Giáo án Sinh học Lớp 10 - Ôn tập thi tốt nghiệp
I. Hệ thống phân chia sinh vật làm 2 giới:
Các nhà phân loại học truyền thống xem sinh giới là cấp phân loại cao nhất sinh giới.
Linnaeus chia sinh giới là 2 giới: giới động vật và giới thực vật.
- Giới TV gồm: Cây xanh vi khuẩn ( vì có vách tế bào cứng), nấm ( vì không di động và cấu trúc giống cây xanh), những sinh vật đơn bào Ekaryotes cũng được xếp vào giới TV do có lục lạp.
- Giới ĐV: động vật đa bào, đơn bào( có khả năng bắt mồi, di chuyển còn gọi là ĐV nguyên sinh).
Riêng Eualea di chuyển được, có thể quang hợp nên được xếp làm 2 giới.
II. Hệ thống phân chia sinh vật thành 5 giới:
Năm 1969, H.whitteker đề xuất hệ thống sinh vật gồm 5 giới:
- Giới khởi sinh (Monera hay prokaride): gồm vi khuẩn và tảo lam.
- Giới nguyên sinh (Protista): Gồm sinh vật đơn bào ( tảo đơn bào, nấm đơn bào, động vật nguyên sinh).
- Giới thực vật (Plantae): đa bào quang hợp.
- Giới nấm (Fungi): đa bào, dinh dưỡng kiểu “ thấm”.
- Giới động vật (Animal): đa bào dinh dưỡng kiểu “nuốt”.
Đặc điểm:
- Hệ thống này nhận thấy sự khác biệt giữa Pro và Euk và tách Pro chủ yếu là vi khuẩn thành giới Monera.
- Hệ thống 5 giới phân biệt 3 giới của Eka là thực vật, nấm và động vật, 3 giới này cơ bản khác nhau về cấu trục, chu trình sống và hình thức dinh dưỡng.
- Nấm là sinh vật dị dưỡng, phân hủy chất hữu cơ – hấp thụ.
- Động vật sống nhờ tiêu hóa.
- Theo quan điểm của Whitteker, Protista là những sinh vật đơn bào và sinh vậ đa bào đơn giản có nguồn gốc từ sinh vật nguyên sinh.
III. Hệ thống 3 siêu giới:
Bằng phương pháp so sánh acid nucleic, các nhà phân loại học và protein đã tìm mối quan hệ giữa các nhóm sinh vật cho thấy hệ thống 5 giới có nhiều khuyết điểm => đề xuất hệ thống phân loại 3 siêu giới do Carl Weese (1981) và được bổ sung bởi T. P. Rack (1995) được chấp nhận rộng rãi: bacteria (VK), Archaea (VK cổ) và Eukarya (sinh vật nhân chuẩn).
IV. Döïa vaøo ñaâu ngöôøi ta phaân chia sinh vaät thaønh 2 giôùi:
- Caên cöù vaøo khaû naêng di ñoäng cuûa sinh vaät
- Khaû naêng quang hôïp ( coù luïc laïp) ñöôïc xeáp vaøo giôùi thöïc eâ3
- Giôùi ñoäng vaät goàm ñoäng vaät ña baøo, sinh vaät ñôn baøo coù khaû naêng di chuyeån, baét moài vaø tieâu hoùa ( ñoäng vaät nguyeân sinh)
Bạn đang xem trước 20 trang tài liệu Giáo án Sinh học Lớp 10 - Ôn tập thi tốt nghiệp, để xem tài liệu hoàn chỉnh bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
eàn trong sôïi truïc.
-Vuøng naøo höng phaán vöøa ñi qua seõ ôû giai ñoaïn trô.
IV. Söï daãn truyeàn höng phaán qua sôïi truïc coù bao myelin:
- Myelin laø chaát caùch ñieän. Chæ coù eo rangvier, maøng sôïi truïc môùi loä ra. Do ñoù söï daãn truyeàn höng phaán vaãn xaûy ra theo phöông thöùc treân nhöng nhaûy voït töø eo Rangvier naøy sang eo Rangvier khaùc.
- Khoaûng caùch giöõa caùc eo caøng lôùn , vaän toác daãn truyeàn caøng nhanh.
- Do tính chaát nhaûy voïtà toác ñoä daãn truyeàn nhanh hôn (khoaûng 50 laàn) vaø tieát kieäm naêng löôïng.
Sôïi truïc coù theå daãn truyeàn theo 2 höôùng. Nhöng trong cô theå soáng, xung TK chæ daãn truyeàn 1 chieàu töø cuùc taän cuøng cuûa nôron naøy sang nôron kia, chieàu ngöôïc laïi khi ñeán thaân nôron seõ bò döøng laïi.
V. Söï daãn truyeàn höng phaán qua synap:
1. Synap ñieän :
- Maøng cuûa TB tröôùc vaø sau synap gaàn nhö dính lieàn nhau, noái vôùi nhau baèng caùc keânh protein goïi laø connecxon, daãn truyeàn ion tröïc tieáp töø TB naøy sang TB khaùc. Chuùng coøn coù theå cho pheùp AMP voøng, sucrose vaø caùc peptid nhoû ñi qua. Do ñoù, synap ñieän vöøa laø keânh daãn truyeàn höng phaán vöøa caàn cho söï chuyeån hoaù.
- Synap ñieän daãn truyeàn xung raát nhanh vaø coù theå daãn truyeàn caû 2 chieàu.
- Loaïi synap naøy coù nhòeàu trong cô trôn vaø cô tim.
2. Synap hoaù:
- Quaù trình daãn truyeàn qua synap hoaù goàm coù 4 giai ñoaïn:
+ Toång hôïp vaø döï tröõ chaát moâi giôùi.
+ Phoùng thích chaát moâi giôùi vaøo khe synap
+ Phaûn öùng giöõa chaát moâi giôùi vôùi thuï theå cuûa maøng sau synap.
+ Chaám döùt daãn truyeàn qua synap
- Khi ñieän theá ñoäng truyeàn tôùi ñaàu taän cuøng cuûa nôron tieàn synap, noù khöû cöïc maøng teá baøo , laøm môû keânh Ca2+ cho pheùp Ca2+ di chuyeån vaøo trong ñaàu taän cuøng.
- Ca2+ laøm phoùng thích chaát moâi giôùi chöùa trong caùc tuùi synap baèng hieän töôïng xuaát baøo.
- Vöôït qua khe synap, caùc chaát moâi giôùi keát hôïp vôùi caùc thuï theå cuûa maøng sau synap laøm môû caùc keânh ion lieân keát vôùi thuï theå, cho pheùp caùc ion chuyeân bieät qua maøng. Doøng ion naøy coù theå coù taùc ñoäng kích thích hoaëc kìm haõm ñoái vôùi maøng sau synap.
+ Taùc ñoäng kích thích:
Môû caùc keânh Na+ cho pheùp Na+ vaøo trong TB , gaây khöû cöïc roài ñaûo cöïc taïo ñieän theá ñoäng.
+Taùc ñoäng kìm haõm:
Cho pheùp K+ ra ngoaøi hoaëc chuyeån vaøo trong TB khieán cho ñieän theá trong maøng trôû neân aâm hôn (öu phaân cöïc) khoâng taïo ñöôïc ñieän theá ñoäng
- Chaám döùt truyeàn qua synap:
+ Chaát moâi giôùi ñöôïc haáp thuï trôû laïi vaøo trong ñaàu taän cuøng cuûa nôron tieàn synap.
+ Hoaëc chaát moâi giôùi bò enzim töông öùng phaân giaûi. Caùc chaát chuyeån hoaù naøy ñöôïc haáp thu vaøo ñaàu taän cuøng cuûa nôron tieàn synap, sau ñoù chuùng ñöôïc toång hôïp trôû ;laïi thaønh chaát moâi giôùi, ñoùng goùi vaø döï tröõ trong caùc tuùi synap.
- Vì caùc chaát moâi giôùi chæ coù ôû ñaàu taän cuøng cuûa nôron tieàn synap neân söï daãn truyeàn höng phaán qua synap hoaù chæ theo 1 chieàu.
Phaân bieät 2 loaïi phaûn xaï:
Phaûn xaï khoâng ñieàu kieän
Phaûn xaï coù ñieàu kieän
Baåm sinh.
Taäp nhieãm.
Coù tính chuûng loaïi.
Coù tính caù nhaân.
Di truyeàn.
Khoâng di truyeàn.
Beàn vöõng, raát khoù thay theá.
Taïm thôøi, deã maát ñi neáu khoâng ñöôïc cuûng coá thöôøng xuyeân.
Taùc nhaân kích thích xaùc ñònh trong moãi phaûn xaï xaùc ñònh.
Taùc nhaân kích thích baát kì, tuyø thuoäc vaøo söï cuûng co.á
Trung khu TK döôùi voû naõo.
Trung khu TK laø voû naõo.
CHÖÔNG VII: DI TRUYEÀN HOÏC
I. Chu trình TB:
1. Khaùi nieäm:
Nhieàu TB cuûa cô theå ña baøo phaûi traõi qua moät trình töï goàm caùc giai ñoaïn nhaát ñònh vaø cuoái cuøng laø phaân chia taïo ra TB môùi. Quaù trình ñoù ñöôïc goïi laø chu trình TB.
2. Caùc giai ñoaïn cuûa chu trình TB:
Moät chu trình TB nhaân chuaån goàm 4 phase:
G1: laø phase daøi nhaát, trong ñoù TB chuaån bò cho taùi baûn AND.
S: laø phase duy nhaát trong chu trình TB coù söï taùi baûn AND.
G2: laø moät phase ngaén tröôùc khi nguyeân phaân.
M: ( Mitosis) laø phase nguyeân phaân, goàm söï phaân chia NST vaø phaân chia TB.
Ñieàu hoaø chu trình TB:
- Thôøi gian vaø tæ leä cuûa söï phaân baøo trong nhöõng phaàn khaùc nhau ôû SV ña baøocoù söï khaùc bieät, ñoù laø keát quaû cuûa quaù trình ñieàu hoaø chu trình TB ôû möùc phaân töû.
VD: TB TK khoâng coù phaân chia ôû ngöôøi tröôûng thaønh.
TB gan chæ phaân chia khi caàn thieát.
TB da phaân chia thöôøng xuyeân.
- Heä thoáng ñieàu hoaø chu trình TB goàm caùc checkpoint. Moä checkpointtrong chu trình TB laø nôi maø tín hieäu cho pheùp phaân baøo hay döøng tieán trình phaân baøo , coù theå ñieàu hoaø chu trình TB.
- Coù 3 checkpoint quan troïng laø G1,G2, M phase
VD: cô cheá ñieàu hoaø checkpoint G2 cuûa Cdk( Cyslin- dependent –kinase) moät kinase phuï thuoäc vaøo cylin
- Cdk toàn taïi trong TB ôû traïng thaùi baát hoaït
- Khi Cyslin tích luyõ trong TB ôû phase G2 , noù seõ keát hôïp vaø hoaït hoaù Cdk taïo cylin – Cdk (MPF) Cyclin ñöôïc phaùt hieän ñaàu tieân laø MPF, noù photphoryl hoaù maøng nhaân , kích thích caùc kinase khaùc photphoryl hoaù caùc protein khaùc cuûa maøng nhaân töø ñoù giuùp TB vöôït qua checkpoint G2 vaø tieán vaøo phase phaân baøo( M phase)
- Cuoái phase M, enzim phaân giaûi cyclin, nhö vaäy laøm baát hoaït Cdk. Cdk toàn taïi trong TB cho tôùi khi keát hôïp vôùi Cyclin môùi. Nhöõng enzim naøy cuõng lieân quan tôùi vieäc giuùp cho chu trình TB vöôït qua ñieåm checkpoint M. Coù ít nhaát 3 protein Cdk vaø nhieàu Cyclin lieân quan tôùi vieäc giuùp cho TB vöôït qua ñieåm checkpoint G1.
- Nhö vaäy, vieäc hoaït ñoäng taêng giaûm cuûa caùc phöùc hôïp Cyclin vaø Cdk coù theå kieåm soaùt taát caû caùc giai ñoaïn cuûa chu trình TB.
Phöông thöùc lai TB:
- Ñöôïc duøng ñeå xaùc ñònh vò trí cuûa 1 gen treân 1 NST nhaát ñònh.
- Caùc TB lai trong quaù trình nguyeân phaân seõ maát daàn moät soá NST cuûa TB cha meï neân phaân hoaù thaønh caùc doøng TB lai ( khaùc nhau veà soá NST trong TB cuûa moãi doøng)
- Caên cöù vaøo söï bieåu hieän cuûa 1 gen vaø ñoái chieáu vôùi söï hieän dieän cuûa 1 NST naøo ñoù trong doøng TB laià coù theå bieát gen thuoäc NST naøo.
VD: M.C. Weiss vaø H. Green ñaõ duøng kó thuaät naøy ñeå xaùc ñònh gen maû hoaù cho Thymindine kinase (TK) naèm treân NST 17.
+ Lai Tb chuoät TK- vôùi TB ngöôøi TK+ trong moâi tröôøng boå sung virut Sendai bò giaûm hoaït tính .
+ Caùc doøng TB môùi coù TK- khoâng moïc ñöôïc treân moâi tröôøng aminoprotein do khoâng coù khaû naêng chuyeån hoaù Thimindine thaønh acid Thymydine do thieáu TK caàn cho toång hôïp DNA. +Chæ coù doøng TB lai coù NST 17 cuûa ngöôøi môùi soáng ñöôïc. Nhö vaäy , gen maõ hoaù TK naèm treân NST 17.
+ Neáu nuoâi TB lai trong moâi tröôøng coù Bromo-deoxy-uridine- riboside ( BUDR), TB coù TK seõ cheát do TK chuyeån hoaù BUDR gaén vaøo DNA laøm cheát TB. Trong khi ñoù, doøng TB khoâng coù NST 17 (TK-) coù theå moïc ñöôïc.
Gen vaø maõ hoaù di truyeàn:
1. Gen:
Ñònh nghóa: Gen laø ñôn vò chöùc naêng cô sôû cuûa boä maùy di truyeàn, chieám moät locus nhaát ñònh treân NST. -Gen laø nhöõng ñoaïn vaät chaát di truyeàn maõ hoaù cho 1 ñaïi phaân töû sinh hoïcnhö mARN hoaëc polypeptit
2. Maõ di truyeàn:
- AND coù 4 loaïi nu, toå hôïp 3 nu keá tieáp nhau laäp thaønh 1 boä ba maõ hoaù cho 1 axit amin ( aa).
+ Neáu 1 nu maõ hoaù cho 1 aa thì 4 loaïi nu chæ maõ hoaù ñöôïc 4 loaïi nuà thieáu.
+ Neáu 2 nu maõ hoaù cho 1 aa thì 4 loaïi nu maõ hoaù cho 42= 16 loaïi aaà thieáu.
+ Neáu 3 nu maõ hoaù cho 1 aa thì 4 loaïi nu maõ hoaù cho 43= 64 boä ba maõ hoaù( 20 loaïi aa)
- Baèng thöïc nghieäm, ngöôøi thaáy trong 64 boä ba maõ hoaù chæ coù 61 boä ba ñöôïc söû duïng ñeå maõ hoaù cho caùc loaïi aa. Vaäy, nhieàu boä ba cuøng maõ hoaù cho 1 aaà maõ di truyeàn coù tính “ suy thoaùi” ( do coù 64 boä ba nhöng chæ coù 20 loaïi aa)
VD: Alanin: XGA, XGT, XGG, XGX
Ñaëc ñieåm cuûa maõ di truyeàn :
- Maõ di truyeàn laø maõ boä ba, khoâng goái leân nhau vaø ñöôïc ñoïc moät caùch lieân tuïc, khoâng ngaét quaõng.
- Maõ di truyeàn coù tính thoaùi hoaù, nghóa laø nhieàu codon cuøng xaùc ñònh 1 aa, tröø 2 ngoaïi leä: AUG à methionin, UGG à trp( tryptophan)
- Maõ di truyeàn coù tính phoå bieán, laø chung cho toaøn boä sinh giôùi.
Di truyeàn ngöôøi:
1. Caùc phöông phaùp nghieân cöùu di truyeàn ôû ngöôøi:
a) Phöông phaùp phaân tích phaû heä:
- Nghieân cöùu söï di truyeàn caùc tính traïng ôû ngöôøi theo doøng hoï, qua nhieàu theá heä.
- Cho pheùp xaùc ñònh tính traïng ñôn gen hay ña gen, troäi hay laën, lieân keát vôùi giôùi tính hay khoâng.
b) Phöông phaùp nghieân cöùu treû ñoàng sinh:
Nghieân cöùu caùc caëp sinh ñoâi cuøng tröùng hay khaùc tröùng.--> phaùt hieän rieâng reõ aûnh höôûng cuûa töøng yeáu toá di truyeàn vaø cuûa moâi tröôøng hoaëc phaùt hieän aûnh höôûng toång hôïp cuûa caû 2.
c) Phöông phaùp nghieân cöùu di truyeàn quaàn theå:
Döïa vaøo phöông trình Hacdi- Venbec.--> ñaùnh giaù taàn soá KH ñeå tính taàn soá KG trong quaàn theå lieân quan tôùicaùc beänh di truyeàn.
Ngoaøi ra ngöôøi ta coøn duøng phöông phaùp sinh hoaù, nuoâi caáy moâ, nhuoäm maøu NST.
2. Phaân tích boä gen ngöôøi:
- Xaây döïng baûn ñoà di truyeàn ôû ngöôøi.
- Phöông phaùp lai TB soma coù theå xaùc ñònh vò trí cuûa 1 gen treân 1 NST nhaát ñònh .
- Giaûi trình töï boä gen ngöôøi.
+ Söû duïng CNTT trong vieäc löu tröõ vaø xöû lí döõ lieäu veà trình töï cuûa caùc nu, protein cuõng nhö söï bieåu hieän cuûa chuùng ôû caùc moâ khaùc nhau.
+ Xaây döïng moâ hình töông taùc giöõa caùc gen, gaén gen vaøo chuoãi phaûn öùng sinh hoaù.
+ Söû duïng heä thoáng moâ hình ñoäng vaät nhö chuoät, ruoài giaám, naám men.
3. Di truyeàn y hoïc:
Phaân tích NST:
+ Caùc TB thöôøng ñöôïc söû duïng ñeå phaân tích NST laø: baïch caàu, TB cô nguyeân sinh, TB maøng oái
+ Caùc TB phaûi ñang ôû giai ñoaïn nguyeân phaân, ñöôïc nhuoäm maøu Giemsa ñeå xaùc ñònh hình daïng vaø caáu truùc NST.
+ Tieâu baûn ñöôïc quan saùt döôùi kính hieån vi huyønh quang ñeå xaùc ñònh caùc bieán ñoåi cuûa NST.
File đính kèm:
Sinh hoc dai cuong.doc
