Một số VD mang tính chất minh hoạ về bài soạn có sữ dụng bản đồ tư duy trong dạy học

 Ví dụ 1: Dạy học bài Hình chữ nhật – Toán 8 Đặc điểm của bài này là HS đã có biểu tượng về hình chữ nhật, biết một số tính chất về cạnh, góc của hình chữ nhật từ các lớp tiểu học, mặt khác hình chữ nhật lại rất gần gũi với các em trong cuộc sống. Hơn nữa, cấu trúc bài hình chữ nhật cũng tương tự với các bài hình thang cân, hình bình hành mà các em vừa học trước đó, các bài này đều có các đề mục như định nghĩa, tính chất, dấu hiệu nhận biết. Vì vậy khi dạy học bài này nên tổ chức cho HS hoạt động nhóm lập BĐTD với tên chủ đề chính là hình vẽ một hình chữ nhật để HS thiết lập BĐTD, qua đó tự xây dựng kiến thức về hình chữ nhật, việc làm này sẽ phát huy được tính tích cực của HS, nâng cao hiệu quả giờ học. Có thể tổ chức một số hoạt động sau đây: Hoạt động 1: Lập BĐTD. Mở đầu bài học, GV có thể cho HS lập BĐTD theo nhóm hay cá nhân với các gợi ý: tìm trong thực tế các hình có dạng hình chữ nhật, viết những tính chất về cạnh và góc mà em đã biết về hình chữ nhật, thử nêu định nghĩa, dấu hiệu nhận biết hình chữ nhật theo cách hiểu của em,… Hoạt động 2: Báo cáo, thuyết minh về BĐTD. Cho một vài HS hoặc đại diện của các nhóm HS lên báo cáo, thuyết minh về BĐTD mà nhóm mình đã thiết lập. Qua hoạt động này vừa biết rõ việc hiểu kiến thức của các em vừa là một cách rèn cho các em khả năng thuyết trình trước đông người, giúp các em tự tin hơn, mạnh dạn hơn, đây cũng là một trong những điểm cần rèn luyện của học sinh nước ta hiện nay.  Hoạt động 3: Thảo luận, chỉnh sửa,hoàn thiện BĐTD. Tổ chức cho HS thảo luận, bổ sung, chỉnh sửa để hoàn thiện BĐTD về kiến thức của hình chữ nhật. GV sẽ là người cố vấn, là trọng tài giúp HS hoàn chỉnh BĐTD về hình chữ nhật, từ đó dẫn dắt đến kiến thức trọng tâm của bài học. Hoạt động 4: Củng cố kiến thức bằng một BĐTD. GV cho HS lên trình bày, thuyết minh về kiến thức hình chữ nhật thông qua một BĐTD do GV đã chuẩn bị sẵn (vẽ ở bảng phụ hoặc ở bìa), hoặc BĐTD mà các em vừa thiết kế và cả lớp đã chỉnh sửa, hoàn thiện. GV có thể giới thiệu BĐTD sau đây (vì BĐTD là một sơ đồ mở nên không yêu cầu tất cả các nhóm HS có chung 1 kiểu BĐTD, GV chỉ nên chỉnh sửa cho HS về mặt kiến thức và góp ý thêm về đường nét vẽ và hình thức- nếu cần). Khi HS đã thiết kế BĐTD và tự “ghi chép” phần kiến thức như trên là các em đã hiểu sâu kiến thức và biết chuyển kiến thức từ SGK theo cách trình bày thông thường thành cách hiểu, cách ghi nhớ riêng của mình.  Ví dụ 2: Bài Lễ độ - Giáo dục công dân 6. Tổ chức cho HS lập BĐTD theo nhóm hoặc cá nhân, gợi ý cho các em tìm các biểu hiện lễ độ, các biểu hiện thiếu lễ độ, tìm trong thực tế và trong sách báo về các gương lễ độ, kế hoạch rèn luyện của bản thân,…để các em lập BĐTD với từ khóa “ lễ độ” ở trung tâm. Tiếp theo cho các nhóm HS trình bày, thuyết minh về BĐTD của mình, cả lớp thảo luận, góp ý kiến, GV kết luận dẫn đến kiến thức mới. Sau đây là BĐTD của một HS:   Sau đây là một số BĐTD do HS thiết kế trong các giờ dạy thử nghiệm: Ví dụ 3 Bài “Tế bào”- Sinh học 8 GV: Có thể hướng dẫn cho HS xây dựng bài học bằng cách HS vễ sơ đồ hệ thống kiến thức như sau: Bài Vị trí, hình dạng và kích thước của trái đất – Địa lý 6 Có thể tóm tắt một số hoạt động dạy học trên lớp với BĐTD:  Hoạt động 1: HS lập BĐTD theo nhóm hay cá nhân với gợi ý của GV. Hoạt động 2: HS hoặc đại diện của các nhóm HS lên báo cáo, thuyết minh về BĐTD mà nhóm mình đã thiết lập. Hoạt động 3: HS thảo luận, bổ sung, chỉnh sửa để hoàn thiện BĐTD về kiến thức của bài học đó. GV sẽ là người cố vấn, là trọng tài giúp HS hoàn chỉnh BĐTD, từ đó dẫn dắt đến kiến thức của bài học. Hoạt động 4: củng cố kiến thức bằng một BĐTD mà GV đã chuẩn bị sẵn hoặc một BĐTD mà cả lớp đã tham gia chỉnh sửa hoàn chỉnh, cho HS lên trình bày, thuyết minh về kiến thức đó. Ví dụ 4 TiÕt 22( hh8): H×nh vu«ng I. Môc tiªu: - KiÕn thøc: HS n¾m v÷ng ®Þnh nghÜa h×nh vu«ng, thÊy ®­îc h×nh vu«ng lµ d¹ng ®Æc biÖt cña h×nh ch÷ nhËt cã c¸c c¹nh b»ng nhau lµ d¹ng ®Æc biÖt cña h×nh thoi cã 4 gãc b»ng nhau. HiÓu ®­îc néi dung cña c¸c dÊu hiÖu. - Kü n¨ng: Hs biÕt vÏ h×nh vu«ng, biÕt cm 1 tø gi¸c lµ h×nh vu«ng ( VËn dông dÊu hiÖu nhËn biÕt h×nh vu«ng, biÕt vËn dông kiÕn thøc vÒ h×nh vu«ng trong c¸c bµi to¸n cm h×nh häc, tÝnh to¸n vµ c¸c bµi to¸n thùc tÕ. - Th¸i ®é: RÌn t­ duy l« gÝc II. CHUÈN BÞ: - GV: 4 bé tam gi¸c vu«ng c©n b»ng b×a + nam ch©m, ª ke, th­íc HS: Th­íc, ª ke. Iii. tiÕn tr×nh bµi d¹y: A- ¤n ®Þnh tæ chøc: B- KiÓm tra bµi cò: HS1:Dïng 4 tam gi¸c vu«ng c©n ®Ó ghÐp thµnh 1 tø gi¸c ®· häc? - Nªu ®/n & t/c cña h×nh ®ã? - Trong h×nh thoi b¹n ghÐp ®­îc cã T/c nµo cña HCN? - VËy h×nh b¹n ghÐp ®­îc võa cã T/c cña h×nh thoi võa cã t/c cña HCN H×nh vu«ng. C. Bµi míi Ho¹t ®éng cña GV và HS Ghi b¶ng H§1: §Þnh nghÜa H×nh vu«ng lµ 1 h×nh nh­ thÕ nµo? - HS ph¸t biÓu ®Þnh nghÜa * GV: Sù gièng vµ kh¸c nhau : - GV: §/n HCN kh¸c ®/n h×nh vu«ng ë ®iÓm nµo? - GV: §/n h×nh thoi kh¸c ®/n h×nh vu«ng ë ®iÓm nµo? - VËt ta ®/n h×nh vu«ng tõ h×nh thoi & HCN kh«ng? - GV: Tãm l¹i: H×nh vu«ng võa lµ HCN võa lµ h×nh thoi. - GV: - VËy h×nh vu«ng cã nh÷ng T/c g×? H§2 : TÝnh chÊt - Em nµo cã thÓ nªu ®­îc c¸c T/c cña h×nh vu«ng? - GV: T/c ®Æc tr­ng cña h×nh vu«ng mµ chØ cã h×nh vu«ng míi cã ®ã lµ T/c vÒ ®­êng chÐo. - GV: VËy ®­êng chÐo cña h×nh vu«ng cã nh÷ng T/c nµo? H§3 : DÊu hiÖu nhËn biÕt - HS tr¶ lêi dÊu hiÖu - GV: Dùa vµo yÕu tè nµo mµ em kh¼ng ®Þnh ®ã lµ h×nh vu«ng? ( GV ®­a ra b¶ng phô hoÆc ®Ìn chiÕu) - GV: Gi¶i thÝch 1 vµi dÊu hiÖu vµ chèt l¹i. 1) §Þnh nghÜa:. A / B \ \ C / D H×nh vu«ng lµ tø gi¸c cã 4 gãc vu«ng vµ 4 c¹nh b»ng nhau = = = = 900 AB = BC = CD = DA ABCD lµ h×nh vu«ng - H×nh vu«ng lµ HCN cã 4 c¹nh b»ng nhau. - H×nh vu«ng lµ h×nh thoi cã 4 gãc vu«ng. 2) TÝnh chÊt H×nh vu«ng cã ®Çy ®ñ tÝnh chÊt cña h×nh thoi vµ h×nh ch÷ nhËt. ?1 + Hai ®­êng chÐo cña h×nh vu«ng th× - b»ng nhau, - vu«ng gãc víi nhau t¹i trung ®iÓm mçi ®­êng. Mçi ®­êng chÐo lµ ph©n gi¸c cña c¸c gãc ®èi. 3) DÊu hiÖu nhËn biÕt 1. HCN cã 2 c¹nh kÒ b»ng nhau lµ h×nh vu«ng 2. HCN cã 2 ®­êng chÐo vu«ng gãc lµ h×nh vu«ng. 3. HCN cã 2 c¹nh lµ ph©n gi¸c cña 1 gãc lµ h×nh vu«ng 4. H×nh thoi cã 1 gãc vu«ng H×nh vu«ng 5. H×nh thoi cã 2 ®­êng chÐo b»ng nhau H×nh vu«ng * Mçi tø gi¸c võa lµ h×nh ch÷ nhËt võa lµ h×nh thoi th× tø gi¸c ®ã lµ h×nh vu«ng ?2 C¸c h×nh trong h×nh 105 cã h×nh a, c, d lµ h×nh vu«ng, h×nh b ch­a ®óng. D- Luyªn tËp - Cñng cè: GV: Có thể hệ thống kiến thức bài học bằng bản đồ tư duy như sau Gv hướng dẫn cho HS điền đầy đủ các thông tin vào sơ đồ Sau đó GV đưa sơ đồ mẫu như sau để HS so sánh bài làm của mình - C¸c nhãm trao ®æi bµi 79 a) §­êng chÐo h×nh vu«ng lµ (cm) b) C¹nh cña h×nh vu«ng lµ ( cm) E- BT - H­íng dÉn vÒ nhµ: - Chøng minh c¸c dÊu hiÖu - Lµm c¸c bµi tËp 79, 80, 81, 82 ( SGK) Lưu ý: - BĐTD là một sơ đồ mở nên không yêu cầu tất cả các nhóm HS có chung một kiểu BĐTD, GV chỉ nên chỉnh sửa cho HS về mặt kiến thức, góp ý thêm về đường nét vẽ, màu sắc và hình thức (nếu cần). Sử dụng BĐTD sẽ dễ dàng hơn trong việc phát triển ý tưởng, tìm tòi xây dựng kiến thức mới. Nhờ sự liên kết các nét vẽ cùng với màu sắc thích hợp và cách diễn đạt riêng của mỗi người, BĐTD giúp bộ não liên tưởng, liên kết các kiến thức đã học trong sách vở, đã biết trong cuộc sống… để phát triển, mở rộng ý tưởng. Sau khi HS tự thiết lập BĐTD kết hợp việc thảo luận nhóm dưới sự gợi ý, dẫn dắt của GV dẫn đến kiến thức của bài học một cách nhẹ nhàng, tự nhiên.