Sáng kiến kinh nghiệm: Bộ môn lịch sử ở nhà trường phổ thông Việt Nam - Nguyễn Thành Vinh

íi sù ph¸t triÓn nh©n c¸ch cña häc sinh. Nh­ vËy c¸i c¬ b¶n trong d¹y häc lÞch sö tuú thuéc vµo yªu cÇu vµ qua ®iÓm vÒ khoa häc lÞch vµ khoa häc gi¸o dôc. Nh÷ng yÕu tè ®ã l¹i thay ®æi theo thêi gian vµ kh«ng gièng nhau gi÷a n­íc nµy víi n­íc kh¸c, quy ®Þnh sù kh¸c nhau khi lùa chän néi dung lÞch sö cho gi¶ng d¹y häc tËp. Tõ quan ®iÓm trªn ch­¬ng tr×nh ®· tËp trung vµo nh÷ng sù kiÖn, nh÷ng hiÖn t­îng vµ nh÷ng qu¸ tr×nh lÞch sö tiªu biÓu cña c¸c giai ®o¹n ph¸t triÓn cña x· héi loµi ng­êi, chó ý lµm râ c¸c kh¸i niÖm lÞch sö c¬ b¶n, c¸c h­íng vËn ®éng cña c¸c thêi k× lÞch sö. ViÖc lùa chän kiÕn thøc c¬ b¶n g¾n liÒn víi viÖc hiÖn ®¹i hãa kiÕn thøc, v× qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña khoa häc lµ qu¸ tr×nh ®i gÇn ®Õn ch©n lÝ kh¸ch quan, ngµy cµng ®i s©u vµo b¶n chÊt cña sù vËt hiÖn t­îng. Trong tr­êng hîp nµy kiÕn thøc hiÖn ®¹i ®ång thêi lµ kiÕn thøc c¬ b¶n c¸c khoa häc. Tuy nhiªn khi lùa chän vµo ch­¬ng tr×nh cÇn c©n nh¾c c¸c ®iÒu kiÖn ®Ó x¸c ®Þnh võa søc ®èi víi c¶ viÖc d¹y vµ viÖc häc. Nãi tãm l¹i trong khu«n khæ mét quü thêi gian cã h¹n ®· ®­îc quy ®Þnh cÇn cho häc sinh häc nh÷ng g× cÇn vµ thËt thiÕt thùc ®èi víi häc sinh ViÖt Nam, c¸i g× hiÖn ®¹i nhÊt nh­ng cèt lâi nhÊt, võa søc víi c¸c em. Phï hîp víi thùc tiÔn ViÖt Nam vµ nh÷ng yªu cÇu cña ®Êt n­íc: Nh÷ng kiÕn thøc ®­îc chän ®­a vµo ch­¬ng tr×nh ph¶i võa c¬ b¶n, võa hiÖn ®¹i, võa thÝch hîp vµ cÇn thiÕt ®èi víi yªu cÇu ®µo t¹o cña n­íc ta, phï hîp víi ®Æc ®iÓm häc sinh, víi ®iÒu kiÖn thùc tÕ cña viÖc d¹y häc ë n­íc ta. §iÒu nµy ®Æc biÖt cã ý nghÜa ®èi mét sè m«n trong ®ã cã m«n sö. §èi víi häc sinh h÷ng tri thøc lÞch sö nµo gÇn gòi víi hä, liªn quan trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp ®Õn lÞch sö Tæ Quèc hä th× ®­îc lÜnh héi hµo høng h¬n, t¸c dông truyÒn c¶m m¹nh mÏ h¬n. Theo tinh thÇn ®ã ch­¬ng tr×nh lÞch sö phæ th«ng trung häc c¶i c¸ch gi¸o dôc cung cÊp cho häc sinh nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n sau: Thø nhÊt, dµnh cho lÞch sö ViÖt Nam vÞ trÝ chñ yÕu trong ch­¬ng tr×nh, mét l­îng thêi gian cÇn thiÕt ®Ó gióp häc sinh häc s©u, hiÓu kÜ vÒ nh÷ng b­íc ®i cña lÞch sö d©n téc. Tuy vËy kh«ng thÓ coi nhÑ lÞch sö thÕ giíi. Ph¶i lµm cho lÞch sö thÕ giíi ®¶m b¶o ®­îc chøc n¨ng lµ cho häc sinh nhËn thøc ®­îc b­íc ®i chung cña lÞch sö nh©n lo¹i, gãp phÇn hiÓu râ h¬n lÞch sö d©n téc vµ gi¸o dôc thÕ giíi quan; kh«ng ph¶i biÕt lÞch sö cña tõng n­íc céng l¹i nhÊt lµ c¸c n­íc lín. Thø hai, vÒ néi dung cô thÓ ch­¬ng tr×nh quan t©m h¬n ®Õn nh÷ng m« h×nh gÇn gòi, nh÷ng n­íc gÇn gòi hoÆc cã liªn quan víi lÞch sö n­íc ta. Ch¼ng h¹n nh­: X· héi cã giai cÊp ®Çu tiªn ë T©y ¸, x· héi phong kiÕn ph­¬ng ®«ng qua lÞch sö Trung Quèc, Ên §é; n­íc Ph¸p trong sè c¸c n­íc T­ b¶n chñ nghÜa thêi cËn ®¹i; Liªn X« vµ Mü trong thêi k× hiÖn ®¹i Thø ba, trong kÞch sö c¸c n­íc ®ã, trong rÊt nhiÒu sù kiÖn lín nhá kh¸c nhau cÇn ®Æc biÖt chó ý nh÷ng sù kiÖn cã liªn quan tíi lÞch sö ViÖt Nam (chñ tr­¬ng x©m l­îc, chÝnh s¸ch kinh tÕ – x· héi, nh÷ng biÓu hiÖn cña chñ nghÜa thùc d©n cò vµ míi). MÆt kh¸c trong mèi quan hÖ g¾n bã gi÷a lÞch sö thÕ giíi vµ lÞch sö d©n téc, nh÷ng sù kiÖn cña lÞch sö ViÖt Nam cã ¶nh h­ëng tíi thÕ giíi vµ trong khu vùc ®­îc dµnh thêi gian thÝch hîp ®Ó häc kÜ h¬n. Thø t­, tuy cÇn hÕt søc tËp trung lµm næi bËt nh÷ng m« h×nh h×nh th¸i kinh tÕ – x· héi tiªu biÓu nh­ng ch­¬ng tr×nh còng cho häc sinh hiÓu biÕt ®Õn møc nhÊt ®Þnh vÒ lÞch sö vµ v¨n ho¸ cña c¸c n­íc trong khu vùc. C¸c n­íc §«ng Nam ¸, nhÊt lµ Lµo vµ C¨m Pu Chia cã vÞ trÝ qua trong tr×nh ch­¬ng tr×nh cña chóng ta. Thø n¨m, coi träng vµ ®Èy m¹nh viÖc d¹y häc lÞch sö ®Þa ph­¬ng. ‚. CÊu t¹o ch­¬ng tr×nh lÞch sö ë c¸c tr­êng phæ th«ng. Ch­¬ng tr×nh lÞch sö ë c¸c tr­êng phæ th«ng ®· ®­îc héi dång bé m«n th«ng qua, ®­îc Bé gi¸o dôc vµ §µo t¹o cho phÐp thùc hiÖn tõ n¨m häc 1990-1991. §©y lµ ch­¬ng tr×nh dµnh cho c¸c líp kh«ng chuyªn ban. Líp 6 häc lÞch sö ViÖt Nam tõ nguån gèc ®Õn thÕ kØ X. Líp 7 häc lÞch sö ViÖt Nam tõ thÕ kØ X ®Õn thÕ kØ XV. Líp 8 häc lÞch sö thÕ giíi chñ yÕu lµ c¸ch m¹ng t­ s¶n Anh thÕ kØ XVII ®Õn c¸ch m¹ng th¸ng m­êi Nga 1917 vµ lÞch sö ViÖt Nam tõ thÕ kØ XVI ®Õn 1918. Líp 9 häc lÞch sö thÕ giíi tõ c¸ch m¹ng th¸ng m­êi Nga ®Õn nay vµ lÞch sö ViÖt Nam tõ 1918 ®Õn nay. Néi dung nãi trªn ®­îc häc nh­ sau: Líp 6: 1giê/1tuÇn; líp 7: 1giê/1tuÇn; líp 8: 2 giê/1tuÇn; líp 9: 2 giê/ 1tuÇn. §iÓm míi so víi ch­¬ng tr×nh cò lµ ch­¬ng tr×nh lÞch sö trung häc c¬ së lÞch sö thÓ giíi ®­îc giíi thiÖu cho häc sinh t­¬ng ®èi ®Çy ®ñ, cã hÖ thèng vµ hoµn chØnh. Ch­¬ng tr×nh ®Æt yªu cÇu lùa chän nh÷ng tri thøc thËt c¬ b¶n thËt cÇn thiÕt. Nh÷ng sù kiÖn, hiÖn t­îng lÞch sö ®­îc tr×nh bµy ë møc cho häc sinh nhËn biÕt nã diÕn ra nh­ thÕ nµo vµ tiÕp thu mét c¸ch kh¼ng ®Þnh. Tuy nhiªn do ®Æc ®iÓm t©m lÝ løa tuæi cña häc sinh ch­¬ng tr×nh cã sù ph©n biÖt cÇn thiÕt gi÷a c¸c líp 6, 7 vµ c¸c líp 8,9. ë c¸c líp 6, 7 chó ý nhiÒu h¬n ®Õn c¸c biÕn cè vµ c¸c sù kiÖn lÞch sö cô thÓ. Nh÷ng vÊn ®Ò lÝ thuyÕt ®­îc giíi h¹n ë møc thËt cÇn thiÕt vµ tr×nh bµy mét c¸ch thËt dÔ hiÓu. ë c¸c líp 8,9 ch­¬ng tr×nh t¨ng thªm ë møc ®é võa ph¶i nh÷ng vÊn ®Ò lÝ thuyÕt nh»m n©ng cao n¨ng lùc nhËn thøc vµ rÌn luyÖn ph­¬ng ph¸p häc tËp bé m«n cho häc sinh. IV. nh÷ng yªu cÇu c¬ b¶n ®èi víi viÖc c¶i tiÕn d¹y häc lÞch sö trong viÖc thùc hiÖn ch­¬ng tr×nh c¶i c¸ch bé m«n. Œ. §¶m b¶o tÝnh cô thÓ cña lÞch sö: Yªu cÇu nµy xuÊt ph¸t tõ ®Æc tr­ng cña khoa häc lÞch sö. LÞch sö lµ nh÷ng sù viÖc rÊt cô thÓ ®· diÔn ra trong qu¸ khø. §ã lµ kÕt qña ho¹t ®éng cña con ng­êi theo ®uæi nh÷ng môc ®Ých nhÊt ®Þnh, trong kh«ng gian vµ thêi gian x¸c ®Þnh, trong nh÷ng ®iÒu kiÖn cô thÓ. V× thÕ ®èi víi bé m«n lÞch sö viÖc t¹o ra ë häc sinh nh÷ng h×nh ¶nh ch©n thùc cô thÓ vµ sinh ®éng vÒ c¸c sù kiÖn, hiÖn t­îng lÞch sö, viÖc kh«i phôc l¹i ch©n dung cña c¸c nh©n vËt lÞch sö, nh÷ng ho¹t ®éng cña hä trong nh÷ng ®iÒu kiÖn lÞch sö cô thÓ lµ nhiÖm vô hµng ®Çu. LÞch sö lµ tån t¹i kh¸ch quan, lµ nh÷ng sù viÖc, hiÖn t­îng quan hÖcã thËt ®· diÔn ra kh«ng thÓ ph¸n ®o¸n ®Ó t¸i hiÖn lÞch sö. V× vËy ®Ó gióp häc sinh biÕt ®­îc hiÖn thùc lÞch sö, nhÊt thiÕt hä ph¶i ®­îc th«ng tin vÒ qua khø lÞch sö víi nh÷ng nÐt cô thÓ cña nã. Muèn vËy tr­íc hÕt ph¶i nhê ®Õn sù truyÒn ®¹t sinh ®éng cña gi¸o viªn vµ c¸c ph­¬ng tÞªn trùc quan ®Ó cã biÓu t­îng vÒ qu¸ khø. §iÒu nµy ®ßi hái ph¶i kh¾c phôc t×nh tr¹ng “ d¹y chay” vÉn ch­a chÊm døt ë n­íc ta. . T¨ng c­êng c¸c tæ chøc ho¹t ®éng nhËn thøc cña häc sinh. Yªu cÇu nµy xuÊt ph¸t tõ quan ®iÓm c¬ b¶n cña t©m lÝ häc s­ ph¹m: Nh©n c¸ch cña häc sinh chØ ®­îc ph¸t triÓn th«ng qua chÝnh ho¹t ®éng cña häc sinh. Trong d¹y häc ho¹t ®éng chñ ®¹o lµ ho¹t ®éng nhËn thøc. Muèn ph¸t triÓn nh©n c¸ch cña häc sinh trong d¹y häc cÇn ph¶i tæ chøc ho¹t ®éng nhËn thøc cña chÝnh b¶n th©n hä. Kh«ng thÓ cã ®­îc kÕt qu¶ d¹y häc tèt nÕu viÖc d¹y häc lu«n lu«n ®­îc tiÕn hµnh theo lèi truyÒn ®¹t kiÕn thøc cã s½n, theo ph­¬ng thøc “thÇy ®äc trß ghi” v× vËy trong d¹y häc lÞch sö cÇn chó dµnh ®ñ thêi gian cho trao ®æi, th¶o luËn c¸c vÊn ®Ò, tæ chøc c«ng t¸c tù lËp cho häc sinh. CÇn thóc ®Èy ho¹t ®éng trÝ tuÖ, kÝch thÝch ho¹t ®éng lÜnh héi vµ ph¸t triÓn t­ duy cña häc sinh b»ng ®Þnh h­íng môc ®Ých, ®Æt nhiÖm vô nhËn thøc râ rµng th«ng qua c¸c c©u hái. §èi víi mçi bµi lÞch sö cÇn x¸c ®Þnh hÖ thèng c©u hái trong ®ã cã c©u hái c¬ b¶n vµ tõ ba ®Õn n¨m c©u hái dÉn d¾t. Trong t­¬ng lai tÝch cùc ho¸ ho¹t ®éng nhËn thøc cña häc sinh vÉn lµ mét trong nh÷ng ph­¬ng h­íng c¬ b¶n cña viÖc c¶i tiÕn ph­¬ng ph¸p d¹y hhäc lÞch sö. V× thÕ kÜ n¨ng cña ng­êi thÇy gi¸o d¹y lÞch sö trong viÖc t¹o lËp nh÷ng bµi tËp nhËn thøc, vÒ viÖc t¹o t×nh huèng cã vÊn ®Ò cÇn ®­îc xem xÐt mét c¸ch nghiªm tóc trong viÖc dµo t¹o vµ båi d­ìng gi¸o viªn, trong cña viÖc th­êng xuyªn tù båi d­ìng n©ng cao tay nghÒ cña ng­êi thÇy gi¸o. Ž. X¸c ®Þnh kiÕn thøc c¬ b¶n. Khi x©y dùng ch­¬ng tr×nh tri thøc ®· ®­îc mét lÇn lùa chän. Nh­ng ch­¬ng tr×nh ch­a gi¶i quyÕt xong m©u thuÉn gi÷a tµi liÖu häc tËp vµ thêi gian. S¸ch gi¸o khoa vµ s¸ch gi¸o viªn ®· gãp phÇn gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nµy nh­ng cÇn tiÕp tôc ®i s©u h¬n n÷a. Bëi v× nãi ®Õn c¸i c¬ bv¶n lµ nãi ®Õn hai mÆt: Mét mÆt lµ c¸i c¬ së, c¸i then chèt cña mét bé m«n; mÆt kh¸c lµ nãi ®Õn nh÷ng c¸i cã ý nghÜa nhÊt, cã t¸c dông nhÊt ®èi víi sù ph¸t triÓn nh©n c¸ch cña häc sinh. Khi x©y dùng ch­¬ng tr×nh, khi biªn so¹n SGK, SGV, c¸c t¸c gi¶ cã tÝnh ®Õn ®Æc ®iÓm t©m lÝ cña häc sinh nh­ng ë møc ®é chung nhÊt cña líp häc sinh ®ã trªn b×nh diÖn toµn quèc. Nh­ng trong qu¸ tr×nh d¹y häc, häc sinh lµ nh÷ng ®èi t­îng cô thÓ, nh÷ng t×nh huèng s­ ph¹m cô thÓ. ChØ cã ng­êi thÇy gi¸o míi hiÓu râ häc sinh cña m×nh, míi biÕt hä ®· cã c¸i g×, cÇn cã c¸i g×. V× thÕ mét lÇn n÷a ng­êi thÇy gi¸o cÇn ph¶i lùa chän kiÕn thøc c¬ b¶n. §©y lµ mét yªu cÇu quan träng ®èi víi viÖc lËp kÕ ho¹ch vµ tiÕn hµnh d¹y häc lÞch sö. Muèn thùc hiÖn tèt yÕu cÇu nµy cÇn ph¶i: N¾m v÷ng môc ®Ých kho¸ tr×nh, c¸c ch­¬ng vµ bµi cô thÓ. BiÕt roc sù ®ãng gãp cña c¸c bµi cô thÓ vµo viÖc thùc hiÖn môc ®Ých cña cña ch­¬ng vµ kho¸ tr×nh. N¾m v÷ng néi dung bµi häc. Ph©n chia bµi häc thµnh nh÷ng ®¬n vÞ kiÕn thøc kh¸c nhau. X¸c ®Þnh vai trß ý nghÜa cña c¸c ®¬n vÞ kiÕn thøc ®èi víi sù ph¸t triÓn cña nh©n c¸ch häc sinh. Ph©n chia thêi gian thÝch hîp cho c¸c tµi liÖu häc tËp. Lùa chän ph­¬ng ph¸p d¹y häc thÝch hîp vµ c¸c tµi liÖu häc tËp. Ngoµi c¸c yªu cÇu trªn viÖc gi¸o dôc t­ t­ëng chÝnh trÞ, phÈm chÊt ®¹o ®øc, gi¸o dôc lao ®éng, thÈm mü, n¨ng lùc t­ duy vµ ho¹t ®éng thùc tiÔn lµ nh÷ng yªu cÇu quan träng trong d¹y häc lÞch sö. Nãi tãm l¹i viÖc x¸c ®Þnh ý nghÜa, vÞ trÝ cña bé m«n trong hÖ thèng ch­¬ng tr×nh ë tr­êng phæ th«ng, viÖc ®iÓm qua ®«i nÐt vÒ sù ph¸t triÓn cña lÞch sö vµ nh÷ng vÊn ®Ò c¶i c¸ch gi¸o dôc bé m«n gióp chóng ta nhËn thøc s©u s¾c h¬n nhiÖm vô cña viÖc d¹y häc hiÖn nay. Trªn ®©y lµ nh÷ng suy nghÜ cña t«i vÒ viÖc d¹y bé m«n lÞch sö ë nhµ tr­êng phæ th«ng. Ch¾c ch¾n nh÷ng suy nghÜ nµy cßn nhiÒu h¹n chÕ, thiÕu sãt rÊt mong ®­îc sù ®ãng gãp ý kiÕn cña c¸c b¹n ®ång nghiÖp ®Ó b¶n s¸ng kiÕn kinh nghiÖm nµy ®­îc hoµn thiÖn h¬n. Xin ch©n thµnh c¸m ¬n! Giang Biªn, ngµy 20 th¸ng 10 n¨m 2007 Ng­êi viÕt NguyÔn Thµnh Vinh