Một số phương pháp hướng dẫn học sinh giải một vài dạng bài tập Hóa học 8 ở trường THCS Sông Đốc 2

tạo nhiều nên rất sợ học môn hóa học. II/ GIẢI QUYẾT VÂN ĐỀ Trước khi vào bài dạy đầu tiên của môn hóa học 8. Giáo viên cần tiến hành được một vài thí nghiệm để học sinh thấy được hóa học là môn khoa học nghiên cứu về chất và sự biến đổi về chất. Sau đó giáo viên giới thiệu một ngành có liên quan tới hóa học trong đời sống như công nghiệp luyện kim, sản xuất dầu mỏ, sản xuất gang, thép… để học sinh thấy được tầm quan trọng của hóa học. Tuy nhiên giáo viên cần phải nhấn mạnh cho học sinh hiểu rằng muốn học tốt môn hóa học không phải l lý thuyết suông mà phải biết vận dụng vào giải một số dạng bài tập hóa cơ bản, làm nền tảng cho lớp 9 và cấp III và khi thi vào các trường chuyên nghiệp. Do đó giáo viên phải cho học sinh nắm được những phương pháp chung để giải bài tập hóa học 8. Bài tập hóa học 8 có thể chia thành 5 loại cơ bản. Bài tập lí thuyết. Bài tập chuyển đổi các đại lượng. Bài tập các phép tính về công thức hóa học. Bài tập tính theo phương trình hóa học. Bài tập về nồng độ dung dịch. a/ Bài tập lý thuyết. Nhằm củng cố các khái niệm về hồn hợp, đơn chất, hợp chất, nguyên tử, phân tử, nguyên tố hóa học. Ví dụ 1. Bài tập 3 trang 26 SGK hóa học 8. Trong số các chất cho dưới đây, hãy chỉ ra và giải thích chất nào là đơn chất, hợp chất ?. Khí amoniac tạo nên từ N và H. Photpho đỏ tạo nên từ P. Axit clohidric tạo nên từ H và Cl. Kim loại Magie tạo nên từ Mg. Trả lời. Đơn chất ( b, d ) vì do một nguyên tố hóa học tạo nên. Hợp chất ( a, c ) vì do hai nguyên tử hóa học tạo nên. Để làm được bài tập hóa học này giáo viên yêu cầu học sinh nắm được các khái niệm về đơn chất hợp chất. Vi dụ 2. Bài tập 4 trang 34 SGK hóa học 8. Cách viết sau chỉ những ý gì. 5 Cu ( năm nguyên tử đồng ). 2 NaCl ( hai phân tử Natriclorua ). 2H2 ( hai phân tử khí hidro ). Để làm được bài tập này giáo viên yêu cầu học sinh nắm được các khái niệm nguyên tử, phân tử. b/ Bài tập chuyển đổi đơn vị: Ví dụ 1: Trong 24g MgO có bao nhiêu mol?. Bao nhiêu phân tử MgO ?. Phải lấy bao nhiêu gam HCl để có số phân tử gấp hai lần số phân tử MgO . Giáo viên yêu cầu học sinh khi làm bài tập cần phải nắm được: + Nắm được công thức : n = m = n. M + Định nghĩa mol : N ( N = 6.1023 ). Giải NMg = = = 0,6 ( mol ). Số phân tử MgO = 0,6. N Số phân tử HCl : nHCl = 1,2 ( mol ). mHCl = n . MHCl = 1,2 . 36,5 = 43,8 ( g ). Ví dụ 2. Hãy cho biết 67,2 lít Oxi ( đktc ). Có bao nhiêu mol phân tử oxi ? Có bao nhiêu phân tử oxi? Khối lượng là bao nhiêu gam ? Để giải được bài tập này giáo viên yêu cầu học sinh nắm được mối quan hệ giữa ba đại lượng. V, n, m. V = n . 22,4 ; n = ; m = n . M. Giải a. nO2 = = 3 ( mol ). b. Số mol phân tử oxi là ; 3 . N = 3 . 6.1023 phân tử. c. mO2 = n . MO2 = 3 . 32 = 96 (g). c/Các phép tính về công thức hóa học. Loại bài tập này bao gồm các dạng bài tập lập CTHH, tính hóa trị và các bài tập về tính thành phần phần trăm về khối lượng của các nguyên tố. Ví dụ 1 : Bài 5 trang 38 SGK hóa 8. Lập công thức hóa học của hợp chất tạo bởi nguyên tố Ca(II) và nhiều nguyên tử NO3 ( I) ? Yêu cầu để giải bài tập này học sinh phải nắm được quy tắc hóa trị, các bước lập công thức hóa học của hợp chất hai nguyên tố đã biết hóa trị, cách tìm chỉ số x,y. Giải Công thức dạng chung: Ca IIx(NO3)Iy Theo quy tắc hóa trị : X . II = y . I Chuyển thành tỉ lệ : = = x = 1, y = 2. Công thức hóa học của hợp chất l : Ca(NO3)2. Giáo viên cũng lưu ý với học sinh cách tìm chỉ số x,y ( x,y là số nguyên dương đơn giản( đã tối giản ). + Để lập CTHH + a,b l hoa trị của nguyên tố A,B. + x,y l chỉ số của nguyên tố A,B. Nếu a = b thì x = y = 1. Ví dụ : Lập công thức hóa học của hợp chất gồm Mg(II) và O. CTHH của hợp chất l: Mg Nếu a # b x = b, y = a Ví dụ : Lập công thức của hợp chất tạo bởi K(I) và ( SO4) (II). KxI(SO4)yII CTHH của hợp chất l K2SO4. Ví dụ 2 : Tìm công thức hóa học của hợp chất B, Biết thành phần các nguyên tố là 40% Cu, 20 % S và 40% O. Khối lượng mol của hợp chất B là 160g. Để giải được bài tập này giáo viên cần cho học sinh nắm được các bước tiến hành: Tìm khối lượng của mỗi nguyên tố có trong một mol hợp chất. Tìm số mol nguyên tử của mỗi nguyên tố. Lập công thức hóa học đúng. Giải Tìm khối lượng của mỗi nguyên tố có trong 1 mol hỗn hợp. MCu = .40% = 64(g). MS = .20% = 32(g). MO = 160 – ( 64 + 32 ) = 64(g). Tìm số mol nguyên tử của mỗi nguyên tố có trong 1 mol hợp chất. nCu = .= = 1(mol) nS = .= = 1(mol) nO = .= = 4(mol) Công thức hóa học : CuSO4. Giáo viên lưu ý cho học sinh dựa vào tùy đề bài và dữ liệu cho, để tìm phương pháp lập công thức hóa học dễ, đơn giản và chính xác. Từ CTHH có thể tính được phân tử khối, tính thành phần phần trăm khối lượng các nguyên tố trong chất đó.. Ví dụ : Bài tập : 1 trang 71 SGK hóa 8 Tính thành phần phần trăm theo khối lượng các nguyên tố có trong hợp chất SO3. Yêu cầu học sinh cần phải nắm được để giải bài tập này là : Xác định được nguyên tử khối của từng nguyên tố, số nguyên tử của từng nguyên tố. – Số mol xác định phân tử khối và công thức tính thành phần phần trăm về khối lượng trong hợp chất AxBy. %A = . 100% %B = . 100% ( hoặc %B = 100% - %A ) Giải MS= 32(g) , MO = 16 – 3 = 48 9g)., MSO3 = 32 + 48 = 80 (g). %S= . 100% = 40% %O= . 100% = 60% d/. Các phép tính về phương trình hóa học. 1/ Tính lượng vừa đủ. Dấu hiệu của loại bài tập này là trong đề bài thường cho một lượng chất tham gia hoặc tạo thành trên cơ sở đó tính lượng các chất khác. Ví dụ. Phân hủy 9(g) H2O bằng dòng điện. hãy tính. Số gam các khí H2 và O2 thu được. Thể tích các khí thu được ( đktc). Yêu cầu: Để giải bài tập này học sinh cần biết viết và cân bằng chính xác phản ứng hóa học. Nếu cân bằng sai hay ghi sản phẩm sai thì sẽ không giải đúng bài toán ( cần hết sức lưu ý viết PTHH và cân bằng ). Cần nắm được công thức tính n, m, V. Biết hệ số các chất trong phương trình Số mol các chất. Giải a. nH2O = = = 0,5( mol ). Theo phương trình phản ứng ta có: 2H2O ĐP 2H2 + O2 Theo PT 2 mol 2 mol 1 mol Theo đề bài: 0,5 mol x mol y mol Tìm số mol của các chất theo yêu cầu của đề bài theo quy tắc tam suất: x = = 0,5 ( mol ). y = = 0,25 ( mol ). nH2 = 0,5 ( mol ), mH2 = n . MH2 = 0,5 . 2 = 1 (g). nO2 = 0,25 ( mol ), mO2 = n . MO2 = 0,25 . 32 = 8 (g). Thể tích các khí thu được ở ( đktc ) là: VH2 = 0,5 ( mol ), VH2 = n . 22,4 = 0,5 . 22,4 = 11,2 (l). VO2 = 0,25 ( mol ), VO2 = n . 22,4 = 0,25 . 22,4 = 5,6 (l). 2/ Tính lượng dư và lượng chất cho ở dạng tiềm ẩn. Dấu hiệu để nhận biết dạng bài tập này là đề bài cho biết lượng hai chất. Ví dụ : Dùng 5,6g Fe tác dụng với axitclohidric ( HCl). Khi tạo thành cho khử CuO. Viết PTPU. Tính khối lượng Cu được giải phóng? Yêu cầu : Học sinh tóm tắt được đề bài, tìm các dữ kiện chưa biết dựa vào dữ kiện đã cho. Tóm tắt: 5,6 g Fe + HCl Khí ; Khí + CuO Cu ? Giải a. Fe + 2HCl FeCl2 + H2 (1). H2 + CuO to Cu + H2O (2). b. nFe = = 0,1 ( mol). Theo phương trình phản ứng (1) ta có : Fe + 2HCl FeCl2 + H2 1mol 1mol 0,1mol 0,1mol nH2 = 0,1 (mol). Theo phương trình phản ứng (2) ta có : H2 + CuO to Cu + H2O 1mol 1mol 0,1mol 0,1mol nCu = 0,1 (mol) mCu = n . MCu = 0,1 . 64 = 6,4 (g). Khối lượng kim loại Cu được giải phóng là : 6,4 (g). Thí dụ 2 : Cho 22,4 g Fe tác dụng với dung dịch loãng có chứa24,5 g axitSunfuric. Chất nào còn dư sau phản ứng và có khối lượng bằng bao nhiêu gam ?. Tính thể tích khí H2 thu được ( đktc ). Để giải quyết bài tập này giáo viên cần cho học sinh nắm được phương pháp giải bài tập về lượng dư. Tính số mol các chất tham gia theo dữ kiện. Viết phương trình phản ứng. Lập tỉ số so sánh. Số mol chất A theo đề Số mol chất B theo đề Số mol chất A theo PT Số mol chất B theo PT Tỉ lệ nào lớn hơn chất đó dư. Tính toán theo số mol chất dư hết. Giải a. nFe = = 0,4 ( mol ). nH2SO4 = = 0,25 ( mol ). Theo phương trình phản ứng ta có. Fe + H2SO4 FeSO4 + H2 1mol 1mol Ta có tỉ lệ : lớn hơn Vậy nFe dư ta tính toán theo số nH2SO4 đã phản ứng hết à 0,25 ( mol) Theo phương trình phản ứng ta có: Fe + H2SO4 FeSO4 + H2 1mol 1mol 1mol 1mol 0,25mol 0,25mol 0,25mol 0,25mol nFe dư = 0,4 – 0,25 = 0,15 (mol). mFe dư = 0,15 . 56 = 8,4 (g). b.Thể tích khí hidro ở ( đktc ). nH2 = 0,25 ( mol) VH2 = 0,25 . 22,4 = 5,6 (l). e. Bài tập về nồng độ dung dịch. Đây là loại bài khá phức tạp, yêu cầu của loại bài tập này là học sinh nắm được các công thức, biểu thức nồng độ của dung dịch: C%, CM. Biết cách pha chế dung dịch với nồng độ cho trước. Từ các công thức chung có thể tính toán dựa vào các dữ kiện của từng đề bài. Thí dụ 1: Hòa tan 15g NaCl vào 45g H2O. Tính nồng độ phần trăm của dung dịch? Yêu cầu: Học sinh xác định được khối lượng chất tan và khối lượng dung dịch để tính toán. Thí dụ 2: Hòa tan 16g CuSO4 vào H2O thu được 200ml dung dịch. Tính nồng độ mol của dung dịch Yêu cầu: Học sinh biết cách tính khối lượng chất tan, biết xác định thể tích dung dịch và công thức tính nồng độ. hoặc 0,5 M III. KẾT LUẬN Trên dây là một số kinh nghiệm về phương pháp giải một số bài tập cơ bản hóa học 8 mà bản thân tôi đã áp dụng và đạt được kết quả khá cao trong giảng dạy. Với phương pháp trên, học sinh đã phát huy được tính tích cực trong học tập và các em rất hứng tú khi giải các dạng bài tập này. Là người giáo viên trong quá trình giảng dạy cho học sinh nắm thật chắc các kiến thức cơ bản đã học, để từ đó học sinh có thể vận dụng kiến thức vào thực hành, giúp học sinh làm được các bài tập từ đơn giản đến phức tạp, có nghĩa là học phải đi đôi với hành. Việc lồng ghép nhiều kiến thức đã học vào bài tập là rất cần thiết làm được điều đó thì việc tiếp thu kiến thức rất quan trọng. Tuy nhiên tù thuộc vào từng điều kiện, từng đối tượng học sinh mà giáo viên có thể lựa chọn và vận dụng các phương pháp trên với từng tiết dạy. Mặc dù đã có nhiều cố gắng, nhưng kinh nghiệm về các phương pháp trên vẫn còn nhiều hạn chế. Rất mong được sự đóng góp các ý kiến của quý đồng nghiệp. Sông Đốc, ngày 20 tháng 2 năm 2009 Người viết Trần Quốc Triệu