Một số phương pháp giáo dục về biến đổi khí hậu trong dạy học ngoại khóa môn địa lí trung học phổ thông

thuyết. Học sinh tiến hành thu thập thông tin từ nhiều nguồn và bằng nhiều hình thức khác nhau. Sau đó tiến hành phân tích, tổng hợp, so sánh, khái quát để xác định các giả thuyết đúng, rút ra các kết luận, nêu các giải pháp hoặc đề xuất kiến nghị [3]. Phương pháp khảo sát, điều tra là phương pháp rất thích hợp để giáo dục về BĐKH cho học sinh thông qua HĐNK môn Địa lí. Học sinh có điều kiện để chủ động thu thập thông tin về BĐKH và tiến hành phân tích, tổng hợp, so sánh, khái quát thông tin, xác định được các giả thuyết về BĐKH đang xảy ra; từ đó học sinh có thể nêu được các đề xuất và giải pháp ứng phó với BĐKH một cách thích hợp. Sử dụng phương pháp khảo sát, điều tra để giáo dục BĐKH cho học sinh có thể tiến hành theo quy trình sau: TẠP CHÍ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ, ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG - SỐ ………………. 4 Bước 1. Xác định vấn đề khảo sát, điều tra; đưa ra các giả thuyết về BĐKH Các vấn đề khảo sát, điều tra có thể do học sinh đặt ra trong quá trình quan sát, tìm hiểu về BĐKH hoặc có thể do giáo viên đề xuất dưới dạng bài tập, câu hỏi nhiệm vụ HĐNK; trên cơ sở đó giả thuyết được đưa ra. Bước 2. Tổ chức hoạt động khảo sát điều tra - Tổ chức cho học sinh khảo sát, điều tra theo cá nhân hoặc theo nhóm tùy theo nội dung và phạm vi vấn đề đã xác định. - Học sinh tiến hành thu thập tư liệu, dữ liệu, dữ kiện thích hợp về BĐKH bằng các hình thức như: phỏng vấn trực tiếp, bằng phiếu; thu thập tư liệu, tranh ảnh, bản đồ, biểu đồ, bảng số liệu thống kê… Bước 3. Kết luận, đề xuất giải pháp, kiến nghị Học sinh đối chiếu với giả thuyết và rút ra kết luận, khái quát hóa vấn đề về BĐKH học sinh đã tiến hành khảo sát, điều tra; đề xuất giải pháp, kiến nghị các biện pháp ứng phó với vấn đề BĐKH. Bước 4. Báo cáo kết quả khảo sát, điều tra, đánh giá kết quả hoạt động - Kết quả khảo sát, điều tra về BĐKH học sinh có thể trình bày dưới nhiều hình thức khác nhau: Báo cáo trực tiếp với giáo viên và tập thể lớp trong các buổi HĐNK môn Địa lí; trình bày bằng bài viết có kèm theo các sản phẩm minh họa ( tranh ảnh, tư liệu, video clip..). - Giáo viên nhận xét, đánh giá kết quả thực hiện khảo sát, điều tra của học sinh; có hình thức cộng điểm thưởng cho các cá nhân, nhóm học sinh làm việc tích cực và có kết quả làm việc tốt. 2.3.3. Phương pháp sử dụng các thiết bị kỹ thuật Sử dụng video, máy vi tính, máy ảnh, máy quay video là phương tiện hiệu quả để tổ chức các HĐNK môn Địa lí cho học sinh. Các thiết bị kĩ thuật như video, máy vi tính, sẽ hỗ trợ giáo viên một cách đắc lực trong việc tái hiện, diễn biến, hậu quả của BĐKH một cách sống động, chân thực, vì thế đây là những công cụ đắc lực để giáo dục BĐKH cho học sinh. Sử dụng các thiết bị kỹ thuật (TBKT) trong các HĐNK môn Địa lí để giáo dục BĐKH cho học sinh, giáo viên có thể sử dụng các phương pháp sau: - Sử dụng video, máy vi tính để chuẩn bị kịch bản cho các HĐNK môn Địa lí có nội dung giáo dục BĐKH như: Thiết kế các câu hỏi cho thi đố vui để học, trò chơi địa lí, minh họa cho các báo cáo chuyên đề, minh họa cho các buổi dạ hội địa lí… - Sử dụng video, máy vi tính để tổ chức học sinh hoạt câu lạc bộ địa lí. Ví dụ: Để tổ chức một buổi sinh hoạt câu lạc bộ địa lí với chủ đề“Diễn biến và ảnh hưởng của BĐKH đối với nước ta”, giáo viên có thể chuẩn bị một số video clip về các cơn bảo, lũ quét ở các tỉnh miền Trung; tình trạng khô hạn ở các địa phương; hiện tượng nước biển dâng, triều cường ảnh hưởng đến đời sống người dân... Tổ chức cho các thành viên tham gia buổi sinh hoạt xem và thảo luận về hậu quả của BĐKH và các biện pháp ứng phó với BĐKH ở nước ta. - Học sinh sử dụng máy ảnh, máy quay video để thu thập tư liệu BĐKH của địa phương. - Hướng dẫn học sinh thu thập thông tin, tư liệu tìm hiểu về BĐKH trên mạng internet. - Đưa nội dung giáo dục về BĐKH vào Website của các trường phổ thông. Hiện nay, việc tìm kiếm, trao đổi thông tin giữa nhà trường và học sinh thông qua Website của nhà trường rất thuận tiện. Học sinh có thể vào Website của nhà trường để xem điểm,xem thông tin, trao đổi qua diễn đàn tư vấn hướng nghiệp, tư vấn tuyển sinh, tìm kiếm tư liệu học tập; qua đó học sinh cũng có thể tìm hiểu về BĐKH qua Website của nhà trường. 2.3.4. Phương pháp dự án Dạy học theo dự án là một phương pháp dạy học lấy học sinh làm trung tâm. Phương pháp này giúp học sinh phát triển kiến thức và các kĩ năng liên quan thông qua những nhiệm vụ học tập mang tính mở, khuyến khích học sinh tìm tòi, hiện thực hoá những kiến thức đã học trong quá trình thực hiện dự án và tạo ra những TẠP CHÍ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ, ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG - SỐ 9(70).2013 5 sản phẩm của chính mình. Là phương pháp có thể ứng dụng hiệu quả trong nhiều hình thức dạy học, hình thức dạy học trên lớp và các hình thức HĐNK của các môn học. Phương pháp dự án rất thích hợp để giáo dục học sinh với nhiều chủ đề đa dạng như: Giáo dục môi trường, giáo dục BĐKH, giáo dục kĩ năng sống… qua các HĐNK môn Địa lí. Để thực hiện hiệu quả vấn đề giáo dục BĐKH cho học sinh thông qua HĐNK môn Địa lí bằng phương pháp dự án có thể thực hiện theo quy trình sau: Bước 1. Xác định vấn đề BĐKH và xác định dự án Trên cơ sở thực trạng của BĐKH đang diễn ra trên phạm vi toàn cầu cũng như ở Việt Nam, giáo viên gợi ý và tạo điều kiện cho học sinh phát hiện những vấn đề nổi bật của BĐKH. Học sinh xác định dự án từ những vấn đề học sinh đã phát hiện, cụ thể là tên đề tài và dự kiến các vai trò của mình trong dự án. Bước 2. Xác định mục tiêu, lập kế hoạch dự án - Dựa vào tên đề tài và đặc điểm nổi bật của từng vấn đề BĐKH mà giáo viên hỗ trợ học sinh xác định mục tiêu của dự án cần thực hiện. Mục tiêu cần cụ thể về các nội dung như: Kiến thức, kĩ năng, thái độ, kết quả cần đạt. - Học sinh lập kế hoạch dự án cụ thể một số nội dung sau: Mục tiêu, nội dung cơ bản của dự án; phân công nhiệm vụ cho từng cá nhân, thời gian thực hiện dự án…báo cáo giáo viên phụ trách kế hoạch thực hiện dự án và chỉnh sửa kế hoạch khi có yêu cầu. Bước 3. Triển khai dự án Học sinh thực hiện công việc theo kế hoạch đã đề ra; trong một khoảng thời gian quy định. Học sinh tự phân công nhiệm vụ thu thập, nghiên cứu tài liệu, tìm kiếm và xử lý thông tin về BĐKH; trong quá trình này thông tin mới được tạo ra và sản phẩm dự án dần hoàn thiện. Bước 4. Trình bày và đánh giá kết quả dự án Kết quả dự án có thể được trình bày trong một số hình thức HĐNK môn Địa lí như: Trong các buổi sinh hoạt câu lạc bộ địa lí với chủ đề về BĐKH; trình bày trên bảng tin địa lí, triển lãm địa lí về BĐKH. Ngoài ra, kết quả dự án học sinh thực hiện có thể được giới thiệu trong các buổi sinh hoạt dưới cờ, trên website của nhà trường. Giáo viên và học sinh cùng đánh giá kết quả dự án đạt được; rút ra kết luận và định hướng cho các dự án tiếp theo. 3. Hiệu quả của một số phương pháp giáo dục BĐKH trong dạy học HĐNK môn Địa lí. Để đánh giá hiệu quả và sở thích của học sinh đối với một số phương pháp giáo dục BĐKH trong dạy học HĐNK môn Địa lí THPT; năm học 2012-2013 chúng tôi đã khảo sát thu thập ý kiến của 136 học sinh ở 3 trường THPT Võ Trường Toản, Sông Ray, Xuân Mỹ của huyện Cẩm Mỹ tỉnh Đồng Nai và thu được kết quả như sau: Bảng 1. Kết quả khảo sát sở thích của học sinh về các phương pháp giáo dục BĐKH. Phương pháp Thích Không thích Phân vân SL % SL % SL % Viết báo cáo 102 75 8 5.9 26 19.1 Khảo sát điều tra 99 72.8 9 6.6 28 20.6 Sử dụng các TBKT 123 90.4 5 3.7 8 5.9 Dự án 109 80.1 7 5.2 20 14.7 Qua kết quả khảo sát cho thấy có trên 72% ý kiến học sinh cảm thấy thích với các phương pháp giáo dục BĐKH đã được học thông qua các HĐNK môn Địa lí, trên 90% học sinh thích được tìm hiểu về BĐKH thông qua các phương tiện kĩ thuật. Qua thực tiễn tổ chức, chúng tôi nhận thấy đa số học sinh có thái độ tích cực và hứng thú khi tham gia các HĐNK tìm hiểu về BĐKH. Để đánh giá về mức độ khả thi của các TẠP CHÍ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ, ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG - SỐ ………………. 6 phương pháp giáo dục BĐKH trong dạy học HĐNK môn Địa lí chúng tôi đã khảo sát và thu thập ý kiến của 12 giáo viên môn Địa lí thuộc 3 trường THPT Võ Trường Toản, Sông Ray, Xuân Mỹ của huyện Cẩm Mỹ tỉnh Đồng Nai và thu được kết quả như sau: Bang 2. Mức độ khả thi của các phương pháp giáo dục BĐKH. Phương pháp Rất khả thi Khả thi Không khả thi SL % SL % SL % Viết báo cáo 10 83.3 2 16.7 0 0 Khảo sát điều tra 9 75 3 35 0 0 Sử dụng các TBKT 12 100 0 0 0 0 Dự án 11 91.7 1 8.3 0 0 Qua kết quả khảo sát cho thấy trên 75% giáo viên cho rằng các phương pháp giáo dục BĐKH được nghiên cứu là rất khả thi có thể áp dụng được trong nhiều trường THPT. Tất cả các giáo viên được hỏi đều cho rằng việc giáo dục BĐKH cho học sinh thông qua tổ chức các HĐNK môn Địa lí là rất cần thiết và cần khai thác thế mạnh của các HĐNK trong giáo dục học sinh nói chung và trong giáo dục BĐKH nói riêng. 4. Kết luận Hiện nay, việc đa dạng hóa các hình thức giáo dục BĐKH vào giảng dạy vào các môn học nói chung và môn Địa lí nói riêng là một yêu cầu cấp thiết. Tổ chức HĐNK môn Địa lí là một trong nhiều cách thức giáo dục về BĐKH cho học sinh có tính khả thi. Tuy nhiên, cần xác định được các phương pháp giáo dục BĐKH một cách cụ thể, linh hoạt phù hợp từng HĐNK môn Địa lí và hoàn cảnh từng trường. TÀI LIỆU THAM KHẢO [1] Nguyễn Đức Ngữ (chủ biên), Biến đổi khí hậu, NXB Khoa học và kĩ thuật, 2008. [2] Nguyễn Thị Thanh Vân, Tích hợp giáo dục biến đổi khí hậu toàn cầu qua môn địa lí trunghọc phổ thông,Trường ĐH Đồng Tháp, 2012. [3] Nguyễn Đức Vũ, Phạm Thị Sen, Đổi mới phương pháp dạy học địa lí ở trường phổ thông, NXB Giáo dục, 2004. (BBT nhận bài: 12/07/2013, phản biện xong: 31/07/2013)