Một số biện pháp nâng cao hiệu quả sử dụng phương pháp quan sát trong dạy học tự nhiên và xã hội lớp 3

hể hiện được hoạt động của trường. Đặc biệt không nên đưa những tranh ảnh mang nội dung không đảm bảo kỉ luật ở trường (Học sinh ăn quà, học sinh đánh nhau…). Tranh ảnh đó sẽ phản tác dụng giáo dục của giáo viên đối với học sinh suốt cả quá trình phía trước đó. c ) Kĩ năng xác định mục đích quan sát. Trong một bài học, không phải mọi kiến thức cần cung cấp cho học sinh đều được rút ra từ quan sát, vì vậy khi đã chuẩn bị được đối tượng cho học sinh quan sát, giáo viên cần phải xác định rõ quan sát phải đạt được mục đích nào. Từ đó hướng học sinh quan sát vào bộ phận, đặc điểm của đối tượng quan sát nhất định chứ không quan sát lan man. VD: Bài Rễ cây giáo viên tổ chức cho học sinh quan sát các rễ cây mang đến trường, giáo viên cần xác định được các kiến thức cần rút ra, cần đạt được khi quan sát rễ cây: Nhận biết được hình dáng, đặc điểm của các loại rễ cây: rễ cọc, rễ chùm, rễ phụ, rễ củ. Từ việc xác định mục tiêu cần đạt giáo viên cần tổ chức cho học sinh quan sát để tìm ra chức năng của rễ đối với cây, ích lợi của rễ cây. Giáo viên cần theo dõi, hướng dẫn học sinh quan sát để khai thác được kiến thức cần đạt trong bài chứ không để học sinh quan sát những yếu tố không bộc lộ được kiến thức trọng tâm như: Rễ cây ngắn hay dài, rễ cây màu trắng hay màu vàng… d) Kĩ năng tổ chức cho học sinh quan sát Để tổ chức cho học sinh quan sát thật tốt, thật hiệu quả thì giáo viên cần có kĩ năng tổ chức và hướng dẫn quan sát khéo léo, nhẹ nhàng, linh hoạt. Căn cứ vào lượng đồ dùng có được, giáo viên lựa chọn hình thức tổ chức dạy học phù hợp: Nếu có nhiều đồ dùng đảm bảo 1hoặc nhiều đồ dùng/ 1 học sinh thì tổ chức dạy học cá nhân, nhóm nhỏ(2,3). Nếu đồ dùng có ít thì tổ chức dạy học theo nhóm (4, 5, 6…). Các nhóm có thể cùng quan sát một đối tượng để giải quyết chung một nhiệm vụ học tập hoặc mối nhóm có thể quan sát nhiều đối tượng quan sát khác nhau và giải quyết nhiều nhiệm vụ khác nhau. Khi quan sát, giáo viên cần tạo điều kiện cho học sinh được sử dụng nhiều giác quan để phán đoán, cảm nhận sự vật và hiện tượng ( mắt nhìn, tai nghe, tay sờ, mũi ngửi…) từ đó mới gây hứng thú học tập cho học sinh làm việc với đối tượng để rút ra kiến thức cần chiếm lĩnh. Giáo viên cần tổ chức cho học sinh bắt đầu quan sát từ toàn thể rồi mới đi đến bộ phận chi tiết; từ bên ngoài rồi mới đi vào bên trong trước khi đi đến những nhận xét tổng quát về sự vật, hiện tượng đã biết để tìm ra những điểm giống nhau hoặc khác nhau. Nếu tổ chức quan sát theo nhóm học sinh, giáo viên nên cho các em phát biểu kết quả quan sát trong nhóm hoặc cử một bạn ghi lại những quan sát của nhóm. Đại diện các nhóm báo cáo kết quả làm việc của từng nhóm, cả lớp nghe, so sánh, phân tích, xử lí để đi đến kết luận chung nhằm đạt được mục đích của bài tập quan sát đã đặt ra. VD: Khi dạy bài Lá cây giáo viên tổ chức cho học sinh quan sát lá cây cá nhân, nhóm nhỏ với hệ thống câu hỏi để hướng học sinh quan sát đúng mục đích cần đạt như sau: Trước hết là sử dụng các câu hỏi hướng dẫn tổng quát. Những câu hỏi này nhằm tái hiện lại những hiểu biết sẵn có của học sinh trước khi khai thác kiến thức của bài: +Lá cây thường có những màu gì? Màu nào là phổ biến? +Lá cây có những hình dạng gì? +Kích thước của các loại lá cây như thế nào? Sau đó giáo viên cho các em quan sát lá cây từ hình thức đến nội dung với các câu hỏi chi tiết: + Lá cây thường gồm những bộ phận nào?(mắt nhìn, tay chỉ…) +Mép lá và phiến lá có gì khác nhau? (mắt nhìn, tay sờ kiểm tra, phân tích…) Dựa vào kết quả quan sát vừa thu được và kết hợp với vốn hiểu biết sẵn có, giáo viên cho học sinh tìm ra đặc điểm của lá cây và so sánh chúng với nhau để khắc sâu kiến thức vừa chiếm lĩnh được. Qua ví dụ trên có thể rút ra: Việc giáo viên sử dụng đúng câu hỏi nhằm hướng dẫn học sinh tập trung chú ý vào đối tượng quan sát và việc yêu cầu của các em phải huy động các giác quan để tri giác đối tượng đó rồi rút ra nhận xét và kết luận là rất quan trọng. Vì vậy, để sử dụng phương pháp quan sát trong dạy học Tự nhiên và Xã hội lớp 3 nói riêng và lớp 1-2-3 ở bậc tiểu học hiệu quả thì giáo viên cần thiết phải rèn luyện kĩ năng đặt câu hỏi. Trong quá trình này học sinh còn rèn luyện các kĩ năng: Nghe và hiểu những yêu cầu của giáo viên đề ra cho việc quan sát, ghi nhớ. Tái hiện lại các tri thức thu được để biểu đạt nó thành lời nói lại những gì mà các em đã quan sát được. Nếu giáo viên tổ chức cho học sinh quan sát thường xuyên sẽ hình thành cho các em kĩ năng nghe lệnh, hiểu lệnh khi học tập một cách nhanh chóng, thuần thục. e) Kĩ năng đặt câu hỏi, soạn thảo phiếu học tập sau khi quan sát. Khi giáo viên tiến hành soạn thảo câu hỏi, phiếu học tập cần đảm bảo: -Yêu cầu nêu lên trong câu hỏi, trong phiếu học tập phải được diễn đạt một cách chặt chẽ, rõ ràng, rành mạch, dễ hiểu và chính xác. - Nội dung câu hỏi, phiếu học tập phải phù hợp với đối tượng quan sát và nội dung bài dạy, phù hợp với trình độ học sinh. - Câu hỏi, phiếu học tập cần phải đa dạng về nội dung và hình thức thể hiện. - Về mặt nội dung nên sử dụng nhiều các loại câu hỏi trắc nghiệm để hình thức hỏiphong phú gây hứng thú học tập cho học sinh. Đồng thời kết hợp một số ít câu hỏi mở để kích thích được suy nghĩ, động não của học sinh. - Về hình thức: Các câu hỏi trong phiếu học tập có thể được trình bày một cách đa dạng bằng lời văn, bằng câu đố hay bằng hình ảnh sẽ gây được hứng thú học tập của các em. * Để rèn luyện các kĩ năng quan sát cho học sinh thì không có con đường nào khác ngoài thực hành quan sát các đối tượng phục vụ cho nội dung mỗi bài học thường xuyên trên lớp thông qua các tiết dạy học Tự nhiên và Xã hội. áp dụng các kĩ năng vào dạy học chính là giáo viên đã tự mình rèn luyện, nâng cao hiệu quả sử dụng phương pháp quan sát trong dạy học môn học này. * Sử dụng nhuần nhuyễn các kĩ năng trên khi tổ chức cho học sinh quan sát sẽ giúp cho giáo viên tự tin hơn, thoải mái hơn, ham thích việc tổ chức dạy học Tự nhiên và Xã hội có sử dụng phương pháp quan sát. Việc học tập theo phương pháp quan sát tạo cho học sinh thói quen quan sát thế giới xung quanh một cách khoa học. C. Kết luận Bài học kinh nghiệm 1. Sự nhiệt tình và phương pháp dạy học của giáo viên quyết định đến chất lượng học tập của học sinh. Bởi vậy, dạy đúng, dạy đủ, dạy theo đổi mới phương pháp dạy học môn Tự nhiên và Xã hội nói chung và của lớp 3 nói riêng là một yêu cầu cấp thiết, đòi hỏi ý thức, công sức rất lớn của giáo viên và học sinh. 2. Giáo viên phải luôn trau dồi, bồi dưỡng, rèn luyện về cả kiến thức và đặc biệt là các kĩ năng thực hiện sâu chuỗi các thao tác để phục vụ cho việc thực hiện tổ chức phương pháp quan sát hiệu quả qua các tiết dạy. Giáo viên phải biết yêu thương và có tinh thần trách nhiệm đối với học sinh. Lấy việc dạy học cho học sinh là nghĩa vụ, bổn phận nhưng cũng là nguồn vui trong cuộc sống. Có yêu thương các em thì mới dạy học đúng, đủ và nhiệt tình được. Giáo viên thiếu nhiệt huyết sẽ không thực hiện được việc dạy học môn được coi là môn phụ như môn Tự nhiên và Xã hội một cách nghiêm túc. 3. Không có phương pháp dạy học nào là tối ưu. Vì vậy dù là phương pháp đặc trưng nhưng giáo viên không chỉ dừng lại ở việc dạy học Tự nhiên và Xã hội bằng phương pháp quan sát mà phải trau dồi, rèn luyện việc sử dụng phối hợp nhịp nhàng nhiều phương pháp dạy học khác nhau để tránh nhàm chán. Có như thế mới mang lại hiệu quả cao nhất cho dạy học nói chung và dạy Tự nhiên và Xã hội nói riêng. 4. Việc tổ chức cho học sinh học tập phải đưa học sinh vào vị trí trung tâm. Học sinh chủ động và tích cực chiếm lĩnh tri thức theo sự hướng dẫn của giáo viên. Việc học tập là việc khó khăn nhưng học sinh không được nản chí, lùi bước mà phải thường xuyên ôn tập để chiếm lĩnh kho tàng tri thức vô tận. Giáo viên là người hướng dẫn và đồng thời luôn gây hứng thú học tập ở các em, làm cho các em luôn ham học hỏi trong các tiết học và ngoài cuộc sống. 5. Việc sử dụng thường xuyên phương pháp quan sát trong dạy học Tự nhiên và Xã hội lớp 3 giúp cho giáo viên có kĩ năng thành thạo trong dạy học. Mỗi khi thao giảng, dự giờ đột xuất sẽ không còn lúng túng mà tự tin thoải mái hơn trong dạy học. 6. Sử dụng thường xuyên phương pháp dạy học giúp cho học sinh liên tục được tri giác các đối tượng có trong cuộc sống. Từ đó, học sinh được rèn luyện kĩ năng quan sát có chủ định, có mục đích, có phương hướng, quan sát yếu tố bộc lộ được bản chất của sự vật hiện tượng. Học sinh hình thành thói quen quan sát thế giới, ham thích khám phá thế giới muôn màu, muôn sắc và từ đó ham thích học tập môn Tự nhiên và Xã hội. Kết luận Việc sử dụng phương pháp quan sát trong dạy học môn Tự nhiên và Xã hội ở Tiểu học nói chung và lớp 3 của tôi nói riêng thực sự mang lại hiệu quả là nâng cao hứng thú học tập cho học sinh. Từ việc áp dụng phương pháp quan sát vào giảng dạy đã nâng cao chất lượng môn học Tự nhiên và Xã hội ở lớp 3 đồng thời nhờ có các hoạt động quan sát qua trò chơi đã giúp các em biết sáng tạo, tìm tòi, khám phá kiến thức và vận dụng tốt kiến thức đã học vào thực tiễn cuộc sống hàng ngày. Các em luôn tự tin trong giao tiếp và kỹ năng giao tiếp của các em có sự tiến bộ rõ rệt. Khuyến nghị Nhà trường cần tăng cường đầu tư cơ sở vật chất, thiết bị dạy học theo hướng hiện đại hóa dể tạo điều kiện cho giáo viên có dủ các phương tiện áp dụng đổi mới phương pháp dạy học. Có biện pháp tăng cường bồi dưỡng chuyên môn cho giáo viên trong đổi mới phương pháp dạy học. Đối với giáo viên: không ngừng học tập, tự học, tự bồi dưỡng, mạnh dạn đổi mới phương pháp dạy học. Không quá lệ thuộc vào sách giáo viên và các sách hướng dẫn giảng dạy khác. Trong dạy học luôn đổi mới các hình thức và các hoạt động nhằm tạo hứng thú cho học sinh và phát huy có hiệu quả tính tích cực của người học. Với kết quả của kinh nghiệm này, tôi rất mong nhận được sự quan tâm, chia sẻ của các đồng nghiệp. Các giáo viên trong tổ, trong trường có thể nghiên cứu, ứng dụng kinh nghiệm này vào việc dạy môn Tự nhiên và Xã hội ở các lớp 1, 2, 3 để tạo hứng thú và nâng cao kết quả học tập cho học sinh.