Sáng kiến kinh nghiêm: Đồ dùng dạy học và phương pháp sử dụng đồ dùng trong giờ lịch sử

iệc trường thuật của giáo viên. Bởi lẽ mỗi học sinh vừa lắng nghe lời của cô trường thuật vừa phải dò tìm các chi tiết, diễn ra qua bản đồ, lược đồ. Một vấn đề nữa là học sinh vừa không thể nghe giảng vừa tự tường thuật, vừa phải ghi bài. Chính vì vậy việc sử dụng loại đồ dùng dạy học phóng to các biểu đồ, lược đồ giúp học sinh, tập trung hơn về bài giảng sau khi nghiên cứu, bài học. Quá trình theo dõi việc tường thuật trên sơ đồ phóng to để nhận biết hơn về các địa điểm, khu vực diễn ra các trận đánh. * Phương pháp sử dụng: - Loại đồ dùng này có nhiều biểu và có thể dùng nhiều cách sử dụng. - Đối với loại bản đồ treo tường in sẵn loại đồ dùng này thường được cơ quan thiết bị trường học cấp sẵn về cho nhà trường, khi lên lớp giáo viên đem ra sử dụng cần giới thiệu các ký hiệu trên bản đồ để học sinh phân biệt rồi từ đó có thể tường thuật diễn biến. Cũng có thể giáo viên hướng dẫn giải thích các ký hiệu yêu cầu học sinh tự mình thực hành. Cả 2 cách làm này đều giúp học sinh tiếp cận các sự kiện lịch sử một cách thoải mái hứng thú. - Đối với loại bản đồ làm: Đây là biểu bản đồ, lược đồ không có ký hiệu diễn biến cho trước cho trước kiểu đồ dùng này, giáo viên thường tự thiết kế lấy mọi ký hiệu trên bản đồ, lược đồ sẽ được xuất hiện trong quá trình tường thuật diễn biến của cả trận đánh. Theo tôi khi sử dụng loại bản đồ này giáo viên nên dùng các ký hiệu mô hình làm sẵn bằng bìa cứng theo các mẫu đã quy ước (nếu là lớp học có bảng từ thì có thể thiết kế mô hình và ký hiệu bằng loại sắt mỏng) trong quá trình tường thuật giáo viên dùng các ký hiệu di động rồi dừng lại đính vào các điểm cần thiết của bản đồ, sau bài giảng toàn bộ sự kiện diễn biến của trận đánh sẽ xuất hiện và nằm lại trên bản độ loại đồ dùng này có thể dùng nhiều lần vì nó có thể gỡ các mô hình, ký hiệu ra khỏi sơ đồ một cách rõ ràng. Dùng kiểu bản đồ này giáo viên có thể cho học sinh tự cũng cố bài học bằng cách trường thuật lại trận đánh mà giáo viên vừa tường thuật xong. Loại đồ dùng này có thể tác dụng giúp cho bài giảng hấp dẫn hơn, hứng thú hơn và nội dung khắc sâu hơn trong trí tưởng tượng của học sinh. IV- ứng dụng cụ thể trong bài giảng Sau đây là phương pháp sử dụng cụ thể các loại đồ dùng dạy học trong một số bài vở ở các khối lớp mà tôi đã sử dụng. Chương trình lớp 6 bài 10 Những chuyển biến trong đời sống kinh tế. A- Mục tiêu bài học 1- Về kiến thức: Học sinh hiểu được những chuyển biến lớn có ý nghĩa hết sức quan trọng trong đời sống của người nguyên thuỷ như: Sự cải tiến các công cụ sản xuất, phát minh thuật luyện kim và sự xuất hiện của nghề nông trồng lúa dẫn đến sự ra đời của xóm làng nông nghiệp. 2- Về tư tưởng: Giúp học sinh nâng cao tinh thần sáng tạo trong lao động và trân trọng những thành tựu của người xưa. 3- Kỷ năng: Nhận biệt được những biết đổi về công cụ sản xuất và quan hệ của chúng đối với các yếu tố khác, bồi dưỡng kỷ năng nhận xét, so sánh, liên hệ thực tế. B- Đồ dùng dạy học - Các công cụ phụ chế như tranh ảnh trong sách giáo khoa. - Lăng vua Hùng ở Phú Thọ. c. Cách sử dụng thiết bị đồ dùng trong bài Trong mục 1 sách giáo khoa viết: 1. Công cụ sản xuất được cải thiện như thế nào? Mục đích của phần này là môn giới thiệu cho học sinh các mẫu về công cụ sản xuất ở thời đại văn lang âu lạc, chính vì vậy giáo viên cần có các mô hình mẫu vật, hiện vật về các loại rìu đá Hoa mộc, rìu đá Phù Nguyên và một số mảnh gốm có hoa văn như trong sách giáo khoa đã vẽ các mẫu vật này được chế tạo bằng nguyên liệu cải thiện như đúng với hình vẽ. Để học sinh hiểu đây là hiện vật mô phỏng giáo viên cần noi rõ các hiện vật nay không phải là hiện vật thật, có thể cho học sinh trực tíêp sờ mó hiện vật rồi đặt ra câu hỏi. Hỏi: Theo em đây có phải là hiện vật thật không? - So với hiện vật thật loại hiện vật mô phỏng này có gì giống và khác. - Thông qua các mô hình được mô phỏng lại trong sách giáo khoa em thấy có những công cụ gì? đồ dùng gì? - Các công cụ đồ dùng ấy đã phản ánh điều gì về những chuyển biến trong việc chế tạo công cụ sản xuất của nhân dân ta. + Đối với các hoa văn đồ gốm Hoa Lộc, chắc chắn khó có những hiện vật cụ thể mà vịêc tái tạo mô hình cũng không phải là đơn giản. Vì vậy giáo viên có thể vẽ tranh và phóng to các hiện vật này để học sinh có điều kiện quan sát rõ ràng hơn và phân tích theo sự hướng dẫn của cô giáo, sau khi cho học sinh xem tranh giáo viên đặt câu hỏi. Em có nhận xét gì về trình độ sản xuất đồ gốm đặc biệt là hoa văn vẽ trên nền gốm? Chú ý: Khi sử dụng loại đồ dùng này trong tiết học giáo viên cần cho học sinh quan sát tỉ mỉ các hiện vật tranh ảnh sau đó mới đề nghị học sinh thảo luận nhóm rồi rút ra nhận xét. Đề nghị học sinh bổ sung phần nhận xét của bạn. Trong mục 2: - Thuật luyện kim đã được phát minh như thế nào, giáo viên có thể dùng một số các hiện vật bằng mảnh gốm cho học sinh quan sát và đặt câu hỏi. Đồ gốm làm bằng nguyên liệu nào? - Đồ gốm thường thấy là những dụng cụ gì? - Để làm ra các loại dụng cụ bằng sắt người xưa đã dùng nguyên liệu gì để làm khuôn? (bằng đất xét) Học sinh rút ra kết luận. Như vậy cơ sở của phát minh ra thuật luyện kim chính là từ kinh nghiệm của nghề làm gốm. Kết quả đạt được. Đối lớp không sử dụng đồ dùng Đối với lớp sử dụng đồ dùng Số học sinh đạt tỷ lệ trắc nghiệm 45% (lớp A) 32% (lớp B,C) Số học sinh đạt tỷ lệ trắc nghiệm 85% (lớp A) 72% (lớp B,C) Chương trình lớp 7 bài 11 Cuộc kháng chiến chống quân xâm lược tống (1075 - 1077) A. Mục tiêu bài học. * KT: Giúp học sinh hiểu được âm mưu xâm lược nước ta của nhà Tống là nhằm bành chướng lãnh thổ, đồng thời giải quyết những khó khăn về tài chính và xã hội trong nước, hiểu được cuộc tiến công tập kịch sang đất Tồng giai đoạn I (1075 của Lí Thường Kiệt là hình thức tự vệ chính đáng). Đặc biệt nắm đươc cuộc kháng chiến chống Tống ở giai đoạn II và chiến thắng to lớn của quân dân Đại Việt. * Tư tưởng: Giáo dục tình thần yêu nước , ý thức bảo vệ độc lập dân tộc trước nguy cơ xâm lược. * Kĩ năng: Rèn luyện kĩ năng sửa dụng bản đồ, lược đồ khi tường thuật các trận đánh. B. Thiết bị sử dụng đồ dùng: - Lược đồ về cuộc tiến công của quân Tống vào nước ta lần thứ II. - Lược đồ về cuộc tấn công trên phòng tuyến. 3. Như Nguyệt. c. Các thao tác sử dụng đồ dùng trong tiết học. Xuất phát từ mục tiêu của bài học giáo viên cần sử dụng hợp lí các đồ dùng trong các mục như sau: 1. Giai đoạn thứ nhất (1075) Trong phần II nhà Lý chủ động tấn công để phòng vệ, giáo viên treo lược đồ đất nước ta dưới thời lý khi miêu tả việc Lý Thường Kiệt đêm quân sang tận đất Tống vùng gần biên giới Đại Việt và sau đó tấn công vào thành Ung Châu, giáo viên dùng bản đồ chỉ rõ cho học sinh thấy được các vị trí tấn công của ta. 2. Giai đoạn thứ II (1076 - 1077) * ở phần thứ nhất kháng chiến bùng nổ. Giáo viên dùng bản đồ treo tường (kháng chiến lần thứ 2 chống xâm lược Tống) - Giải thích các kí hiệu trên bản đồ. - Cho học sinh tự tường thuật sau khi tự nghiên cứu bài và được giáo viên hướng dẫn. - Đặt câu hỏi nhận xét về cách tường thuật của học sinh. ở phần thứ 2: Cuộc chiến đấu trên phòng tuyến Như Nguyệt. - Để thay đổi đồng hình giáo viên sử dụng lược đồ tự tạo không có các kí hiệu (ban đồ càm) - Giáo viên lần lượt giới thiệu các kí hiệu đã được chuẩn bị sẵn làm bằng các loại bìa cứng với màu sắc khác nhau theo quy ước để học sinh tiện theo dõi. - Tường thuật diễn biến đến phần nào giáo viên kết hợp dùng các kí hiệu (màu xanh) chỉ vẽ đường tấn công của quân Tống gắn lên bản đồ dùng kí hiệu màu đỏ (mũi tấn công của ta) gắn liền trên bản đồ, khi miêu tả về cuộc rút lui của quân Tống cần khéo léo sử dụng các mũi tên màu xanh pha trắng gắn lên bản đồ. - Kết thúc phần tường thuật giáo viên đặt câu hỏi nhận xét. - Nếu còn thời gian cho học sinh tập lại. - Cuối phần bài học giáo viên cho học sinh làm bài tập qua phần bảng phụ và bàu tập trắc nghiệm vào giấy để học sinh cũng cố lại bài học. V. Kết quả đạt được. Với các biện pháp và cách sử dụng về các loại đồ dùng dạy học như đã nêu trên tôi thấy kết quả của môn lịch sử tăng lên rõ rệt. - Giờ học thu hút được 100% học sinh tập trung say mê về các môn lịch sử. - Chất lượng bài kiểm tra ở môn học trong tháng 12,1, 2 tăng đạt điểm khá giỏi nhiều hơn. Kết quả Lớp Đạt 6 7 6A 6B 7A 7B Đầu năm 50% 30% 52% 48% Cuối kì I 75% 50% 67% 67% Giữa kì II 82% 71% 86% 75% VI. Bài học kinh nghiệm Qua việc sử dụng các thiết bị đồ dùng dạy học trên lớp tôi đã rút ra được bài học kinh nghiệm sau: 1. Giáo viên dạy môn lịch sử phải luôn luôn tìm tòi sáng tạo và đổi mới trong phương pháp dạy học. 2. Có kế hoạch cụ thể trong việc tìm kiếm và thiết kế các đồ dùng dạy học đẹp chính xác phù hợp với nội dung bài dạy. 3. Người giáo viên Lịch sử cần tự bồi dưỡng năng khiếu vẽ bản đồ, lược đồ khoa học và chính xác. 4. Sử dụng triệt để các phương pháp dạy học tích cực nhằm thu hút sự chú ý của học sinh. 5. Nên có nhưng buổi học ngoại khoá, tham quan du lịch các di tích bảo tàng lich sử. VII. Một số đề nghị yêu cầu. Thực ra hiện nay trong các nhà trường đã được cấp rất nhiều các thiết bị dạy học, đặc biệt là cho các lớp 6,7. Tuy vậy đối với môn lịch sử thì các đồ dùng thiết bị còn quá ít, vì vậy muốn đạt được kết quả cao trong bộ môn bày theo tôi cần có những yêu cầu sau: - Các cơ quan thiết bị trường học cần có tranh ảnh về các di tích lịch sử và di sản văn hoá hoặc các bản đồ treo tường, lược đồ trận đánh để cấp về cho các nhà trường, giúp giáo viên thuận lợi hơn trong việc tìm kím các đồ dùng dạy học. - Nhà trường cần mua một số tư liệu, tài liệu có liên quan đến lịch sử và cách giảng dạy bộ môn lịch sử. - Nhà trường cần tạo điều kiện và chi trả hợp lí về kinh phí khi giáo viên tự mình thiết kế các đồ dùng dạy học còn thiếu. - Tổ chức các cuộc thi sáng tạo và sử dụng đồ dùng dạy học ở tất cả các môn trong đó có môn lịch sử. - Trên đây là một số kinh nghiệm nhỏ của tôi trong quá trình giảng dạy môn lịch sử hiểu biết và kinh nghiệm chắc chắn không tránh khỏi những sai sót rất mong được sự góp ý chân thành của các bạn đồng nghiệp.