Kinh nghiệm rèn kĩ năng đọc đúng chỗ ngắt giọng cho học sinh lớp 5 trong dạy học tập đọc

iọng sai do tách danh từ ra khỏi định ngữ đi kèm. -Ngắt giọng sai do tách từ chỉ loại ra khỏi danh từ, tách 1 từ ra làm 2. -Ngắt giọng sai sau hư từ. Như vậy, với hai kiểu ngắt giọng nói trên , việc HS đọc sai hoặc ngắt giọng chưa phù hợp còn rất phổ biến. Ngay như ở lớp tôi phụ trách , số HS đọc ngắt giọng đúng chỉ được khoảng 5/22 em, số còn lại các em chỉ đọc một cách cảm tính, miễn cho xong bài đọc. Xuất phát từ yêu cầu cần đạt về kĩ năng đọc cho HS lớp 5, trong quá trình giảng dạy, tôi đã tích cực rèn cho HS nắm được cách đọc ngắt giọng đúng và đã đạt được kết quả khá tốt ngay với HS trong lớp. IV. BIỆN PHÁP KHẮC PHỤC. Trên thực tế, khi đọc một văn bản nào đó , nếu gặp một dấu câu ta phải ngắt, nghỉ, đó là việc ngắt giọng. Sau dấu chấm xuống dòng phải nghỉ lâu hơn sau dấu chấm; sau dấu chấm phải nghỉ lâu hơn sau dấu phẩy. Sau dấu phẩy cũng có lúc phải nghỉ khác nhau. Dấu phẩy ngăn cách giữa các vế câu phải nghỉ lâu hơn dấu phẩy sau trạng ngữ, dấu phẩy sau trạng ngữ phải nghỉ lâu hơn dấu phẩy ngăn cách giữa các bộ phận đẳng lập. Chỗ ngắt giọng phản ánh các các quan hệ ngữ pháp có lúc được biểu hiện trên chữ viết, có lúc lại không biểu hiện gì trên chữ viết. Do đó muốn đọc đúng phải nắm được các quan hệ ngữ pháp Như trên đã nói, do không nắm được các quan hệ ngữ pháp, do ngắt nhịp theo cảm tính để tạo sự cân bàng về âm thanh mà HS thường đọc sai chố ngắt giọng. *Với nguyên nhân thứ nhất:Ngắt giọng sai do tách danh từ ra khỏi định ngữ đi kèm. Ví dụ:Sau lưng thềm / nắng lá rơi đầy.(Đất nước- TV5 – T2 trang 94). Hay: Trái đất / trẻ của bạn trẻ năm châu.( Bài ca về Trái đất -TV5 – T1 trang 42). Hay: Trong một cuộc thi ca hát ở đảo Xi–xin, ông đoạt giải/ nhất với nhiều tặng vật quí giá. ( Những người bạn tốt -TV5 – T1 trang 64). Đứng trước thực tế đó, trong các tiết tập đọc và tận dụng các tiết luyện đọc buổi chiều. Ngoài việc cho HS thảo luận và đưa ra những cách đọc phù hợp như lâu nay vẫn áp dụng, tôi dành một ít thời gian hướng dẫn cho HS phân tích quan hệ ngữ pháp giữa các từ trong câu, cho HS hiểu mối quan hệ về nghĩa giữa danh từ và thành phần bổ sung ý nghĩa cho nó( Định ngữ) và mối quan hệ chặt chẽ về nghĩa giữa các từ ngữ trong câu để HS có định hướng đúng khi đọc. Tôi tập trung hướng dẫn kĩ ở một số tiết để HS có thói quen ngắt đúng, và cứ như thế ở những tiết học về sau để HS tự trao đổi cùng bạn và cô giáo để tìm ra cách đọc phù hợp mà không làm mất đi giá trị nội dung của câu văn, câu thơ. * Với nguyên nhân thứ 2:Ngắt giọng sai do tách từ chỉ loại ra khỏi danh từ, tách 1 từ ra làm 2. Ví dụ: Khi dạy bài:Tà áo dài Việt Nam (TV5 – T2 trang 122).Một số HS đã đọc ngắt giọng câu như sau: Áo dài đã trở thành biểu tượng cho y phục/truyền thống của Việt Nam. Ở đây, HS đã đọc sai chỗ ngắt giọng,tách cụm từ “y phục truyền thống” tức là tách danh từ “y phục” ra khỏi từ chỉ loại “ truyền thống” Đọc đúng là:Áo dài đã trở thành biểu tượng /cho y phục truyền thống của Việt Nam.Hoặc:Áo dài đã trở thành biểu tượng cho y phục truyền thống /của Việt Nam. Hay khi dạy bài: Bài ca về trái đất - TV5 – T1 trang 42).Một số HS đã ngắt giọng như sau: Tiếng hát / vui giữ bình yên trái đất Tiếng cười / ran cho trái đất không già. Hành tinh / này là của chúng ta. Đọc phù hợp là:Tiếng hát vui/ giữ bình yên trái đất Tiếng cười ran/ cho trái đất không già. Hành tinh này/ là của chúng ta. Hay trong bài: Ngu công xã Trịnh Tường-TV5 – T1 trang 164).có câu dài, HS đã đọc như sau: Ông cùng vợ con đào/suốt một tháng trời gần được 4 cây/ số mương xuyên đồi dẫn nước về ruộng. Với những trường hợp này, rất khó để nắn các em đọc lại cho đúng. Ngoài việc cho HS nắm được các quan hệ ngữ pháp giữa các từ trong câu cần phải có thói quen không đọc (đặc biệt là khi đọc thơ ) theo một nhịp nhất định mà phải thường xuyên thay đổi nhịp tuỳ vào quan hệ giữa các từ trong câu. Đặc biệt là nhấn mạnh để HS nhớ là không thể tách 1 từ ra làm 2 như trên được. Mặt khác, trong dạy đọc thơ, tôi tạo cho HS có thói quen trao đổi để tìm ra những cách đọc khác nhưng vẫn đảm bảo được nội dung câu.Dần dần, HS đã có thói quen đọc ngắt giọng đúng hơn trong những trường hợp như thế. *Với nguyên nhân thứ 3:Ngắt giọng sai sau hư từ. Ví dụ: Khi dạy bài: Tiếng vọng -TV5 – T1 trang 108). Có HS đã đọc: Cánh cửa lại/rung lên tiếng đập cánh. ...Những quả trứng lại/ lăn vào giấc ngủ. Hay trong bài: Nếu trái đất thiếu trẻ con-TV5 – T2 trang 157, có HS lại ngắt: Các anh hùng là/ những đứa trẻ lớn hơn Ngộ nghĩnh là/ các em Sáng suốt là/ các em. Ở 2 ví dụ trên, rõ ràng HS đã ngắt nhịp chưa phù hợp do tách hư từ vốn có quan hệ rất chặt chẽ với bộ phận đi sau nó làm người nghe rất khó nghe và khó hiểu nội dung câu thơ.. Với thực tế đó, tôi đã dành thời gian cho HS luyện đọc nhiều để các em đọc đúng, đặc biết tôi đã chú trọng chỉ rõ và khắc sâu cho HS hiểu mối quan hệ chặt chẽ giữa hư từ với bộ phận đi kèm sau nó, để khi đọc, đặc biệt là đọc thơ, các em xác định được nên ngắt hay không ngắt giọng khi đọc.Chẳng hạn, những câu thơ trên có em xác định ngắt, cũng có em xác định không cần ngắt cũng phù hợp. *Ngoài việc khắc phục 3 nguyên nhân cơ bản trên, trong Dạy – Học tập đọc, khi dạy các bài đọc là các văn bản thơ hoặc văn bản nghệ thuật đòi hỏi HS phải có kĩ năng ngắt giọng biểu cảm, bởi đây là phương tiện để tác động đến người nghe rất lớn về nội dung, ý nghĩa bài đọc. Nếu ngắt giọng lô gíc( như trình bày trên) thiên về trí tuệ thì ngắt giọng biểu cảm lại thiên về cảm xúc. Đó là những chỗ ngừng, chỗ lắng, sự im lặng có tác dụng truyền cảm, tập trung sự chú ý đối với người nghe, góp pohần tạo nên hiệu quả cao hơn cho văn bản. Ví dụ: Khi dạy bài thơ: Về ngôi nhà đang xây - TV5 – T1 trang 148 khi đọc 2 câu cuối bài , thường thì HS đọc bình thường, có em ngát giọng, có em không, nhưng để câu thơ có giá trị biểu đạt cao thì GV nên hướng cho HS tìm cách ngắt như sau: Ngôi nhà /như trẻ nhỏ Lớn lên/ với - trời – xanh. Để làm rõ hình ảnh hình ảnh ngôi nhà đang xây dở hồn nhiên như đứa trẻ đang lớn, đang từng ngày được xây cao thêm. Hay khi dạy bài: Hạt gạo làng ta -TV5 – T1 trang 139. Vì là thơ tự do nên nên đa số HS đã đọc liền mạch cả bài thơ, nhưng ở một số dòng thơ, nếu đọc như thế sẽ mất giá trị biểu đạt của câu thơ. Chẳng hạn: Cua ngoi lên bờ/ Mẹ em xuống cấy. Phải hướng dẫn HS ngắt giọng sau dòng thơ:Cua ngoi lên bờ, ngưng giọng rõ rệt để làm rõ sự đối lập, gây ấn tượng về sự chăm chỉ , vất vả của người mẹ. Mặt khác, khi dạy đọc thơ, trong một số trường hợp có thể phải phá vỡ các quan hệ ngữ pháp để tạo ra cách ngắt nhịp để đem lại cho người nghe sự nhịp nhàng trong giai điệu của vần thơ. Ví dụ: Trong bài : Bầm ơi - TV5 – T2 trang 130 có câu: Bầm ơi có rét không bầm. Heo heo gió núi lâm thâm mưa phùn Có thể HS không cần ngắt giọng vẫn được, nhưng để thuyết phục người nghe hơn, GV nên chú ý hướng HS đọc ngắt: Bầm ơi/có rét không bầm -kéo dài tha thiết sau từ “ơi” để làm tăng giá trị biểu đạt của câu thơ. Tóm lại, dạy tập đọc không đơn thuần là đọc trơn một cách cảm tính bài đọc mà phải thông qua đọc để hiểu, đó chính là đọc hiểu. Để dọc hiểu thì phải đọc đúng. Do đó việc dạy cho HS đọc ngắt giọng đúng chỗ không phải là việc làm đơn giản mà đòi hỏi GV trong quá trình giảng dạy phải kiên trì, phải biết khuyến khích HS , đặc biệt là những em đọc yếu, phải tạo cho các em niềm tin. Không nên vội khẳng định các em đọc sai mà thông qua cách đọc mẫu của bạn , của cô, qua tìm hiểu trao đổi để các em nhận ra những chỗ chưa phù hợp trong cách đọc của mình, dần dần giúp các em định hướng cách đọc phù hợp cho từng bài hay từng câu dưới sự hướng dẫn của cô giáo. Nhờ những biện pháp nêu trên mà mà đến nay, ở lớp do tôi phụ trách- các em đã đọc khá tốt và đồng đều. Có 2/3 số HS trong lớp đã tự biết xác định cơ bản đúng về cách đọc, giọng đọc và cách ngắt nghỉ đúng chỗ. Đặc biết có khoảng 7- 8 em đọc rất tốt, ở một số bài, GV chỉ định hướng mà không cần đọc mẫu, những em này có thể thay cô giáo đọc bài để các bạn học tập. Như vậy, tôi thấy những biện pháp mà mình đưa ra đã có hiệu quả. V. BÀI HỌC KINH NGHỆM. Từ thực tế nêu trên, tôi đã rút ra cho mình kinh nghiệm rèn đọc đúng cho HS như sau: -Thứ nhất: GV phải xác định trong bài đọc những câu văn, câu thơ nào HDS có thể ngắt sai để có sự chuẩn bị, định hướng trước. -Thứ hai:Khi đưa câu văn, câu thơ luyện cho HS, nên để các em tự đưa ra cách đọc của mình trước. Sau đó đối chiếu với cách đọc của bạn, cùng cô giáo phân tích và tìm ra các cách đọc phù hợp. - Thứ ba: Phân tích để HS nắm được cơ sở của những cách ngắt như trên để HS có thói quen ngắt đúng và hiểu cơ chế ngắt giọng. - Thứ tư: Phải kiên trì, khuyến khích HS, thường xuyên tổ chức các hình thức thi đua trong khi đọc, để tạo hứng thú rèn luyện cho các em. VI. KẾT LUẬN. Như vậy, mục đích của việc dạy tập đọc ở lớp 5 là rèn luyện và nâng cao năng lực hoạt động lời nói cho HS dưới dạng đọc. Muốn HS có năng lực đọc tốt, có kĩ năng đọc hiểu tốt , phải chú ý coi trọng chất lượng đọc, cụ thể là ngắt giọng, nghỉ hơi đúng chỗ. Ngắt nghỉ đúng chính là 1 yêu cầu về kĩ thuật đọc, nó chính là điều kiện quan trọng để đọc diễn cảm và cảm thụ bài đọc. Vì vậy, dạy HS đọc diễn cảm trước hết phải dạy HS ngắt nghỉ đúng khi đọc, đặc biệt là những câu văn dài khó đọc, những bài thơ , bài văn có giá trị nội dung và nghệ thuật cao. Mặt khác, đọc đúng chỗ ngắt giọng và ngắt giọng hay là mục đích của việc dạy học tập đọc. Đó cũng là một trong những phương tiện để phát triển ngôn ngữ tiếp nhận cho HS. Trên đây là một số biện pháp nhỏ để giúp HS lớp 5 đọc đúng chỗ ngắt giọng. Đây là một việc làm khó, tuy nhiên nếu nhiệt tình và có phương tổ chức tôt chắc chắn sẽ rèn cho HS kĩ năng đọc tốt hơn . Có thể là những biện pháp tôi đưa ra không mới nhưng tôi đã áp dụng có hiệu quả ở lớp mình, xin chia sẻ cùng đồng nghiệp. Rất mong được sự đóng góp của mọi người để chúng ta có thể tìm ra những kinh nghiệm giảng dạy tốt hơn, đảm bảo đạt đúng mục tiêu dạy tập đọc cho HS lớp cuối cấp Tiểu học hiện nay. Vĩnh Kim, tháng 4 năm 2008 Người viết: Hoàng Thị Kim Ngân