Giáo án ôn tập Ngữ văn Lớp 9 - Bài thơ: Sang Thu - Năm học 2013-2014

ả màu, nhà thơ đã trèo lên cây ổi chín vàng trong cả một vườn ổi bạt ngàn ở nơi này. Không có gì đặc hơn, sánh hơn cái màu, cái mùi ổi chín vàng nhuốm trong cái nắng vàng của mùa Thu.. Không gian cao vút, sâu thăm, yên tĩnh.” ( Gặp lại tác giả trong sách giáo khoa – Yên Khương ) b. Chủ đề Bài thơ cho thấy nét đặc trưng của mùa thu vùng nông thôn đồng bằng Bắc Bộ lúc giao mùa, có chuyển biến nhẹ nhàng mà rõ rệt. Từ đó, mở rộng ra với những trải nghiệm về mùa thu đời người. c. Thể thơ : Bảy chữ , bắt đầu từ những cảm xúc nhưng dần dần xuất hiện những câu thơ triết lý với sự tái tạo lại hiện thực và cái cốt cách mạnh mẽ của tâm hồn . Tất cả được dồn nén lại trong hai câu cuối cùng : Sấm cũng bớt bất ngờ Trên hàng cây đứng tuổi II. TÌM HIỂU VĂN BẢN 1. Phân tích những hình ảnh , hiện tượng thể huện sự biến đổi của đất trời sang thu ở khổ đẩu bài thơ a. Cảnh sang thu của đất trời - Tín hiệu của sự chuyển mùa bắt đầu từ hương ổi chín phả vào gió se là sự cảm nhận về hương vị. Cái hương ổi chín thường khó đọng lại trong những cơn gió nồm nam thổi mạnh của mùa hè, giờ đây bỗng “phả vào trong gió se”, đem đến hương vị dịu ngọt, đằm thắm của mùa thu khiến nhà thơ ngạc nhiên đến ngỡ ngàng trước sự thay đổi của thiên nhiên.Từ “phả” là động từ mạnh diễn tả mùi hương ổi thơm nồng nàn lan toả gợi hương thơm sánh lại , đậm đà vì gió se , vì hương đậm đang lan truyền trong không gian. Gió se là gió nhẹ, khô và hơi lạnh – gió của mùa thu, gió báo hiệu mùa thu đã đến. Gió se mang theo hương ổi của đồng quê. Nhận ra trong gió có hương ổi là cảm nhận tinh tế của một người sống giữa đồng quê và nhà thơ đã đem đến cho ta một tín hiệu mùa thu dân dã mà thi vị, ông đã phát hiện ra một nét đẹp thật đáng yêu của mùa thu vùng nông thôn đồng bằng Bắc Bộ. - Trong “Sang thu”, dấu hiệu đầu thu là hương ổi, làn gió và sương thu. Nhưng không phải là “sương thu man mác đầu ghềnh” của Tản Đà mà là : “Sương chùng chình qua ngõ”- một hình ảnh lung linh huyền ảo. Không còn là những hạt sương mà đã là một màn sương mỏng nhẹ trôi, đang chuyển động chầm chậm nơi đường thôn ngõ xóm. “Chùng chình”là từ láy gợi hình diễn tả hành động chậm chạp như là cố ý chậm lại. Nhà thơ đã thổi hồn vào câu thơ khiến cho màn sương thu chứa đầy tâm trạng, như người đi còn vương vấn, ngập ngừng khi qua ngõ nhà ai Ngõ ở đây vừa là ngõ thực , vừa là cửa ngõ thời gian thông nhau giữa hai mùa . - Thiên nhiên được cảm nhận từ những gì vô hình ( hương gió ) , mờ ảo (chùng chình) ,nhỏ hẹp và gần gũi ( ngõ ) b. Cảm xúc nhà thơ - Biến chuyển trong không gian lúc sang thu được Hữu Thỉnh cảm nhận qua nhiều yếu tố , bằng nhiều giác quan , sự rung động thật tinh tế . + Cảm giác đột ngột và bất ngờ , ngỡ ngàng trước cảnh thiên nhiên ( bỗng nhận ra ) . Cái bất ngờ nên thơ ! Bất ngờ nhận ra những dấu hiệu thiên nhiên khi mùa thu lại về . + Cảm nhận bằng các giác quan cụ thể và tinh tế , qua khứu giác ( mùi ổi ) , xúc giác ( hơi gió se ) , thị giác ( sương chùng chình ) . + Đã nhận ra dấu hiệu đặc trưng của mùa thu ( hương , gió , sương ) mà vẫn mơ hồ chưa thể tin ( hình như , đã ) . Đây là ấn tượng tổng hợp từ những cam giác riêng , vẫn là suy đoán bằng cảm giác mơ hồ , hợp với cảnh giao mùa chưa rõ rệt . c. Nhận xét , đánh giá - Cảm nhận phong phú , tinh tế của nhà thơ thể hiện trong những từ ngữ diễn tả càm giác , trạng thái : bỗng , phả vào , chùng chình , hình như . Tâm hồn thi nhân biến chuyển nhịp nhàng vào khoảng giao mùa của thiên nhiên . Từng ảnh sang thu của tạo vật đã thấp thoáng hồn người sang thu : chùng chình , bịn rịn , bâng khuâng , lưu luyến . - Khổ thơ này nói riêng đã thoát khỏi những ước lệ truyền thống của thơ xưa như lá vàng , sen tàn cúc lại nở hòa ... mà thu đến một cách tự nhiên , giản dị mà không kém phần thi vị : hương ổi đậm đà mang phong vị làng quê . → Cảm nhận phút giao mùa sang thu là sự ngỡ ngàng. Do ngỡ ngàng nên cả khứu giác, cả xúc giác và thị giác đều như mách bảo thu về mà vẫn chưa thể tin, chưa dám chắc. Từ “hình như” là sự phỏng đoán nửa tin, nửa ngờ, là cái ngỡ ngàng, ngạc nhiên trong cái cảm xúc bâng khuâng, xao xuyến của thi sĩ. Qua đó, ta hiểu tâm hồn nhà thơ nhạy cảm, yêu thiên nhiên, yêu hương thu với tình yêu tha thiết. 2. Thu sang - Sự vận động của h/a thiên nhiên trong thời khắc chuyển mùa được cụ thể hoá bằng những đổi thay của vạn vật. Sông lúc sang thu không còn cuộn chảy dữ dội như những ngày hè mưa lũ, mà êm ả dềnh dàng như đang lắng lại, đang trầm xuống. Một chữ “dềnh dàng” mà nói lên được cái dáng vẻ khoan thai, thong thả của con sông mùa thu, ngỡ như nó được nghỉ ngơi thoải mái khi mùa nước lũ cuồn cuộn đã đi qua. - Đối lập với hình ảnh đó là hình ảnh đàn chim bắt đầu vội vã bay về tổ lúc hoàng hôn. Từ bắt đầu” trong ý thơ được dùng rất độc đáo “bắt đầu vội vã” chứ không phải là “đang vội vã”. Phải tinh tế lắm, yêu và gần gũi với thiên nhiên lắm mới nhận ra được sự bắt đầu trong những cánh chim bay. - Cánh chim trời vội vã bay đi, “có đám mây mùa hạ” còn vương lại. Và mây lưu luyến bắc chiếc cầu: “Vắt nửa mình sang thu”. Một liên tưởng thú vị, một hình ảnh đầy chất thơ. Người ta thường nói: khăn vắt vai, con đường mòn vắt ngang sườn núi.Hữu Thỉnh điểm vào bức tranh thu của mình một hình ảnh mới mẻ, gợi cảm: hai nửa của một đám mây thuộc về hai mùa. Không phải vẻ đẹp của mùa hạ cũng chưa hẳn là vẻ đẹp của mùa thu mà đó là vẻ đẹp của thời khắc giao mùa được sáng tạo từ một hồn thơ tinh tế và nhạy cảm đang say thời khắc giao mùa này.Trong “chiều sông thương”, ông cũng có một câu thơ tương tự về cách viết: Đám mây trên Việt Yên. Rủ bóng về Bố Hạ.” 3. Đời người sang thu - Khổ cuối nói về những biến chuyển của nắng, mưa, sấm trong lúc giao mùa với những nhận xét tinh tế của môộ người am hiểu tường tận các hiện tượng thời tiết này: Vẫn còn bao nhiêu nắng Đã vơi dần cơn mưa +Lại thêm một sự đối lập: nắng vẫn còn nhưng mưa đã vơi dần. Mùa thu nắng sẽ nhạt dần, nhưng lúc giao mùa, nắng cuối hạ vẫn còn nồng, còn sáng. Những ngày sang thu, đã ít đi những cơn mưa rào ào ạt vàcũng bớt đi những tiếng sấm bất ngờ thường chỉ có trong mùa hạ. Các từ ngữ : “vẫn còn – đã vơi dần – cũng bớt bất ngờ” vừa cho thấy, vẫn còn đó dấu ấn, vẫn còn đó dư âm của mùa hạ. Nhưng tất cả đã đi vào chừng mực, vào thế ổn định mang nét đặc trưng của mưa nắng phút giao mùa sang thu. Những câu thơ vừa tả cảnh, vừa kín đáo bộc lộ cảm xúc giao mùa của lòng người trong mối luyến giao thấm quyện với thiên nhiên. + Bài thơ khép lại bằng hai dòng thơ hàm chứa ý nghĩa: Sấm cũng bớt bất ngờ Trên hàng cây đứng tuổi Hai dòng cuối bài có hai tầng ý nghĩa: tả thực và ẩn dụ - gợi ta liên tưởng đến một tầng ý nghĩa khác – ý nghĩa về con người và cuộc sống. Những tiếng sấm bất ngờ của mùa hạ đã bớt đi lúc sang thu (cũng có thể hiểu: hàng cây không còn bị bất ngờ, bị giật mình vì tiếng sấm nữa), nhưng đó còn là những vang động bất thường của ngoại cảnh, của cuộc đời. Và hàng cây đứng tuổi ở đây vừa gợi lên hình ảnh những hàng cây không phải là còn non, vừa gợi tả những con người từng trải đã từng vượt qua những khó khăn, những thăng trầm của cuộc đời. Qua đó, con người càng trở nên vững vàng. Hai câu kết đã khép lại bài thơ vừa là hình ảnh thiên nhiên sang thu, vừa là suy nghĩ chiêm nghiệm về bản thân, về con người, về đât nước. Nó vừa trang nghiêm chững chạc, vừa bâng khuâng khiêm nhường nhưng cũng đầy tự hào kiêu hãnh. Chính nhà thơ Hữu Thỉnh tâm sự: với hình ảnh này, ông muốn gửi gắm suy nghĩ của mình: khi con người đã từng trải thì cũng vững vàng hơn trước những tác động bất thường của ngoại cảnh, của cuộc đời (1). Bài thơ kết thúc, nhưng dư vị vẫn còn để người đọc tiếp tục nghĩ suy thêm về cái điều nhà thơ tâm sự. Đặt bài thơ vào hoàn cảnh sáng tác 1977 khi đất nước vừa rời khỏi cuộc chiến tranh, t/g, một người lính từng xông pha trận mạc cảm thấy vững vàng hơn trước những biến động bất thường của cuộc đời. Cũng có thể hiểu hàng cây đứng tuổi giống như một chứng nhân đang quan sát lắng nghe và thấu hiểu những lặng lẽ âm thầm khách quan, những gì chuyển động bên ngoài cuộc sống xung quanh. Phải chăng hàng cây ấy là nhà thơ đã hoá thân vào đó nên lời thơ nhẹ nhàng mà tình thơ đầy ắp yêu thương trìu mến . Sau này lớn lên với vốn sống của mình các em sẽ hiểu sâu sắc hơn về tầng nghĩa sâu xa của bài thơ 4 . Tâm hồn của con người khi sang thu . Lưu ý : Một năm có 4 mùa xuân , hạ , thu , đông . Mùa thu là mùa gần cuối của cuộc đời . Bấy giờ , con người đã đi hết ¾ cuộc đời , - Con người khi đã đi được nửa cuộc đời :một mặt sâu sắc, chín chắn, thâm trầm và điềm đạm thêm, mặt khác lại phải khẩn trương thêm, gấp gáp thêm ->Sự vội vã của bầy chim hay cũng chính là sự vội vã của con người ? Thiên nhiên và con người đều một nhịp sang thu. Hồn người vừa lưu luyến bồi hồi lại vừa nghiêm trang chững chạc,vừa sâu lắng lại vừa mở rộng bâng khuâng vừa khiêm nhường nhưng cũng tự hào, kiêu hãnh. 5. Phân tích sự tinh tế của nhà thơ về những biến chuyển trong không gian lúc sang thu * Biến chuyển trong không gian lúc sang thu được Hữu Thỉnh cảm nhận qua nhiều yếu tố , b ằng nhiều giác quan và sự rung động thật tinh tế . - Hương ổi lan vào không gian , phả vào gió se . - Sương đầu thu giăng mắc nhẹ nhàng , chuyển động chầm chậm nơi đường thôn ngõ xóm . - Dòng sông trôi một cách thanh thản gợi lên vẻ êm dịu của bức tranh thiên nhiên ; những cánh chim bắt đầu vội vã ở buổi hoàng hôn . - Cảm giác giao mùa được diễn tả thú vị qua đám mây mùa hạ vắt nửa mình sang thu . - Nắng cuối hạ vẫn còn nồng , còn sáng nhưng nhạt dần . Những ngày giao mùa này đã ít đi những cơn mưa rào ào ạt , bất ngờ . - Lúc này cũng bớt đi những tiếng sấm bất ngờ gắn cùng những cơn mưa rào mà mùa hạ thường có . * Cảm nhân được sự tinh tế của nhà thơ thể hiện trong những từ ngữ diễn tả cảm giác , trạng thái : bỗng , phả , vào , chùng chình , hình như , dềnh dàng , vắt nửa mình... 6. Tâm hồn , con người của nhà thơ - Có tâm hồn tha thiết trân trọng vẻ đẹp của quê hương xứ sở. - Có những suy ngẫm sâu sắc về con người và cuộc đời. III. TỔNG KẾT