Giáo trình tâm lí học Tiểu học - Bùi Văn Huệ

c«ng b»ng trong ®¸nh gi¸, khen ngîi. 1.3. BiÕt cµng nhiÒu cµng tèt vÒ cuéc sèng bªn ngoµi líp häc cña häc sinh. Gi¸o viªn cã thÓ th©n mËt víi häc sinh song còng cÇn kiÓm tra ®−îc nh÷ng hµnh vi xÊu cña c¸c em. Khi häc sinh cã hµnh vi xÊu, c− xö kh«ng ®óng, gi¸o viªn ph¶i nh¾c nhë, khuyªn nhñ häc sinh, kh«ng nªn nh¾c ®Õn c¸ tÝnh hoÆc nh÷ng khuyÕt ®iÓm kh¸c kh«ng cã liªn quan cña c¸c em... 2. B¶n chÊt cña ho¹t ®éng häc (H§H) 2.1. §èi t−îng cña H§H lµ tri thøc, kh¸i niÖm khoa häc. §Ých ph¶i ®¹t ®−îc lµ b»ng H§H, chñ thÓ cña nã ph¶i lÜnh héi ®−îc kh¸i niÖm... 2.2. H§H kh«ng lµm thay ®æi ®èi t−îng cña H§H (nã ®· tån t¹i mét c¸ch kh¸ch quan trong nÒn v¨n minh), mµ nh»m thay ®æi chñ thÓ cña H§H tøc lµ HS. §¸nh gi¸ hiÖu qu¶ cña gi¸o dôc lµ ph¶i xem sau mçi thêi gian HS thay ®æi nh− thÓ nµo? Thay ®æi vÒ nh÷ng mÆt nµo? 2.3. H§H lµ ho¹t ®éng cã tÝnh tù gi¸c cao, ®−îc ®iÒu khiÓn mét c¸ch cã ý thøc nh»m lÜnh héi nÒn v¨n minh nh©n lo¹i. 3. §Æc ®iÓm cña kh¸i qu¸t ho¸ 3.1. Kh¸i qu¸t ho¸ lµ mét trong nh÷ng thao t¸c t− duy. 3.2. Kh¸i qu¸t ho¸ cña HSTH cã nhiÒu møc ®é: - Kh¸i qu¸t ho¸ c¶m tÝnh. - Kh¸i qu¸t ho¸ h×nh t−îng - kh¸i niÖm. - Kh¸i qu¸t ho¸ kh¸i niÖm trõu t−îng. 3.3. Mét sè h×nh t−îng ®Ó h×nh thµnh sù kh¸i qu¸t ho¸ ®óng ®¾n: - Lùa chän ph−¬ng ¸n tèi −u ®Ó HSTH dÔ ph©n biÖt ®−îc c¸i b¶n chÊt vµ kh«ng b¶n chÊt, c¸i chung vµ c¸i riªng, c¸i thø yÕu vµ c¸i chñ yÕu. - Yªu cÇu häc sinh ph¶i t− duy tÝch cùc, biÕt sö dông c¸c thao t¸c kh¸c cña t− duy. 206 §Ò 46: 1. Nh÷ng biÓu hiÖn kh¸c nhau vÒ thÓ chÊt ë HSTH vµ sù kh¸c nhau ®ã g©y nªn mét sè vÊn ®Ò cÇn quan t©m 1.1. Do nhiÒu nguyªn nh©n cã thÓ cã sù kh¸c nhau vÒ sù ph¸t triÓn thÓ lùc ë HSTH. 1.2. Sù kh¸c nhau Êy cã thÓ ë chiÒu cao, c©n nÆng, sù tinh nh¹y cña c¸c c¬ quan thÝnh gi¸c, thÞ gi¸c... 1.3. Tõ sù kh¸c nhau Êy dÉn ®Õn hiÖn t−îng “häc sinh khoÎ h¬n hay b¾t n¹t c¸c em yÕu h¬n”. 1.4. C¸c em yÕu h¬n cã thÓ do c¸c em khoÎ h¬n hay trªu chäc mµ kÐm phÊn khëi khi häc tËp... 1.5. Gi¸o viªn ph¶i t×m c¸ch ng¨n chÆn c¸ch ®èi xö kh«ng tèt cña häc sinh víi nhau v× sù kh¸c nhau vÒ thÓ lùc. 1.6. Gi¸o viªn cÇn chó ý s¾p xÕp, bè trÝ chç ngåi cho hîp lý ®Ó ®¶m b¶o em nµo còng nh×n râ b¶ng, nghe ®−îc lêi c« gi¶ng... 2. C¸c hµnh ®éng häc quan träng nhÊt ®Ó h×nh thµnh kh¸i niÖm 2.1. Hµnh ®éng ph©n tÝch. 2.2. Hµnh ®éng m« h×nh ho¸. 2.3. Hµnh ®éng cô thÓ ho¸. 2.4. Hµnh ®éng kiÓm tra. 2.5. Hµnh ®éng ®¸nh gi¸. 2.6. Nªu ®−îc vai trß cña tõng hµnh ®éng vµ cã vÝ dô minh ho¹. 3. VÞ trÝ cña ng−êi gi¸o viªn trong nÒn gi¸o dôc hiÖn ®¹i 3.1. VÞ trÝ cña ng−êi gi¸o viªn trong nÒn gi¸o dôc hiÖn ®¹i ®· thay ®æi Ng−êi gi¸o viªn kh«ng chØ truyÒn ®¹t tri thøc mµ cßn ph¶i biÕt c¸ch d¹y cho häc sinh c¸ch häc. 3.2. Ng−êi gi¸o viªn kh«ng chØ ch¨m lo ®Õn sù ph¸t triÓn trÝ tuÖ cña HSTH, mµ cßn ph¶i t¹o dùng nh©n c¸ch cña häc sinh theo yªu cÇu cña x· héi. 3.3. Ng−êi gi¸o viªn kh«ng chØ lµm viÖc víi tËp thÓ häc sinh mµ cßn ph¶i thùc hiÖn c¸ thÓ ho¸ trong d¹y häc vµ gi¸o dôc, kh«ng chØ d¹y c¸i mµ thÇy thÝch, ph¶i d¹y c¸i mµ x· héi yªu cÇu. §Ò 47: 1. Häc quan s¸t rÊt quan träng ë bËc tiÓu häc 1.1. Ph−¬ng ph¸p quan s¸t lµ rÊt quan träng ®èi víi con ng−êi nãi chung vµ HSTH nãi riªng khi t×m hiÓu thÕ giíi tù nhiªn vµ x· héi. Quan s¸t chÝnh lµ tri gi¸c cã chñ ®Þnh. N¨ng lùc quan s¸t lµ mét phÈm chÊt cña nh©n c¸ch. 1.2. Khi HSTH cã kh¶ n¨ng quan s¸t th× c¸c em cã thÓ häc qua quan s¸t. 207 1.3. Nªu nh÷ng l−u ý vÒ ph−¬ng diÖn s− ph¹m ®Ó d¹y HSTH biÕt quan s¸t vµ cã thãi quen quan s¸t. 2. §Æc ®iÓm cña ho¹t ®éng vui ch¬i cña HSTH 2.1. Ho¹t ®éng vui ch¬i (H§VC) kh¸c víi H§H v× nã kh«ng mang tÝnh b¾t buéc vµ vui ch¬i kh«ng t¹o ra s¶n phÈm. H§VC mang tÝnh tù nguyÖn cao. 2.2. H§VC lµ ho¹t ®éng mang lÝnh tù lËp cña häc sinh. Ng−êi lín chØ h−íng dÉn chø kh«ng ¸p ®Æt. 2.3. H§VC ë løa tuæi HSTH kh«ng cßn ®ãng vai trß chñ ®¹o nh−ng còng cßn rÊt quan träng. ë tuæi nµy ®· xuÊt hiÖn nh÷ng trß ch¬i míi. 2.4. H§VC lµm cho thÓ lùc, ý chÝ, t×nh c¶m, t−ëng t−îng cña c¸c em ph¸t triÓn. 2.5. Tæ chøc H§VC lµ c«ng viÖc khã v× nã kh«ng cã cÊu tróc chung, ®iÒu kiÖn mçi n¬i mét kh¸c. 2.6. Gi¸o viªn cã nhiÖm vô tæ chøc, h−íng dÉn HSTH vui ch¬i sao cho viÖc vui ch¬i mang tÝnh s− ph¹m cao, c¸c em cã thÓ häc mµ ch¬i, ch¬i mµ häc. 3. §Æc ®iÓm ph©n tÝch vµ tæng hîp ë HSTH 3.1. Ph©n tÝch vµ tæng hîp lµ hai thao t¸c t− duy kh¸c nhau nh−ng l¹i t¸c ®éng qua l¹i víi nhau. 3.2. Ph©n tÝch vµ tæng hîp ®−îc ph¸t triÓn trong sù t−¬ng t¸c víi nhau. Tuy vËy, sù ph¸t triÓn cña hai thao t¸c nµy cã khi kh«ng ®ång ®Òu nhau (cã khi thao t¸c nµy ph¸t triÓn cao h¬n thao t¸c kia vµ ng−îc l¹i). 3.3. Cã thÓ cã sù ph¸t triÓn t−¬ng øng cña ph©n tÝch - tæng hîp nh−ng c¶ hai ®Òu ë møc thÊp. §Ò 48: 1. Nªu c¸ch xö lý ®èi víi hµnh vi xÊu cña HSTH Tuú theo hµnh vi xÊu lµ hµnh vi g×, diÔn ra ë ®©u mµ cã c¸ch xö lý kh¸c nhau, ë ®©y chØ nªu gîi ý c¸ch xö lý mét vµi hµnh vi xÊu trong líp. 1.1. Nh×n th¼ng vµo häc sinh ®ang cã hµnh vi xÊu ®Ó b¸o cho em ®ã biÕt r»ng thÇy, c« ®· biÕt. 1.2. Nh¾c nhë nhÑ nhµng vµ tiÕp tôc c«ng viÖc cña m×nh nh− gi¶ng bµi, ch÷a bµi tËp. 1.3. Trõng ph¹t (tuú theo møc ®é vi ph¹m cña hµnh vi)... CÇn chó ý trong tr−êng hîp nµy vÉn lu«n ph¶i t«n träng nh©n c¸ch häc sinh. 2. Sù thèng nhÊt gi÷a trÝ vµ ®øc trong nh©n c¸ch 2.1. Nh©n c¸ch cña häc sinh ®−îc ph¸t triÓn trong mèi quan hÖ t−¬ng t¸c biÖn chøng, chuyÓn ho¸ lÉn nhau, thèng nhÊt víi nhau gi÷a trÝ vµ ®øc, trong ®ã trÝ lµ xuÊt ph¸t, ®øc lµ kÕt qu¶. 2.2. ThÕ giíi quan lµ cÇu nèi gi÷a trÝ vµ ®øc trong nh©n c¸ch. 208 2.3. TrÝ vµ ®øc trong nh©n c¸ch lu«n t−¬ng t¸c víi nhau, th©m nhËp vµo nhau, chuyÓn ho¸ lÉn nhau, sinh thµnh ra nhau vµ t¹o ra nh©n c¸ch toµn vÑn. Ho¹t ®éng cña häc sinh ph¶i ®−îc tæ chøc ®Ó ®¶m b¶o sù ph¸t triÓn hµi hoµ, c©n ®èi, toµn diÖn gi÷a trÝ vµ ®øc. 3. Mét sè ®iÒu cÇn chó ý khi tæ chøc ho¹t ®éng vui ch¬i vµ lao ®éng cho HSTH 3.1. Lùa chän néi dung lao ®éng vµ vui ch¬i cã lîi vµ phï hîp víi løa tuæi HSTH. 3.2. Gi¸o viªn ph¶i tæ chøc cho häc sinh lao ®éng vµ vui ch¬i. NÕu tæ chøc c¸c ho¹t ®éng mang tÝnh tËp thÓ, c¸c em (mét sè em) ph¶i liªn ®íi chÞu tr¸ch nhiÖm. 3.3. Nh÷ng ho¹t ®éng nµy ph¶i ®−îc nhËn xÐt, ®¸nh gi¸. §Ò 49: 1. Mét sè biÖn ph¸p nh»m khuyÕn khÝch HSTH häc tËp 1.1. Häc tËp cña HSTH lµ ho¹t ®éng nghiªm chØnh, c¸c em ph¶i tu©n thñ nh÷ng yªu cÇu nhÊt ®Þnh, ph¶i ®−îc kiÓm tra vµ ®¸nh gi¸. 1.2. T¹o ®iÒu kiÖn ®Ó trÎ em ®¹t ®−îc nh÷ng kÕt qu¶ ngay tõ ngµy, th¸ng ®Çu n¨m häc. Ph−¬ng ph¸p gi¶ng d¹y ph¶i t¹o cho HSTH cã høng thó vµ nhu cÇu nhËn thøc. 1.3. T¹o ra ®éng lùc thóc ®Èy c¸c em häc tËp. Khi häc sinh ®¹t ®−îc kÕt qu¶ hoÆc cã sù tiÕn bé ph¶i khuyÕn khÝch c¸c em tr−íc tËp thÓ, th«ng b¸o cho phô huynh. 2. TrÎ em ph¸t triÓn b»ng ph−¬ng thøc lÜnh héi 2.1. TrÎ em lín lªn vÒ c¬ thÓ nhê ®−îc nu«i d−ìng. TrÎ em muèn ph¸t triÓn vÒ mÆt t©m lý, trÝ tuÖ th× ph¶i tù m×nh ho¹t ®éng. Nhê cã ho¹t ®éng mµ trÎ em lÜnh héi ®−îc kinh nghiÖm cña thÕ hÖ tr−íc ®Ó l¹i, t©m hån cña c¸c em ngµy cµng phong phó. 2.2. Nguyªn t¾c vµng ngäc trong gi¸o dôc lµ thÇy ph¶i tæ chøc cho trÎ em ho¹t ®éng, ®Ó cho trÎ tù lÜnh héi nÒn v¨n minh. Nhµ tr−êng hiÖn ®¹i chó träng c¸ biÖt ho¸ qu¸ tr×nh d¹y häc, trong c¬ chÕ ph©n c«ng hîp t¸c gi÷a thÇy vµ trß. 2.3. NhiÖm vô cña nhµ tr−êng lµ tæ chøc qu¸ tr×nh ph¸t triÓn trÎ em b»ng c¸ch tæ chøc cho trÎ ho¹t ®éng, lÜnh héi tinh hoa cña thêi ®¹i. VÊn ®Ò tiªn quyÕt lµ nhµ tr−êng ph¶i nu«i d−ìng vµ ph¸t triÓn nhu cÇu nhËn thøc, t×nh c¶m trÝ tuÖ cho häc sinh... 3. Yªu cÇu cña viÖc h×nh thµnh kü n¨ng, kü x¶o cho häc sinh tiÓu häc 3.1. Lµm cho häc sinh ham thÝch luyÖn tËp. VÝ dô. 3.2. Lµm cho häc sinh hiÓu ®−îc c¸ch thøc luyÖn tËp. VÝ dô. 3.3. CÇn ph¶i h−íng dÉn ®Ó häc sinh söa c¸c sai sãt nÕu cã. VÝ dô. 3.4. CÇn ph¶i tiÕn hµnh mét c¸ch hÖ thèng vµ liªn tôc. VÝ dô. 3.5. CÇn ph¶i kiÓm tra vµ ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ luyÖn tËp. VÝ dô. 3.6. CÇn ph¶i cã kü n¨ng, kü x¶o cÇn ph¶i h×nh thµnh. 209 §Ò 50: 1. §¸nh gi¸ häc sinh lµ ®Þnh h−íng cho sù ph¸t triÓn cña c¸c em 1.1. §¸nh gi¸ häc sinh theo quan niÖm cña t©m lý häc lµ nh»m môc ®Ých phôc vô lîi Ých cña tõng häc sinh. §¸nh gi¸ cña gi¸o viªn gióp cho häc sinh ý thøc ®−îc kh¶ n¨ng vµ møc ®é thùc hiÖn nhiÖm vô häc tËp cña m×nh, trªn c¬ së ®ã c¸c em phÊn ®Êu v−¬n lªn... 1.2. Sù ®¸nh gi¸ cña gi¸o viªn sÏ cã t¸c dông tÝch cùc ®èi víi häc sinh, nÕu thÇy ®−a vµo tù ®¸nh gi¸ cña c¸c em lµm cho sù ®¸nh gi¸ cña thÇy céng h−ëng víi tù ®¸nh gi¸ cña trß. §ã lµ lêi khen ®Ých ®¸ng. ë nh÷ng líp ®Çu bËc häc, sù ®¸nh gi¸ häc sinh kh«ng nªn qu¸ kh¾t khe, cµng kh«ng nªn dïng ®iÓm xÊu ®Ó ''do¹'' c¸c em... 1.3. §¸nh gi¸ häc sinh ph¶i ®¸nh gi¸ c¶ qu¸ tr×nh chø kh«ng ph¶i chØ ®¸nh gi¸ kÕt qu¶. Tr¸nh ®¸nh gi¸ tÜnh. ChØ cã nh− vËy viÖc ®¸nh gi¸ míi ®Þnh h−íng cho sù ph¸t triÓn. 2. ChuÈn ®¸nh gi¸ hµnh vi ®¹o ®øc 2.1. TÝnh tù gi¸c cña hµnh vi (hµnh vi ®¹o ®øc kh«ng ph¶i lµ hµnh vi b¾t buéc, mµ ph¶i lµ hµnh vi tù gi¸c, ®−îc chñ thÓ ý thøc...). 2.2. TÝnh cã Ých cña hµnh vi: tÝnh cã Ých ®−îc xem lµ phô thuéc vµo thÕ giíi quan, nh©n sinh quan duy vËt biÖn chøng, nh©n sinh quan céng s¶n... 2.3. TÝnh kh«ng vô lîi cña hµnh vi: hµnh vi chØ ®−îc coi lµ hµnh vi ®¹o ®øc khi hµnh vi Êy kh«ng dùa trªn sù tÝnh to¸n v× m×nh, v× lîi Ých cña riªng c¸ nh©n m×nh. 3. Nguyªn nh©n nµo lµm cho HSTH th−êng häc thuéc tõng c©u, tõng ch÷ mµ kh«ng diÔn ®¹t theo ng«n ng÷ cña m×nh 3.1. HSTH th−êng cã trÝ nhí m¸y mãc chiÕm −u thÕ, do ®ã chóng häc tõng c©u, tõng ch÷ do lÆp ®i lÆp l¹i nhiÒu lÇn. 3.2. Vèn tõ cña HSTH cßn h¹n chÕ, do ®ã nÕu kh«ng hiÓu thÊu, kh«ng n¾m ®−îc b¶n chÊt cña kh¸i niÖm th× dÔ häc vÑt, kh«ng biÕt diÔn ®¹t b»ng ng«n ng÷ cña m×nh. 3.3. C¸c em HSTH ch−a biÕt hÕt c¸c thñ thuËt cña ghi nhí cã ý nghÜa, ghi nhí theo ®iÓm tùa... CÇn kh¾c phôc hiÖn t−îng nµy. 210 ChÞu tr¸ch nhiÖm néi dung: Ts. NguyÔn v¨n hßa Bªn tËp: Tæ c«ng nghÖ th«ng tin Phßng kh¶o thÝ - ®¶m b¶o chÊt l−îng gi¸o dôc 211