu được hiệu quả, người học phải sử dụng toán thống kê hoặc một số phần mềm chuyên dụng. Chính vì nội dung dự án có sự kết hợp tri thức của nhiều lĩnh vực, nhiều ngành hoặc môn học khác nhau, nên nhiệm vụ học tập của dự án thường được thực hiện theo nhóm. Vì vậy, dạy học dự án còn mang tính xã hội, đòi hỏi sự cộng tác làm việc. Một dự án có thể được chia ra làm nhiều công đoạn, mỗi công đoạn do một nhóm thực hiện. Ví dụ: Nhiệm vụ chính của dự án: Xác định chế độ chiếu sáng phù hợp cho một loài cây thảo dược trước khi tiến hành sản xuất đại trà có thể được chia cho nhiều nhóm cùng thực hiện. Mỗi nhóm xác định mối liên quan giữa khả năng sinh trưởng, phát triển của cây thảo dược với thời gian và cường độ chiếu sáng nhất định. Nhiệm vụ của dự án Đánh giá khả năng tái sinh của một số loài cây gỗ trong rừng phục hồi tự nhiên có thể được chia nhỏ hơn để giao cho các nhóm thực hiện. Mỗi nhóm có thể theo dõi sự tái sinh của một loài cây nhất định ở toàn bộ khu vực nghiên cứu. Cũng có thể mỗi nhóm nghiên cứu sự tái sinh của nhiều loài cây, nhưng chỉ ở một vị trí địa hình (chân đồi, lưng chừng đồi hoặc đỉnh đồi). Tuy nhiên, trong khi tiến hành dự án, có thể cùng một nội dung công việc nhưng được phân cho nhiều người. Ví dụ: Việc điều tra, khảo sát số người mắc bệnh ngoài da trong một làng nghề truyền thống do sử dụng nguồn nước ô nhiễm có thể được tiến hành cùng một lúc bởi nhiều người học. Dạy học dự án kích thích động cơ, hứng thú học tập của người học, học sinh chủ động tiếp nhận kiến thức nên kiến thức được lưu giữ lâu hơn. Thường trong quá trình thực hiện nhiệm vụ của dự án, người học không chỉ cần hiểu biết kiến thức Sinh học, mà người học còn phải biểu biết một số kiến thức cả các ngành khoa học có liên quan (Toán học, Vật lý học, Hóa học…) và một số kỹ năng cần thiết (kỹ năng thu thập và xử lý thông tin, kỹ năng viết báo cáo khoa học, kỹ năng xử lý số liệu bằng bảng thống kê, bằng biểu đồ và đồ thị, kỹ năng sử dụng thiết bị hiện đại…). Chính vì vậy, dạy học theo dự án tạo cơ hội cho người học tự đánh giá mình, tự khẳng định mình thông qua việc thực hiện dự án. Tuy nhiên, dạy học theo dự án thường cần nhiều thời gian, vật chất và kể cả tài chính và không phải nội dung kiến thức nào cũng có thể được tổ chức dạy học theo dự án. 3. Tiến trình thực hiện dạy học dự án Quá trình dạy học dự án có thể chia làm 5 khâu (Hình 1) Hình 1: Sơ đồ cấu trúc dạy học dự án Ý tưởng về dự án Ý tưởng dự án có thể được xuất phát từ thực tiễn xã hội và từ nội dung chương trình đào tạo. Ví dụ: Trước thực trạng xấu về lũ lụt, thiên tai ở nơi cư trú, người dạy có thể tổ chức dạy học một trong số các dự án ở địa phương: “Nghiên cứu khả năng chống xói mòn của các kiểu thảm thực vật”, “Nghiên cứu chu kỳ ngập nước của sông suối”,“Đánh giá hiệu quả của công tác phủ xanh đất trống đồi núi trọc”, “Nghiên cứu sự biến đổi về độ che phủ của thảm thực vật”. Thông thường, người dạy phân tích chương trình môn học để lựa chọn ra những nội dung có thể tiến hành dự án. Giáo viên và học sinh cũng có thể cùng thảo luận, đề xuất, xác định đề tài và mục đích của dự án. Giáo viên có thể giới thiệu một số hướng đề tài nghiên cứu. Ví dụ: Sau khi học xong các bài: “Quang hợp ở thực vật”, “Quang hợp ở thực vật C3, C4 và CAM”, “Các yếu tố ảnh hưởng tới quang hợp ở thực vật”, người dạy có thể hình thành ý tưởng dự án: “Phân loại hệ thực vật nhân tạo ở địa phương theo nhóm C2, C4 và CAM”. Tuy nhiên, ý tưởng dự án cũng có thể được xuất phát từ phía người học. Ví dụ: Trước thực tế ở nơi sinh sống có tỷ lệ về số người mắc một số bệnh khá cao, người học có thể có ý tưởng dự án “Điều tra khảo sát thực trạng mắc bệnh da liễu của người dân ở thôn…, xã….huyện Tứ Kỳ, tỉnh Hải Dương”. Tình hình lũ lụt ở địa phương có xu hướng diễn biến theo chiều hướng xấu có thể làm xuất hiện ở người học dự án: “Nghiên cứu chu kỳ và biên độ về diện tích của lũ trong năm”. Khi ý tưởng dự án xuất phát từ phía người học, thì khi đó, dự án thường phù hợp với hứng thú người học, người học có trách nhiệm với nhiệm vụ học tập cao hơn. Tuy nhiên, việc ý tưởng dự án xuất phát từ phía người học lại gây không ít khó khăn cho người dạy lập kế hoạch dự án theo chương trình đào tạo. Thiết kế dự án Xây dựng bộ câu hỏi định hướng nhằm khuyến khích người học vận dụng các kĩ năng tư duy mức cao, giúp người học hiểu rõ bản chất các vấn đề và hình thành được một hệ thống kiến thức: Câu hỏi khái quát: là những câu hỏi mở, bao quát toàn diện có thể liên quan đến nhiều bài học và nhiều môn học. Mỗi dự án, chỉ có một câu hỏi khái quát Ví dụ: Với dự án:“Điều tra, khảo sát số người mắc bệnh da liễu trong làng nghề truyền thống ở……”, người dạy có thể đặt ra một trong những câu hỏi khái quát như sau: - Nghề truyền thống đã tác động tới đời sống con người như thế nào? - Chúng ta sẽ ra sao, nếu không có nghề truyền thống? - Nghề truyền thống đêm lại cho ta những gì? - Ý nghĩa của nghề truyền thống trong xã hội hiện đại? Thực ra, tất cả các câu hỏi khái quát trong ví dụ trên đây là câu hỏi của nhiều ngành, nhiều lĩnh vực: y tế, giáo dục, môi trường, kinh tế, xã hội học, văn hóa, lịch sử, kỹ thuật, đạo đức…Như vậy, đối với dạy học dự án, câu hỏi khái quát chỉ mang tính định hướng chung cho một chủ đề nào đó, mà không yêu cầu nười học phải trả lời. Câu hỏi bài học: Cũng là câu hỏi mở nhưng thường giới hạn trong một chủ đề hoặc bài học cụ thể. Câu hỏi bài học hỗ trợ và phát triển câu hỏi khái quát. Thường trong một dự án, người dạy có thể xây dựng một hoặc hai câu hỏi bài học. Ví dụ: Với dự án:“Điều tra, khảo sát số người mắc bệnh da liễu trong làng nghề truyền thống ở……”, người dạy có thể chọn một trong những câu hỏi bài học sau đây: - Tỷ lệ người mắc bệnh da liễu ở …. có liên quan như thế nào với nghề truyền thống? - Tác dụng của nghề truyền thống đối với tỷ lệ mắc bệnh da liễu ở …. ? - Thực trạng mắc bệnh da liễu của nhân dân ở làng nghề …..? Câu hỏi nội dung: là các câu hỏi trực tiếp hỗ trợ đạt mục tiêu học tập theo dự án. Khác với câu hỏi khái quát và câu hỏi bài học, câu hỏi nội dung có số lượng nhiều hơn. Ví dụ: Với dự án nói trên, người dạy có thể xây dựng các câu hỏi nội dung như sau: - Hàng ngày làng nghề truyền thống thải ra môi trường bao nhiêu nước thải? - Nước thải có được xử lý không? Xử lý ở mức độ nào? - Những loại bệnh da liễu phổ biến ở địa phương? - Có bao nhiêu lượt người dân mắc bệnh da liễu? - Tỷ lệ (%) số người mắc từng bệnh da liễu? - Nhận xét về nguyên nhân và đánh giá việc mắc bệnh da liễu ở địa phương? - Những kiến nghị đối với việc cải thiện môi trường, làm giảm tỷ lệ mắc bệnh? Thực hiện dự án Người dạy tổ chức người học thực hiện công việc theo kế hoạch đã đề ra cho nhóm và cá nhân. Người học thực hiện các hoạt động trí tuệ và hoạt động thực tiễn, thực hành để hoàn thành dự án. Thu thập kết quả và công bố sản phẩm của người học Kết quả thực hiện dự án có thể được viết dưới dạng bài thu hoạch, báo cáo… Đôi khi, đó lại là các sản phẩm vật chất được tạo ra qua hoạt động thực hành. Đánh giá dự án Giáo viên và học sinh đánh giá quá trình thực hiện và kết quả cũng như kỹ năng đạt được. Khi đánh giá bài học theo dự án, nên sử dụng nhiều hình thức đánh giá khác nhau, khuyến khích học sinh tham gia trong quá trình đánh giá, cần đánh giá định kỳ, đánh giá quá trình dạy học, người học sẽ được đánh giá qua các bài tập, hoạt động bằng những công cụ đánh giá với các tiêu chí cụ thể, rõ ràng. Kết luận 1) Dạy học theo dự án giúp phát triển kiến thức và các kỹ năng thông qua những nhiệm vụ mang tính mở, học sinh tự tìm tòi, áp dụng kiến thức đã học trong quá trình thực hiện dự án. Dạy học dự án không chỉ phát triển các kỹ năng tư duy khoa học, mà còn hướng tới phát triển kỹ năng sống cho người học, giúp người học phát triển toàn diện (kỹ năng hợp tác, kỹ năng thu thập xử lý thông tin, kỹ năng trình bày, bảo vệ ý kiến của cá nhân trước tập thể)... Thông qua các hoạt động này, người học thiết lập kiến thức riêng cho bản thân 2) So với các phương pháp dạy học truyền thống, vai trò của giáo viên trong hoạt động dự án có sự thay đổi. Người dạy chỉ đóng vai trò người hướng dẫn, người trợ giúp người học trong suốt các hoạt động dự án. 3) Để nâng cao chất lượng dạy học theo dự án, bên cạnh việc phân tích chương trình, lựa chọn nội dung phù hợp, người dạy cần phải nâng cao kỹ năng thiết kế và tổ chức dạy học, kỹ năng khai thác và sử dụng công nghệ thông tin, đặc biệt là nâng cao năng lực nghiên cứu khoa học. SUMMRY Project-based teching is among modern teaching methods, promoting the positiveness, activeness àn creativity of learners. However, in the process of teaching and researching the project-based teaching in many high shools all over the country, we realised that, in most of the high shools in Vietnam, project-based teaching is rarely used, and the teachers are primarily not yet familiar with this teaching method. In this paper, in additon to briefly presenting the most important points about the project-based teaching, we also offer some examples illustrating the process of projec-based teaching, from forming ideas, designing the project to implementing the teaching process.