Sáng kiến kinh nghiệm: Sử dụng sơ đồ để khai thác kiến thức nhằm rèn luyện tư duy và nâng cao năng lực nhận thức cho học sinh - Phan Thị Thảo

o viãn âæa ra så âäö chàûng âæåìng phán (så âäö toïm tàõt nhæîng phaín æïng cå baín), hæåïng dáùn hoüc sinh quan saït så âäö sau: SÅ ÂÄÖ TOÏM TÀÕT QUAÏ TRÇNH ÂÆÅÌNG PHÁN Sau khi quan saït vaì phán têch så âäö yãu cáöu hoüc sinh cho biãút: + Âæåìng phán gäöm nhæîng giai âoaûn naìo? (pháön naìy coï thãø yãu cáöu hoüc sinh âàût tãn cho tæìng giai âoaûn trãn så âäö: tæì glucäzå âãún fructä ?, tæì fructä 6c âãún A2PG ? ). + Nhæîng biãún âäøi cå baín cuía mäùi giai âoaûn. + Saín pháøm cuía giai âoaûn âæåìng phán. Pháön naìy giaïo viãn daình thåìi gian âãø hoüc sinh nghiãn cæïu så âäö kãút håüp våïi saïch giaïo khoa vaì thaío luáûn nhoïm âãø traí låìi caïc näüi dung trãn. Khi nghiãn cæïu så âäö yãu cáöu hoüc sinh chuï yï nàng læåüng âæåüc sæí duûng vaì giaíi phoïng åí mäùi giai âoaûn, sau âoï giaïo viãn yãu cáöu mäüt em âaûi diãûn cho nhoïm âãø trçnh baìy, caïc nhoïm khaïc theo doîi vaì bäø sung sau âoï giaïo viãn hoaìn chènh laûi kiãún thæïc: Biãún âäøi1: Hoaût hoaï phán tæí âæåìng glucäzå Glucäzå kãút håüp våïi 2 phán tæí ATP thaình Fruïc täzå 1,6 di phäút phaït. Biãún âäøi 2: Càõt maûch caïc bon Fructäzå 1,6 di phäút phaït bë càõt thaình 2 phán tæí 3 cac bon (Alâãhit 3 phäút phaït vaì dihiâäxiaxãtän- phäút phaït) Biãún âäøi 3: Tæì A2PG taûo axit piruvic Saín pháøm taûo ra? Yãu cáöu hoüc sinh viãút phæång trçnh phaín æïng cuía giai âoaûn âæåìng phán: MEN C6H12O6 2Axit piruvic + 2ATP + 2NADH Nhæ váûy tæì så âäö hoüc sinh tháúy âæåüc saín pháøm cuía âæåìng phán gäöm: 2Axit piruvic, 2ATP, 2NADH (Thæûc tãú âaî taûo âæåüc 4 phán tæí ATP nhæng duìng 2 phán tæí ATP âãø hoaût hoaï phán tæí glucäzå) Âãø kêch thêch suy nghé cuía hoüc sinh, giaïo viãn yãu cáöu hoüc sinh quan saït så âäö vaì giaíi thêch taûi sao phaíi coï 2ATP trong phaín æïng âáöu tiãn (nàng læåüng cáön cho sæû hoaût hoaï glucäzå thaình fructäzå 1,6 âiphäút phaït), 4ATP âæåüc giaíi phoïng cuìng våïi 2NADH vaì saín pháøm cuäúi cuìng cuía giai âoaûn âæåìng phán laì 2 Axit piruvic. * A xit pyruvic tiãúp tuûc bë biãún âäøi nhæ thãú naìo? Saín pháøm âæûåc taûo thaình trong giai âoaûn tiãúp theo laì gç? b. Chu trçnh Crep: Så âäö vãö chu trçnh Crep âaî coï åí saïch giaïo khoa, træåïc hãút giaïo viãn yãu cáöu hoüc sinh nghiãn cæïu chu trçnh åí saïch giaïo khoa âãø hoüc sinh coï thãø âënh hæåïng âæåüc nhæîng biãún âäøi cå baín trong chu trçnh. Hçnh veî åí saïch giaïo khoa phæïc taûp, pháön naìy yãu cáöu hoüc sinh phaíi nàõm âæåüc nhæîng biãún âäøi cå baín nháút cuía tæìng giai âoaûn trong chu trçnh. Giaïo viãn giåïi thiãûu: træåïc khi âi vaìo chu trçnh Crep, axit pyruvic biãún âäøi thaình axãtyl- CoA, giaíi phoïng mäüt phán tæí NADH vaì 1 phán tæí CO2, quaï trçnh naìy âæåüc thæûc hiãûn trãn maìng keïp cuía ti thãø (thäng qua så däö hoüc sinh âaî quan saït) sau âoï giaïo viãn sæí duûng så âäö sau: SÅ ÂÄÖ CHU TRÇNH CREP Hæåïng dáùn hoüc sinh quan saït chu trçnh, tæì så âäö hoüc sinh cho biãút : + Chu trçnh Crep qua nhæîng giai âoaûn naìo? + Nhæîng biãún âäøi cå baín trong chu trçnh . + Saín pháøm cuía chu trçnh. Tæång tæû, pháön naìy giaïo viãn cho hoüc sinh thaío luáûn nhoïm, mäùi nhoïm laì 1baìn, räöi cho âaûi diãûn cuía mäüt nhoïm baïo caïo, caïc nhoïm khaïc bäø sung. Sau âoï giaïo viãn coï thãø phán têch cho hoüc sinh roî thãm 5 giai âoaûn cuía chu trçnh Crep: a. Tæì Axãtyl- CoA kãút håüp våïi Äxalä axãtictaûo thaình axit xitric (6C) b. Tæì axit xitric (6C) qua 3 phaín æïng loaûi âæåüc 1 CO2 vaì taûo ra 1NADH cuìng våïi axãtä glutaric (5C). c. Tæì axit xãtä glutaric (5C) loaûi 1 CO2 taûo ra 1 NADH cuìng våïi a xit (4C). d. Tæì axit (4C) qua phaín æïng taûo 1 phán tæí ATP vaì 1 phán tæí FADH2 e. Cuäúi cuìng qua 2 phaín æïng taûo âæåüc 1NADH vaì giaíi phoïng äxalä axãtic (4C). Sau khi phán têch caïc giai âoaûn, âãø kêch thêch tæ duy cuía hoüc sinh giaïo viãn âàût váún âãö : YÏ nghéa cuía chu trçnh Crep laì gi? (phán giaíi cháút hæîu cå giaíi phoïng nàng læåüng mäüt pháön têch luyî trong ATP, mäüt pháön taûo nhiãût cho tãú baìo.Taûo nguäön cacbon cho quaï trçnh täøng håüp, coï ráút nhiãöu cháút hæîu cå la ìsaín pháøm trung gian cho quaï trçnh chuyãøn hoaï caïc cháút). Trãn cå såí kiãún thæïc âoï yãu cáöu hoüc sinh viãút phæång trçnh cuía chu trçnh Crep : Äxi hoaï 2 Axãtyl - CoA 4CO2 + 2ATP + 6NADH + 2FADH2 MEN Âãø hoüc sinh nàõm kiãún thæïc hai giai âoaûn naìy chàõc chàõn, giaïo viãn sæí duûng så âäö chung cuía 2 giai âoaûn: âæåìng phán vaì chu trçnh Crep : Hoüc sinh quan saït så âäö vaì kiãún thæïc væìa hoüc, yãu cáöu caïc em hoaìn chènh baíng sau (phiãúu hoüc táûp) : Caïc giai âoaûn Âàûc âiãøm phán biãût Vë trê Nguyãn liãûu Saín pháøm Nàng læåüng Âæåìng phán Chu trçnh Crep Yãu cáöu hoüc sinh cho biãút säú læåüng ATP, NADH, FADH2 âæåüc taûo thaình trong 2 quaï trçnh âæåìng phán vaì chu trçnh Crep: Âæåìng phán: 2ATP, 2NADH Chu trçnh Crep: + Giai âoaûn chuáøn bë : 2NADH + Chu trçnh : 2ATP, 6NADH, 2FADH2 c. Chuäùi truyãön âiãûn tæí : Cho hoüc sinh âoüc thäng tin åí saïch giaïo khoa, sau âoï sæí duûng så âäö chung cuía quaï trçnh hä háúp, trãn cå såí caïc saín pháøm âæåüc taûo thaình åí 2 giai âoaûn trãn âaî âæåüc hoüc, giaïo viãn âàût cáu hoíi gåüi yï: Nàng læåüng duìng trong hoaût âäüng säúng laì daûng nàng læåüng gç? (ATP). Nhæ váûy caïc saín pháøm NADH vaì FADH2 âæåüc taûo thaình phaíi qua mäüt quaï trçnh chuyãön âiãûn tæí tåïi cháút nháûn cuäúi cuìng laì O2 qua mäüt chuäùi phaín æïng äxy hoaï khæí kãú tiãúp âãø giaíi phoïng nàng læåüng ATP. Âãø hoüc sinh hiãøu roî hån vãö màût nàng læåüng âæåüc taûo ra, giaïo viãn cung cáúp thäng tin : Qua quaï trçnh chuyãön âiãûn tæí âãún cháút nháûn cuäúi cuìng laì O2, tæì 1 phán tæí NADH seî taûo thaình 3 phán tæí ATP vaì tæì 1 phán tæí FADH2 taûo thaình 2 phán tæí ATP . Yãu cáöu hoüc sinh tênh täøng nàng læåüng âæåüc taûothaình trong quaï trçnh chuyãøn âiãûn tæí vaì viãút phæång trçnh cuía chuäùi truyãön âiãûn tæí Phæång trçnh : 6O2 10NADH + 2FADH2 34ATP + 6H2O Tæì så âäö hoüc sinh tênh âæåüc täøng nàng læåüng giaíi phoïng trong quaï trçnh hä háúp: 4 phán tæí ATP âæåüc taûo thaình træûc tiãúp vaì 34 phán tæí ATP taûo thaình do quaï trçnh chuyãøn âiãûn tæí theo så âäö sau: Cuîng tæì så âäö hoüc sinh nãu âæåüc mäúi quan hãû giæîa âæåìng phán, chu trçnh Crep vaì chuäùi truyãön âiãûn tæí. 3. Daûy pháön phán giaíi caïc cháút khaïc : Giaïo viãn âàût váún âãö âãø hoüc sinh âënh hæåïng, suy nghé: Nguyãn liãûu chuí yãúu cuía quaï trçnh hä háúp laì Glucä (saín pháøm chuí yãúu cuía quaï trçnh quang håüp), caïc saín pháøm khaïc do quaï trçnh quang håüp taûo ra nhæ prätãin, lipit... coï âæåüc sæí duûng âãø laìm nguäön nguyãn liãûu cuía quaï trçnh hä háúp khäng? Quaï trçnh phán giaií caïc nguyãn liãûu naìy diãùn ra nhæ thãú naìo? Sæí duûng så âäö toïm tàõt quaï trçnh phán giaíi caïc cháút trong tãú baìo: SÅ ÂÄÖ SÆÛ PHÁN GIAÍI CAÏC CHÁÚT KHAÏC Giaïo viãn giaíi thêch så âä,ö yãu cáöu hoüc sinh quan saït vaì nháûn xeït sæû giäúng vaì khaïc nhau trong quaï trçnh phán giaíi prätãin, lipit, cacbon hiârat. Âæåìng phán : Prätãin A xit amin Axãtyl - CoA Lipit Glixãrol + axit beïo A xãtil - CoA Sau âoï âi vaìo chu trçnh Crep . Nhæ váûy sæû phán giaíi caïc nguyãn liãûu chè khaïc nhau åí chàûng âæåìng phán sau âoï âãöu taûo thaình axãtyl - CoA vaì âi vaìo chu trçnh Crep cuäúi cuìng giaíi phoïng CO2, H2O vaì nàng læåüng. Táút caí caïc kiãún thæïc âoï âæåüc hoüc sinh tæû ruït ra tæì quan saït så âäö. Trong baìi chè giåïi haûn åí pháön sæû phán giaíi caïc cháút hæîu cå trong âiãöu kiãûn coï O2, tuy nhiãn âãø kêch thêch tæ duy cuía hoüc sinh gioíi, giaïo viãn âàût váún âãö: Âiãöu gç xaîy ra nãúu nhæ trong tãú baìo khäng coï O2? Cho hoüc sinh suy nghé räöi giaíi thêch âãø hoüc sinh tháúy sæû khaïc nhau giæîa hä háúp coï O2 ( hiãúu khê ) vaì hä háúp khäng coï O2 ( këñ khê ). Coï thãø liãn hãû laûi kiãún thæïc cuía baìi enzim âãø hoüc sinh tæû suy luáûn : Khi khäng coï O2 thç khäng xaîy ra phaín æïng H+ våïi OH- do âoï phaín æïng trong chu trçnh Crep khäng xaîy ra. Sau âoï sæí duûng så âäö : Hæåïng dáùn hoüc sinh nghiãn cæïu thãm quaï trçnh lãn men åí vi sinh váût . PHÁÖN III : KÃÚT LUÁÛN Qua hai tiãút daûy âæåüc tiãún haình nhæ trãn, hoüc sinh hoüc táûp ráút haìo hæïng, tham gia mäüt caïch têch cæûc vaìo baìi giaíng. Hoüc sinh têch cæûc suy nghé vaì âæåüc bäüc läü suy nghé cuía mçnh qua trao âäøi nhoïm vaì tranh luáûn træåïc låïp. Reìn cho hoüc sinh âæåüc kyî nàng quan saït, phán têch, täøng håüp kiãún thæïc qua viãûc phán têch så âäö, kyî nàng håüp taïc nhoïm vaì laìm viãûc âäüc láûp. Trong caïch daûy naìy hoüc sinh khäng chè têch cæûc thu nháûn kiãún thæïc maì náng dáön nàng læûc tæ duy bàòng láûp luáûn, phán têch, täøng håüp vaì trãn cå såí âoï caïc em coï thãø suy luáûn kiãún thæïc åí mæïc cao hån. Âáy laì cå häüi âãø hoüc sinh phaït triãøn nàng læûc tæ duy saïng taûo . Caïc em âæåüc têch cæûc hoaût âäüng trong quaï trçnh lénh häüi kiãún thæïc chàõc chàõn seî nàõm væîng kiãún thæïc vaì nhåï láu hån, khaí nàng váûn duûng seî täút hån . Kãút quaí âoï âæåüc phaín aïnh qua cháút læåüng kiãøm tra hai baìi naìy åí låïp 10A5 ( nàm hoüc 2007 - 2008): 100% hoüc sinh nàõm âæåüc kiãún thæïc cå baín cuía hai baìi, trong âoï coï: 21 em daût âiãøm gioíi chiãúm : 45,7% 16 em âaût âiãøm khaï chiãúm : 35,8% 9 em âaût âiãøm trung bçnh chiãúm : 9,5% Trãn âáy laì mäüt säú kinh nghiãûm trong viãûc sæí duûng så âäö trong quaï trçnh daûy baìi 22 vaì baìi 23 ( sinh hoüc 10 ban KHTN ) âãø khai thaïc kiãún thæïc, náng cao nàng læûc nháûn thæïc cho hoüc sinh maì täi âaî aïp duûng trong quaï trçnh giaíng daûy cuía mçnh, täi xin âæåüc nãu ra âãø mong âæåüc trao âäøi, chia seí våïi âäöng nghiãûp nhàòm âãø ngaìy caìng coï thãm âæåüc nhiãöu kinh nghiãûm trong quaï trçnh giaíng daûy. Täi mong muäún âæåüc âoïn nháûn nhæîng yï kiãún goïp yï chán thaình cuía âäöng nghiãûp âãø cháút læåüng giaíng daûy cuía mçnh ngaìy caìng âæåüc täút hån. ÂAÏNH GIAÏ CUÍA HÄÜI ÂÄÖNG KH TRÆÅÌNG Thë xaî Quaíng Trë, ngaìy 20 thaïng 5 nàm 2008 Ngæåìi viãút : PHAN THË THAÍO