Đề tài Ứng dụng phần mềm tin học power point, get quick time pro, paint… vào thiết kế bài giảng "sinh tổng hợp prôtêin" nhằm mục đích nâng cao chất lượng hiệu quả giờ lên lớp

hóng khi hình thành phân tử prôtêin của các đối tượng sinh vật nhân sơ: Rõ ràng, chỉ cần nhìn lên sơ đồ trên màn hình là học sinh đã có thể dễ dàng xác định ngay được: N 2.3 - 1 - Số bộ ba mã hoá axit amin và số axit amin môi trường cung cấp là: - Số liên kết peptit hình thành và số phân tử nước giải phóng ra môi trường là: ồ l.k. peptit = ồ phân tử nước = N 2.3 - 2 N 2.3 - 2 - Số axit amin trong phân tử prôtêin là: N 2.3 - 3 - Số liên kết peptit trong phân tử prôtêin là: Tiếp theo, chúng ta cho học sinh chuyển sang nghiên cứu phần: 3. Pôliribôxôm: Mặc dù đây không phải là kiến thức trọng tâm của bài tuy nhiên để học sinh dễ hình dung, chúng ta có thể cung cấp cho các em 1 đoạn phim. Sau đây là một trong những hình ảnh được lấy ra từ đoạn phim đó: Rõ ràng, chỉ có 1 phân tử mARN (được minh hoạ bằng một sợi màu đỏ trên màn hình) nhưng có đến rất nhiều các ribôxôm (là các hạt màu xanh) cùng đang bám vào và đang tham gia giải mã. Các hạt ribôxôm dịch chuyển trên mARN đến đâu thì các bản dịch là các chuỗi polipeptit được kéo dài ra đến đó. Kết quả là từ 1 phân tử mARN dưới tác dụng của nhiều ribôxôm có thể hình thành nên được rất nhiều chuỗi polipeptit cùng loại. Sau khi cho các em theo dõi đoạn phim trên, chúng ta có thể đưa ra một số câu hỏi như: - Em hiểu thế nào là poliribôxôm? - Sự hình thành poliribôxôm diễn ra như thế nào? - Kết quả của hiện tượng poliribôxôm là gì? Các thông tin thu được từ đoạn phim sẽ giúp các em hoàn thành được các mục đích, yêu cầu của mục này một cách rất nhẹ nhàng. Và khi các em học sinh trả lời xong đến đâu, chúng ta cho hiển thị đáp án ra màn hình đến đó để các em tiện theo dõi: Sau đó chúng ta đặt vấn đề để cho các em chuyển sang nghiên cứu phần B. Có nhiều cách để chúng ta dẫn dắt vấn đề cho học sinh, sau đây là một trong những cách đó: Giáo viên (GV): - Các tế bào ở các bộ phận khác nhau trên cơ thể đa bào (chúng ta) có kiểu gen giống hay khác nhau? Học sinh (HS): Giống nhau. GV: Nhưng vì sao chúng ta vẫn rất dễ dàng phân biệt được các tế bào ở các bộ phận khác nhau (như ở da với ở tóc chẳng hạn)? HS: Sở dĩ như thế là vì cấu tạo các tế bào ở các bộ phận khác nhau trên cơ thể chúng ta khác nhau (đ nghĩa là được cấu tạo bởi các loại prôtêin khác nhau). GV: Không những thế mà ngay cả trong cùng một đơn vị tế bào, ở các cơ quan tử khác nhau hoặc là vào các giai đoạn sống khác nhau, các tế bào cũng cần tổng hợp các loại prôtêin khác nhau. Cơ chế nào để đảm bảo các tế bào chỉ tổng hợp loại prôtêin cần thiết vào thời điểm cần thiết - Đó là nhờ sự điều hoà sinh tổng hợp prôtêin. Chúng ta sẽ cùng tìm hiểu trong nội dung mục: B. sự điều hoà Quá trình sinh tổng hợp prôtêin . Đầu tiên chúng ta giới thiệu cho học sinh: ADN trong mỗi tế bào của cơ thể đều chứa đầy đủ toàn bộ các gen quy định cấu trúc của tất cả các loại prôtêin của cơ thể . Nhưng trong quá trình phát triển cá thể, tuỳ tế bào trong từng loại mô, tuỳ giai đoạn phát triển mà chỉ một số gen trong đó hoạt động. Sở dĩ làm được như thế là vì trên phân tử ADN có nhiều gen, mỗi gen giữ những chức năng khác nhau: + Gen điều hoà: là một đoạn ADN mã hoá cấu trúc của prôtêin ức chế đ điều hoà hoạt động của một gen (hoặc nhóm gen) cấu trúc. + Gen khởi động: là một đoạn của ADN đứng trước và liền kề gen vận hành, là nơi bám của enzim ARN polimeraza xúc tiến quá trình sao mã. + Gen vận hành: là một đoạn của ADN có chức năng kiểm soát sự hoạt động của một gen (hoặc nhóm gen) cấu trúc thông qua cơ chế cảm ứng với chất ức chế. + Gen cấu trúc: làm nhiệm vụ mã hoá thông tin cấu trúc của các Prôtêin Sau đó, để dễ cho học sinh trong quá trình hình dung, chúng ta biểu diễn cơ chế điều hoà quá trình sinh tổng hợp prôtêin bằng một đoạn phim (hoặc mô hình động): Trên một mạch ADN (được minh hoạ bằng một đường thẳng) có nhiều đoạn (với nhiều màu sắc khác nhau), mỗi đoạn là một gen mang những chức năng khác nhau: gen điều hoà (màu đỏ - R), gen khởi động (màu tím - P), gen vận hành (màu vàng - O), gen cấu trúc (màu xanh - G). Khi tế bào không cần loại prôtêin do gen cấu trúc (G) quy dịnh, gen điều hoà (R) sẽ tổng hợp ra chất ức chế, chất ức chế này sẽ (theo đường dẫn màu đỏ) tới phong toả hoạt động của gen vận hành (O) làm cho enzim sao mã ARN polimeraza (đang bám ở gen khởi động(P)) không thể trượt qua gen vận hành để đến gen cấu trúc (G) thực hiện quá trình sao mã được. Còn khi tế bào cần tổng hợp loại prôtêin do gen cấu trúc (G) quy dịnh, một chất cảm ứng sẽ tới vô hiệu hoá hoạt động của chất ức chế, tách chất ức chế ra khỏi gen vận hành tạo cơ hội cho enzim sao mã ARN polimeraza trượt qua gen vận hành để đến gen cấu trúc (G) thực hiện quá trình sao mã. Quá trình tổng hợp prôtêin sẽ được diễn ra ngay sau đó. Về nguồn gốc của chất cảm ứng, cũng có khá nhiều giả thuyết khác nhau. Một trong những giả thuyết đó cho rằng: chất cảm ứng là một trong những sản phẩm phân giải của chính các phân tử prôtêin (do chính gen cấu trúc G đã tổng hợp ra trước đó)- khi lượng phân tử prôtêin này trong tế bào sắp hết (hoặc sắp ít hơn số lượng mà tế bào đang cần). Tuy nhiên, ở đây do còn song song tồn tại nhiều giả thuyết (mà mỗi giả thuyết lại đều có những giá trị riêng) cho nên chúng ta không đưa ra xuất xứ của chất cảm ứng này mà chỉ cần nói đến tác dụng của nó khi xuất hiện là được. Bên cạnh đó, đời sống của mỗi phân tử mARN rất ngắn. Mỗi phân tử mARN chỉ được sử dụng để tổng hợp xong vài chục chuỗi polipeptit rồi tự huỷ - Đây cũng chính là một trong những cơ chế góp phần điều hoà sự sinh tổng hợp prôtêin trong tế bào. Trên đây là một mô hình biểu diễn cơ chế điều hoà sự sinh tổng hợp prôtêin ở các đối tượng sinh vật nhân sơ. Ngoài ra, ở các đối tượng sinh vật nhân chuẩn (trong đó có con người chúng ta), sự điều hoà quá trình sinh tổng hợp prôtêin còn diễn ra phức tạp và hoàn thiện hơn nhiều. Tuy nhiên trong giới hạn thời gian và khuôn khổ chương trình phổ thông, các em sẽ tự tìm hiểu thêm về vấn đề này ở các tài liệu tham khảo hoặc khi học lên các cấp học cao hơn. Cuối cùng, để củng cố kiến thức và tăng cường khả năng tự học, tự nghiên cứu, tìm tòi, sáng tạo cho các em, gv có thể đưa ra một số phiếu học tập về các vấn đề có liên quan đến nội dung bài học để các em có thể thực hành ngay tại lớp hoặc sẽ hoàn thành khi về nhà. Một số ví dụ: II.4. Kết quả: Qua thực tế giảng dạy, tôi nhận thấy: Trước đây, cùng với những lí do về nhận thức là đồ dùng dạy học không được trang bị đầy đủ, không được hiện đại, tối ưu hoá. Và vì thế, với những bài giảng có nội dung kiến thức khá dài và rất trừu tượng như bài: “Sinh tổng hợp Prôtêin”, để triển khai đầy đủ các mục, nhất là để khai thác kỹ các phần trọng tâm, các giáo viên thường rất khó thực hiện được trong một đơn vị thời gian chỉ là một tiết. Phương pháp dạy học thường được các giáo viên áp dụng cho các bài có nội dung kiến thức dài và khó, lại trừu tượng như bài “Sinh tổng hợp Prôtêin” này chủ yếu là theo phương pháp cũ: truyền thụ kiến thức theo một chiều. Học sinh vì thế thường không có hứng thú học tập, tỉ lệ học sinh nắm được bài mới rất thấp. Hiện nay, nhờ áp dụng công nghệ thông tin vào thiết kế các bài giảng, các giáo viên dễ dàng hơn rất nhiều khi đổi mới các phương pháp dạy học. Bằng phương pháp dạy học nêu vấn đề kết hợp sơ đồ, mô hình hoá, sử dụng phiếu học tập cùng với việc ứng dụng trình duyệt Power Point, Get Quick Time Pro, Paint... vào thiết kế bài: “Sinh tổng hợp Prôtêin” (cũng như một số bài học khác phần cơ sở vật chất và cơ chế của hiện tượng di truyền), tôi đã thu được một số kết quả nhất định như: - Học sinh hiểu rõ nội dung bài mới ( kiểm tra bằng test) và làm được tất cả các bài tập có liên quan. - Các em hứng thú, say mê và bị cuốn hút bởi từng nội dung kiến thức bài học. Từ chỗ nhiều em rất ghét học môn Sinh nay đã trở thành những học sinh rất ham mê học Sinh, các em hào hứng tham gia mọi tiết học, bài học và vì thế hiệu quả giờ giảng không ngừng được nâng lên. - Các giờ dạy của tôi theo phương pháp này đã được các đồng nghiệp dự giờ đánh giá cao. - Kết quả thi học sinh giỏi tỉnh trong những năm qua cũng đạt rất cao, từ giải khuyến khích cho đến giải nhì dù các em ở những lớp không chuyên. Có hai em lọt vào danh sách đội dự tuyển Quốc gia. III. Kết luận: Không phải vô cớ mà năm 2006 trong định hướng về phương pháp và thiết bị dạy học Sinh học bậc THPT, Bộ GD- ĐT chỉ rõ: "Sinh học là khoa học thực nghiệm, phương pháp dạy học gắn bó chặt chẽ với thiết bị dạy học, do đó dạy Sinh học không thể thiếu các phương tiện trực quan như mô hình, tranh vẽ, mẫu vật, phim ảnh...". Như vậy, một trong những hướng để đổi mới phương pháp dạy học đó là tăng cường việc sử dụng các phương tiện dạy học hiện đại. Đề tài này của tôi cũng là phù hợp với xu thế đó. Với những hình ảnh trực quan sinh động mà chính xác, ứng dụng CNTT vào dạy học đã làm cho giờ học trở nên cực kỳ hấp dẫn và hứng thú hơn rất nhiều. Bởi đây là những bài soạn do chính chúng ta đã thiết kế ra, cho nên chúng ta có thể chủ động hoàn toàn trong mọi khâu, bước của tiến trình lên lớp. Bố cục một bài giảng cũng như cách trình bày trên bảng - màn hình vừa khoa học, chặt chẽ, làm nổi rõ các phần trọng tâm, lại đẹp, sinh động, tiện cho học sinh theo dõi. Không những thế, nhờ phần lớn các kiến thức khó và trừu tượng đã được chúng ta mô hình động hóa hết trên bảng (màn hình) nên chúng ta có thể tiết kiệm được tối đa thời gian thuyết trình không cần thiết để tập trung vào khai thác, mở rộng, đào sâu các kiến thức trọng tâm, tạo ra các tình huống có vấn đề - nhằm phát huy được tối đa tính tích cực, chủ động, sáng tạo trong học tập của các em. Và vì thế việc đổi mới, áp dụng các phương pháp dạy học nêu vấn đề trở nên dễ dàng và thuận lợi hơn rất nhiều. Đề tài của tôi trên đây có thể còn mang màu sắc chủ quan, chưa hoàn thiện do còn hạn chế về trình độ kiến thức và kinh nghiệm giảng dạy. Vì vậy, tôi rất mong nhận được sự đóng góp ý kiến quí báu của các thầy giáo, cô giáo và các bạn đồng nghiệp để ngày càng hoàn thiện hơn. Tôi xin chân thành cảm ơn./.