Đề cương ôn tập học kỳ I môn Sinh học Lớp 9 - Năm học 2018-2019 - Trường THCS Lê Lợi

ĐỀ CƯƠNG ÔN TẬP HỌC KỲ I MÔN : SINH 9 PHẦN A : LÝ THUYẾT I /Chương 1 : Các thí nghiệm của Men đen . 1. Một số khái niệm cơ bản : a/ Di truyền là hiện tượng truyền đạt các tính trạng của bố mẹ ,tổ tiên cho thế hệ con cháu . b/ Biến dị : là hiện tượng con cái sinh ra khác với bố mẹ và khác nhau về nhiều chi tiết . c/ Cặp tính trạng tương phản là 2 trạng thái biểu hiện trái ngược nhau của cùng một loại tính trạng . Ví dụ : Hoa đỏ và hoa trắng là cặp tính trạng tương phản của loại tính trạng màu sắc hoa . d/ Thể dồng hợp chứa cặp gen gồm 2 gen tương ứng giống nhau . Ví dụ : AA ,AABB ,AAbb ... e/ Thể dị hợp chứa cặp gen gồm 2 gen tương ứng khác nhau . Ví dụ : Kiểu gen chứa 1 cặp gen dị hợp : Aa ,AABb , aabbMm Kiểu gen chứa 2 cặp gen dị hợp :AaBb , AABbMm. g/ Giống thuần hay dòng thuần là giống có đặc tính di truyền đồng nhất ,các thế hệ sau giống các thế hệ trước .Giống thuần chủng có kiểu gen ở thể đồng hợp . h/ Biến dị tổ hợp là sự tổ hợp lại các tính trạng của P làm xuất hiện các tính trạng khác P ở con cháu . 2. Các quy luật : a/ Quy luật phân ly : * Kết quả: Khi lai hai bố mẹ khác nhau về một cặp tính trạng thuần chủng tương phản thì F2 phân li tính trạng theo tỷ lệ trung bình 3 trội: 1 lặn. -* Nội dung quy luật: Trong quá trình phát sinh giao tử mooixnhaan tố di truyền trong cặp nhân tố di truyền phân li về 1 giao tử và giữ nguyên bản chất như ở cơ thể thuần chủng P. * Giải thích định luât: - Theo Men §en: + Mçi tÝnh tr¹ng do cÆp nh©n tè di truyÒn qui ®Þnh. + Trong qu¸ tr×nh ph¸t sinh giao tö cã sù ph©n li cña cÆp nh©n tè di truyÒn. + C¸c nh©n tè di truyÒn ®­îc tæ hîp l¹i trong thô tinh. * ý nghĩa của định luật: b/ Quy luật phân ly độc lập: * Kết quả: Lai 2 bố mẹ khác nhau về 2 hay nhiều cặp tính trạng thuần chủng tương phản di truyền độc lập với nhau, thì F2 có tỷ lệ mỗi kiểu hình bằng tích tỷ lệ của các tính trạng hợp thành nó. * Nôi dung quy luật: Các cặp nhân tố di truyền ( cặp gen) đã phân li độc lập trong quá trình phát sinh giao tử. * Giải thích định luật: - Men §en cho r»ng mçi cÆp tÝnh tr¹ng do mét cÆp nh©n tè di truyÒn qui ®Þnh. - Qui ­íc: Gen A qui ®Þnh h¹t vµng Gen a qui ®Þnh h¹t xanh Gen B qui ®Þnh vá tr¬n Gen b qui ®Þnh vá nh¨n KiÓu gen vµng, tr¬n thuÇn chñng cã kiÓu gen: AABB cßn kiÓu gen xanh, nh¨n : aabb Sơ đồ lai: P AABB X aabb (hạt vàng, trơn) (hạt xanh, nhăn) GP AB ab F1 AaBb (hạt vàng ,trơn) F1 x F1 AaBb x AaBb (hạt vàng, trơn) (hạt vàng, trơn) GF1 AB Ab aB ab AB Ab aB ab F2: AB Ab aB ab AB AABB AABb AaBb AaBb Ab AaBb AAbb AaBb Aabb aB AaBb AaBb aaBB aaBb ab AaBb Aabb aaBb aabb KiÓu h×nh H¹t vµng, H¹t vµng, H¹t xanh, H¹t xanh, tr¬n nh¨n tr¬n nh¨n TØ lÖ F2 1 AABB 1 Aabb 1 aaBB 1 aabb TØ lÖ mçi kiÓu gen ë F2 2 AaBB 2 Aabb 2 aaBb 2 AABb 4 AaBb TØ lÖ mçi kiÓu h×nh ë F2 9 h¹t 3h¹t 3 h¹t 1 h¹t *Ý nghĩa của định luật phân ly độc lập: + Quy luật phân ly độc lập giả thích được một trong những nguyên nhân làm xuất hiện biến dị tổ hợp đó là sự phân ly độc lập và tổ hợp tự do của các cặp gen. + Biến dị tổ hợp có ý nghĩa quan trọng đối việc chọn giống và tiến hóa. c/ Lai phân tích là phép lai giữa cá thể mang tính trạng trội cần xác định kiểu gen với cá thể mang tính trạng lặn .(giải thích trong sgk) Mục đích là để xác dịnh kiểu gen của cá thể mang tính trạng trội d/ Trội không hoàn toàn : Trội không hoàn toàn là hiện tượng di truyền trong đó kiểu hình của cơ thể lai F1 biểu hiện tính trạng trung gian giữa bố và mẹ, còn ở F2 có tỷ lệ kiểu hình là 1:2:1.(giải thích trong sgk) 3. Cách giải bài tập di truyền : a/ Dạng toán thuận : Cho biết kiểu hình của P xác định kiểu gen ,kiểu hình của F1,F2 * Bước 1 : Xác định trội lặn . * Bước 2 : Quy ước gen * Bước 3 : Xác định kiểu gen * Bước 4 : Lập sơ đồ lai b/ Dạng toán nghịch : Biết tỷ lệ kiểu hình ở F1,F2,xác định P - Nếu F1 thu được tỷ lệ 3:1 thì cả bố và mẹ đều dị hợp 1 cặp gen (Aa) - Nếu F1 thu được tỷ lệ 1:1 thì bố hoặc mẹ một bên dị hợp 1 cặp gen (Aa) còn người kia có kiểu gen đồng hợp lặn (aa) - Nếu F1 đồng tính thì P thuần chủng - Nếu F1 phân ly tỷ lệ 1: 2 : 1 thì cả bố và mẹ đều dị hợp 1 cặp gen nhưng tính trạng trội là trội không hoàn toàn . II .Chương II : NHIỄM SẮC THỂ . 1/ Nhiễm sắc thể : - Tính đặc trưng của bộ NST: Tế bào của một loài sinh vật đặc trưng về số lượng và hình dạng xác định . - ë nh÷ng loµi ®¬n tÝnh cã sù kh¸c nhau gi÷a c¸ thÓ ®ùc vµ c¸i ë cÆp NST giíi tÝnh Ví dụ: Ruồi giấm có bộ NST 2n = 8, người bộ NST 2n = 46 - Bộ NST lưỡng bội : Chứa các cặp NST tương đồng ký hiệu là 2n NST - Bộ NST đơn bội : Chứa 1 chiếc của mỗi cặp tương đồng ký hiệu là n NST * Cấu trúc của NST: - CÊu tróc ®iÓn h×nh cña NST ®­îc biÓu hiÖn râ nhÊt ë k× gi÷a + H×nh d¹ng: h×nh h¹t, h×nh que, h×nh ch÷ V + Dµi 0,5 – 50 micr«mÐt, §­êng kÝnh 0,2 – 2 mic r«mÐt + CÊu tróc: ë k× gi÷a NST gåm 2 cr«matÝt (nhiÔm s¾c tö chÞ em) g¾n nhau ë t©m ®éng + Mçi cr«matÝt gåm ph©n tö ADN vµ Pr«tªin lo¹i hist«n. * Chức năng của NST: - NST có cấu trúc mang gen trªn ®ã mçi gen ë mét vÞ trÝ x¸c ®Þnh - NST cã ®Æc tÝnh tù nh©n ®«i c¸c tÝnh tr¹ng di truyÒn ®­îc sao chÐp qua c¸c thÕ hÖ TB vµ c¬ thÓ 2/ Nguyên phân : * Nguyên phân là gì ? * Những diễn biến của NST trong nguyên phân: + Kỳ trung gian: - NST dµi m¶nh, duçi xo¾n - NST nh©n ®«i thµnh NST kÐp -Trung tö nh©n ®«i thµnh 2 trung tö + Nguyên phân: C¸c k× Nh÷ng diÔn biÕn c¬ b¶n cña NST K× ®Çu - NST b¾t ®Çu ®ãng xo¾n vµ co ng¾n nªn cã h×nh th¸i râ rÖt - C¸c NST kÐp dÝnh vµo c¸c sîi t¬ cña thoi ph©n bµo ë t©m ®éng K× gi÷a - C¸c NST kÐp ®ãng xo¾n cùc ®¹i - C¸c NST kÐp xÕp thµnh mét hµng ë mÆt ph¼ng xÝch ®¹o cña thoi ph©n bµo K× sau Tõng NST kÐp chÎ däc ë t©m ®éng thµnh 2 NST ®¬n ph©n li vÒ 2 cùc cña TB K× cuèi C¸c NST ®¬n d·n xo¾n ra, ë d¹ng sîi m¶nh dÇn thµnh nhiÔm s¾c chÊt * Kết quả của quá trình nguyên phân :từ một tế bào mẹ mang 2n NST sau 1 lần nguyên phân tạo thành 2 tế bào con có bộ NST giống nhau và giống với tế bào mẹ . * Ý nghĩa của nguyên phân : Nguyên phân là phương thức sinh sản của tế bào và lớn lên của cơ thể, đồng thời duy trì ổn định bộ NST đặc trưng của loài qua các thế hệ tế bào và cơ thể 3/ Giảm phân : * Giảm phân là gì ? + K× trung gian - NST ë d¹ng sîi m¶nh - Cuèi k× NST nh©n ®«i thµnh NST kÐp dÝnh nhau ë t©m ®éng + Diễn biến NST ở giảm phân: C¸c k× Nh÷ng diÔn biÕn c¬ b¶n cña NST ë c¸c k× Gi¶m ph©n I Gi¶m ph©n II - C¸c NST xo¾n, co ng¾n - NST co l¹i cho thÊy sè l­îng NST kÐp trong bé ®¬n béi - C¸c NST kÐp trong cÆp t­¬ng ®ång tiÕp hîp vµ cã thÓ b¾t chÐo, K× ®Çu sau ®ã t¸ch rêi nhau - C¸c NST t­¬ng ®ång tËp trung vµ - NST kÐp xÕp thµnh 1 hµng ë mÆt xÕp song song thµnh 2 hµng ë mÆt ph¼ng xÝch ®¹o cña thoi ph©n bµo K× gi÷a ph¼ng xÝch ®¹o cña thoi ph©n bµo - C¸c NST kÐp t­¬ng ®ång ph©n li - Tõng NST kÐp chÎ däc ë t©m ®éng ®éc lËp víi nhau vÒ 2 cùc cña tÕ bµo thµnh 2 NST ®¬n ph©n li vÒ 2 cùc K× sau cña tÕ bµo - C¸c NST kÐp n»m gän trong 2 - C¸c NST ®¬n n»m gän trong nh©n míi ®­îc t¹o thµnh víi sè nh©n míi ®­îc t¹o thµnh víi sè K× cuèi l­îng lµ ®¬n béi (kÐp) l­îng lµ ®¬n béi. * Kết quả của giảm phân : Tõ 1 tÕ bµo mÑ (2n NST) qua 2 lÇn ph©n bµo liªn tiÕp t¹o ra 4 tÕ bµo con mang bé NST ®¬n béi (n NST) * Ý nghĩa : T¹o ra c¸c tÕ bµo con cã bé NST ®¬n béi kh¸c nhau vÒ nguån gèc NST 4/ Phát sinh giao tử và thụ tinh : a/ Sự giống nhau và khác nhau giữa phát sinh giao tử đực và giao tử cái ? * Giống nhau : +Các tế bào mầm (noãn nguyên bào ,tinh nguyên bào )đều tiến hành nguyên phân liên tiếp nhiều lần . + Noãn bào bậc I và tinh bào bậc I đều trãi qua giảm phân để hình thành giao tử * Khác nhau : Phát sinh giao tử đực Phát sinh giao tử cái 1 tinh bào bậc I qua giảm phân 1 1 noãn bàobậc I qua giảm phân 1 cho 2 tinh bào bậc 2 ,kích thước cho 1 thể cực thứ nhất kíh thước bằng nhau. nhỏ và 1 noãn bào bậc 2 kích thước lớn . 1 tinh bào bậc 2 qua giảm phân2 1 noãn bào bậc 2 qua giảm phân 2 cho 2 tinh trùng kích thước bằng cho 1 thể cực thứ 2 kích thước nhỏ nhau và 1 tế bào trứng kích thước lớn Kết quả : 1 tinh bào bậc 1 qua Kết quả : 1 noãn bào bậc 1 qua giảm phân cho 4 tinh trùng đều có giảm phân cho 3 thể cực thứ 2 khả năng thụ tinh . không có khả năng thụ tinh và một tế bào trứng có khả năng thụ tinh * Thụ tinh: - Thô tinh lµ sù kÕt hîp ngÉu nhiªn gi÷a mét giao tö ®ùc vµ 1 giao tö c¸i - B¶n chÊt lµ sù kÕt hîp cña 2 bé nh©n ®¬n béi t¹o ra bé nh©n l­ìng béi ë hîp tö * Ý nghĩa của giảm phân và thụ tinh : + Duy tr× æn ®Þnh bé NST ®Æc tr­ng qua c¸c thÕ hÖ c¬ thÓ. + T¹o nguån biÕn dÞ tæ hîp cho chän gièng vµ tiÕn hóa III .CHƯƠNG 3: ADNVÀ ARN 1 /ADN. + Cấu tạo hoá học : Phân tử ADN được cấu tạo từ các nguyên tố C,H ,O.N,P. ADN thuộc đại phân tử được cấu tạo theo nguyên tắc đa phân mà đơn phân là Nuclêôtít thuộc 4 loại là adenin:A,timin: T, guanin:G ,xitozin:X Sự khác nhau trong thành phần ,số lượng và trình tự sắp xếp của 4 loại Nuclêôtit dẫn đến ADN có tính đa dạng và đặc thù cao . + Cấu trúc không gian của ADN : là 1 chuỗi xoắn kép gồm 2 mạch song song , xoắn đều theo chiều từ trái sang phải . vòng xoắn 20A0. Các Nu trên 2 mach đơn liên kết với nhau bằng liên kết Hiđrô : A liên kết với T = 2 Lkết hiđrô. G liên kết với X = 3 lkết hydrô và theo nguyên tắc bổ sung . Trong phân tử ADN ta có : A=T ,X=G + Qúa trình tự nhân đôi: + Hai m¹ch ADN t¸ch nhau theo chiÒu däc + C¸c Nuclª«tÝt cña m¹ch khu«n liªn kÕt víi nuclª«tÝt tù do theo nguyªn t¾c bæ sung, 2 m¹ch míi cña 2 ADN con dÇn ®­îc h×nh thµnh dùa trªn m¹ch khu«n cña ADN mÑ theo chiÒu ng­îc nhau. KÕt qu¶ : 2 ph©n tö ADN con ®­îc h×nh thµnh gièng nhau vµ gièng ADN mÑ * ADN nhân đôi theo những nguyên tắc nào ? + Nguyên tắc bổ sung : Mạch mới của ADN con được tổng hợp dựa trên mạch khuôn của ADN mẹ . Các nuclêôtit ở mạch khuôn liên kết với các nu tự do trong môi trường nội bào theo nguyên tắc : A liên kết với T hay ngược lại , G liên kết với X hay ngược lại . + Nguyên tắc giữ lại 1 nữa (bán bảo toàn ):Trong mỗi ADN con có một mạch của ADN mẹ(mạch cũ ) mạch còn lại được tổng hợp mới + Nguyên tắc khuôn mẫu * Bản chất của gen: bản chất hóa học của gen là AND. * Chøc n¨ng: Gen cã cÊu tróc mang th«ng tin qui ®Þnh cÊu tróc ph©n tö Pr«tªin * Chức năng của ADN : Lưu giữ và truyền đạt thông tin di truyền . 2/ ARN. a/ Cấu tạo hoá học : Được cấu tạo từ các nguyên tố C,H,O,N,P . Cấu trúc theo nguyên tắc đa phân mà đơn phân là 4 loại nuclêôtit là A,U,X,G b/ - Qu¸ tr×nh tæng hîp ARN t¹i NST ë k× trung gian - Qu¸ tr×nh tæng hîp ARN: + Gen th¸o xo¾n, t¸ch dÇn thµnh 2 m¹ch ®¬n + C¸c nuclª«tÝt ë m¹ch khu«n liªn kÕt víi nuclªotÝt tù do theo nguyªn t¾c bæ sung + Khi tæng hîp xong ARN t¸ch khái gen ®i ra chÊt tÕ bµo. c/ Nguyên tắc tổng hợp ARN : *ARN được tổng hợp dựa trên mạch khuôn của ADN theo nguyên tắc bổ sung A liên kết với U ,T liên kết với A ,G liên kết với X và ngược lại. * ARN được tổng hợp theo 2 nguyên tắc là nguyên tắcbổ sung và nguyên tắc khuôn mẫu . d/ - Mèi quan hÖ gen - ARN :Tr×nh tù c¸c nuclª«tÝt trªn m¹ch khu«n qui ®Þnh tr×nh tù c¸c nuclª«tÝt trªn ARN 4/Prôtein - Pr«tªin lµ hîp chÊt h÷u c¬ gåm c¸c nguyªn tè: C, H, O , N - Pr«tªin lµ mét ®¹i ph©n tö ®­îc cÊu tróc theo nguyªn t¾c ®a ph©n mµ ®¬n ph©n lµ a xÝt amin - Pr«tªin cã tÝnh ®a d¹ng vµ ®Æc thï do thµnh phÇn, sè l­îng vµ tr×nh tù c¸c axit amin - C¸c bËc cÊu tróc: + CÊu tróc bËc 1: lµ chuçi aa cã tr×nh tù x¸c ®Þnh + CÊu tróc bËc 2: lµ chuçi aa t¹o vßng xo¾n lß xo + CÊu tróc bËc 3: do cÊu tróc bËc 2 cuén xÕp theo kiÓu ®Æc tr­ng + CÊu tróc bËc 4: gåm 2 hay nhiÒu chuçi a xÝt amin kÕt hîp víi nhau * Chức năng: (sgk). 3/ Mối quan hệ giữa gen và tính trạng : (ADN --> mẢRN --> protein --> tính trạng) *Trình tự sắp xếp các nu trên ADN quy định trình tự sắp xếp các nu trên ARN . *Trình tự sắp xếp các nu trên ARN lại quy định trình tự sắp xếp các axit amin trên prôtêin *Pr trực tiếp tham gia vào cấu trúc và hoạt động sinh lý của tế bào,từ đó biểu hiện thành tính trạng của cơ thể Vậy gen quy định tính trạng . IV .CHƯƠNG 4 : BIẾN DỊ 1/ Đột biến gen: Là những biến đổi trong cấu trúc của gen liên quan tới một hoặc một số cặp nucletit 2/Nguyên nhân phát sinh: Tù nhiªn: Do rèi lo¹n trong qu¸ tr×nh tù sao chÐp cña AND d­íi ¶nh h­ëng cña m«i tr­êng trong vµ ngoµi c¬ thÓ Thùc nghiÖm: Con ng­êi g©y ra c¸c ®ét biÕn b»ng t¸c nh©n vËt lÝ, ho¸ häc. * Các dạng đột biến gen: MÊt, thªm, thay thÕ 1 cÆp nuclª«tÝt 3/Vai trò của đột biến gen: - §ét biÕn gen thÓ hiÖn ra kiÓu h×nh th­êng cã h¹i cho b¶n th©n sinh vËt - §ét biÕn gen ®«i khi cã lîi cho con ng­êi cã ý nghÜa trong ch¨n nu«i vµ trång trät 4/ Đột biến cấu trúc NST là: nh÷ng biÕn ®æi trong cÊu tróc NST * C¸c d¹ng: MÊt ®o¹n, lÆp ®o¹n vµ ®¶o ®o¹n 5/ Nguyên nhân phát sinh: - §ét biÕn cÊu tróc NST cã thÓ xuÊt hiÖn trong ®iÒu kiÖn tù nhiªn hoÆc do con ng­êi - Nguyªn nh©n: Do c¸c t¸c nh©n vËt lÝ, ho¸ häc ph¸ vâ cÊu tróc NST gây ra sự sắp xếp lại của chúng - Tính chất của đột biến cấu trúc NST: - §ét biÕn cÊu tróc NST th­êng cã h¹i cho b¶n th©n sinh vËt - Mét sè ®ét biÕn cã lîi cã ý nghÜa trong chän gièng vµ tiÕn ho¸ 6/Hiện tượng dị bội thể: Lµ ®ét biÕn thªm hoÆc mÊt 1 NST ë 1 cÆp NST nµo ®ã. - C¸c d¹ng: 2n + 1, 2n – 1,... * C¬ chÕ ph¸t sinh thÓ dÞ béi + Trong gi¶m ph©n cã 1 cÆp NST t­¬ng ®ång kh«ng ph©n li t¹o thµnh 1 giao tö mang 2 NST vµ 1 giao tö kh«ng mang NST nµo - HËu qu¶: G©y biÕn ®æi h×nh th¸i(h×nh d¹ng, kÝch th­íc, mµu s¾c) ë thùc vËt hoÆc g©y bÖnh NST 7/ HiÖn t­îng ®a béi thÓ lµ tr­êng hîp bé NST trong tÕ bµo sinh d­ìng t¨ng lªn theo béi sè cña n (lín h¬n 2n) h×nh thµnh c¸c thÓ ®a béi. - Các dạng: đa bội chẵn, đa bội lẻ * C¬ chÕ h×nh thµnh thÓ ®a béi: Do rèi lo¹n nguyªn ph©n hoÆc gi¶m ph©n kh«ng b×nh th­êng kh«ng ph©n li tÊt c¶ c¸c cÆp NST t¹o thÓ ®a béi. V . CHƯƠNG 5 : 1. Các phương pháp nghiên cứu di truyền người