Giáo dục biến đổi khí hậu trong dạy học địa lí 10 THPT bằng các phương pháp dạy học tích cực

Kỷ yếu Hội nghị Sinh viên Nghiên cứu khoa học khoa Địa lí năm 2012 344 GIÁO DỤC BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÍ 10 THPT BẰNG CÁC PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC TÍCH CỰC Sinh viên thực hiện: Hoàng Thị Thúy, K58B Hướng dẫn khoa học: PGS.TS Nguyễn Thị Thu Hằng ĐẶT VẤN ĐỀ Hiện nay chúng ta phải đối mặt với hàng loạt các vấn đề môi trường bức xúc trên phạm vi toàn cầu, bao gồm: sự biến đổi khí hậu (BĐKH), suy thoái đa dạng sinh học (ĐDSH), suy thoái nguồn tài nguyên nước ngọt, suy thoái tầng Ôzôn, suy thoái đất và hoang mạc hóa,... Trong đó, biến đổi khí hậu được xem là vấn đề nóng bỏng và có ảnh hưởng nghiêm trọng nhất tới đời sống. BĐKH diễn ra ngày càng mạnh mẽ và có ảnh hưởng sâu sắc lên cuộc sống của con người mà mức độ ảnh hưởng ngày càng đa dạng và khôn lường. Đứng trước tình trạng đó cả thế giới cùng chung tay góp sức để ứng phó với biến đổi khí hậu. Bên cạnh những giải pháp mang tính vĩ mô, việc giáo dục nhận thức cho từng cá nhân cộng đồng cũng rất quan trọng, bởi vì đó là những người trực tiếp đối mặt, trực tiếp hứng chịu những hậu quả của biến đổi khí hậu đồng thời cũng là những người có thể thay đổi vận mệnh của nhân loại. Địa lí là môn học có tính chất tổng hợp của tri thức khoa học tự nhiên và khoa học xã hội và đang là môn học có nhiều khả năng tích hợp nội dung GDBĐKH trong việc tìm hiểu nguyên nhân, hiện trạng, giải pháp. Do đó việc lồng ghép nội dung biến đổi khí hậu cho học sinh bằng các phương pháp dạy học tích cực là điều cần thiết hiện nay. Đề tài “Giáo dục biến đổi khí hậu trong dạy học Địa lí lớp 10 (chương trình cơ bản), THPT bằng các phương pháp dạy học tích cực” giúp cho học sinh có thể biết rõ nguyên nhân, hiện trạng, giải pháp để ứng phó với BĐKH. NỘI DUNG 1. Cơ sở lý luận và thực tiễn của giáo dục biến đổi khí hậu trong dạy học Địa lí lớp 10 Biến đổi khí hậu là một trong những đặc tính cơ bản của khí quyển Trái đất. Từ đó thấy được những nguyên nhân chính gây ra BĐKH, và những biểu hiện cụ thể của nó tác động như thế nào tới cuộc sống, tới sự phát triển kinh tế - xã hội nói chung cũng như của Việt Nam nói riêng. Một số phương pháp dạy học tích cực như: phương pháp giải quyết vấn đề, phương pháp dạy học hợp tác theo nhóm, phương pháp thảo luận, phương pháp Kỷ yếu Hội nghị Sinh viên Nghiên cứu khoa học khoa Địa lí năm 2012 345 khảo sát điều tra trong dạy học Địa lí, học theo dự án. Đây là những phương pháp có thể phát huy tính sáng tạo tự tìm tòi học hỏi, vai trò chủ đạo của người HS. - Thực trạng giáo dục BĐKH ở Việt Nam. Hiện nay ở nước ta đã có những hoạt động quan tâm tới việc GDBĐKH, giáo dục về môi trường bằng cách tích hợp, lồng ghép vào kiến thức của các môn học ở các cấp, hay bằng cách tổ chức các hoạt động ngoại khóa về môi trường... Tuy nhiên thực tế cho thấy công tác GDBĐKH chưa làm cho HS hiểu biết một cách sâu sắc, đầy đủ về các kiến thức và có những kĩ năng để hành động, giúp các em trở thành các công dân có trách nhiệm tạo nên một xã hội bền vững. Do đó, việc đẩy mạnh GDBĐKH nhất là giáo dục HS phổ thông là yêu cầu rất cần thiết. - Cấu trúc chương trình và đặc điểm sách giáo khoa Địa lí lớp 10 (CTCB). SGK lớp 10 (CTCB) có nhiều ưu điểm cho việc khai thác nội dung GD BĐKH: số lượng kênh hình (tranh ảnh, bản đồ, bảng biểu, biểu đồ...) tăng lên đáng kể so với SGK cũ bên cạnh đó còn có hệ thống các câu hỏi phục vụ tích cực cho việc dẫn dắt HS tìm kiếm tri thức mới. - Đặc điểm tâm sinh lí học sinh lớp 10 – THPT. Học sinh lớp 10 có độ tuổi trung bình từ 15 - 17. Đây là lứa tuổi đang trong quá trình hoàn thiện về mặt thể chất và tinh thần, sự phát triển ổn định của bộ não và chức năng thần kinh tạo nên những điều kiện tối ưu cho sự phát triển của các hoạt động nhận thức của các em học sinh. Các em luôn muốn thể hiện bản thân mình, muốn tham gia khám phá những điều mới mẻ, thích được tìm tòi, khám phá và đây là cơ sở quan trọng và cần thiết cho việc giáo dục BĐKH đạt hiệu quả cao. 2. Nội dung giáo dục biến đổi khí hậu trong dạy học Địa lí lớp 10 (CTCB) 2.1. Vai trò, mục đích và ý nghĩa của ngành giáo dục trong vấn đề ứng phó với biến đổi khí hậu trong giai đoạn hiện nay Giáo dục là môi trường phổ cập kiến thức về BĐKH, nhà trường là nơi có nhiều điều kiện thuận lợi nhất để giúp HS có được những kiến thức về GDBĐKH và có những kĩ năng thói quen, hành vi tham gia bảo vệ môi trường, sẵn sàng tham gia hành động vì môi trường và cuộc sống lâu dài của Trái đất. Qua đó thấy được vai trò quan trọng và ý nghĩa mục đích của giáo dục đối với GDBĐKKH. 2.2. Nguyên tắc đưa nội dung giáo dục biến đổi khí hậu vào bài học Việc đưa các kiến thức về GDBĐKH vào trong bài học dựa trên các nguyên tắc: trước hết, phải xác định được các mức độ tích hợp nội dung vào bài (tích hợp toàn phần, bộ phận hay mức độ liên hệ...), các kiến thức đưa vào bài phải có hệ Kỷ yếu Hội nghị Sinh viên Nghiên cứu khoa học khoa Địa lí năm 2012 346 thống, phù hợp với trình độ nhận thức của HS. Cuối cùng, các kiến thức đó phải phản ánh được thực trạng của quốc gia, địa phương giúp HS có cái nhìn thực tế về GDBĐKH. 2.3. Khai thác nội dung giáo dục biến đổi khí hậu trong chương trình Địa lí lớp 10 (CTCB), THPT Có chỉ ra các bước để tiến hành khai thác nội dung GDBĐKH vào các bài học trong chương trình Địa lí lớp 10 (CTCB). Kẻ bảng liệt kê về các bài học, địa chỉ có thể tích hợp, nội dung GDBĐKH có thể tích hợp và mức độ tích hợp, phục vụ cho việc khai thác nội dung GDBĐKH trong chương trình SGK Địa lí lớp 10. 3. Phương pháp và hình thức tổ chức dạy học giáo dục biến đổi khí hậu Mục tiêu chính của việc GDBĐKH trong chương trình Địa lí lớp 10 cần đạt được những mục tiêu về kiến thức, kĩ năng và thái độ. Giúp HS biết về BĐKH, hiểu về những biểu hiện của BĐKH để từ đó có thái độ đúng đắn về những việc làm gây hại tới môi trường, tham gia tích cực vào các hoạt động bảo vệ môi trường nhằm giảm thiểu tác hại của BĐKH. Ngoài việc kết hợp với nội dung kiến thức SGK để giảng dạy trên lớp thì các hoạt động ngoại khóa cũng góp phần tích cực cho việc GDBĐKH. Một số hoạt động ngoại khóa có thể tiến hành như: tổ chức câu lạc bộ Địa lí, tổ chức triển lãm, tổ chức các buổi cắm trại, du lịch...Các hoạt động ngoại khóa mang lại hiểu quả rất cao trong việc giúp HS tiếp thu kiến thức. Hoạt động ngoại khóa phải phù hợp với đặc điểm tâm lí, trình độ và hoàn cảnh của HS 4. Thiết kế một số giáo án giáo dục biến đổi khí hậu trong dạy học Địa lí lớp 10 (CTCB), THPT bằng các phương pháp dạy học tích cực Xây dựng một dự án: gồm tên dự án, thời gian và các bước tiến hành, các phiếu đánh giá kết quả... để làm ví dụ cho việc GDBĐKH trong dạy học Địa lí lớp 10 (CTCB), THPT bằng các phương pháp dạy học tích cực. KẾT LUẬN Thực tế hiện nay cho thấy con người đã từng bước nhận thức được tầm quan trọng của BĐKH, tuy nhiên một thực trạng đang diễn ra là giáo dục BĐKH chưa được quan tâm đúng mức và chưa được thực hiện có hiệu quả ở nhà trường phổ thông. Nguyên nhân có thể là giáo viên chưa thực sự hiểu hết về BĐKH, cũng như chưa thực sự quan tâm đến nó. Vì nó chưa được lồng ghép một cách có hệ thống vào trong môn Địa lí mà nó chỉ được lồng ghép dựa vào tầm hiểu biết của từng giáo viên. Kỷ yếu Hội nghị Sinh viên Nghiên cứu khoa học khoa Địa lí năm 2012 347 Đưa nội dung GDBĐKH vào nhà trường phổ thông là điều hết sức cần thiết và cấp bách. Vì vậy, mỗi giáo viên cần kế hoạch lồng ghép cụ thể và thường xuyên cập nhật thông tin để có thể giúp học sinh có những kỹ năng cần thiết để trở thành những chủ nhân tương lai của đất nước, sẵn sàng ứng phó với những thay đổi của khí hậu không chỉ riêng đối với học sinh lớp 10, THPT mà phải cần thiết với tất cả học sinh. TÀI LIỆU THAM KHẢO [1]. Đặng Văn Đức, Nguyễn Thu Hằng. Phương pháp dạy học Địa lý theo hướng tích cực. NXB ĐHSP, 2003 [2]. Nguyễn Văn Thắng và nnk, 2010. Biến đổi khí hậu và tác động ở Việt Nam. Viện khoa học khí tượng thủy văn và môi trường. [3]. Mai Thanh Sơn và nnk, 2011. Tác động, khả năng ứng phó và một số vấn đề về chính sách. Nhóm cộng tác biến đổi khí hậu (CCWG). [4] Daniel G. Spelchan, Isabelle A. Nicoll và Nguyễn Anh Dũng. Biến đổi khí hậu: Sổ tay hướng dẫn cho giáo viên THCS & THPT. [5]. Bộ tài nguyên và môi trường, 2008. Kịch bản biến đổi khí hậu và nước biển dâng cho Việt Nam.