Đề tài Một số phần mềm công cụ hỗ trợ dạy học môn địa lý ở trường THPT

MỘT SỐ PHẦN MỀM CÔNG CỤ HỖ TRỢ DẠY HỌC MÔN ĐỊA LÝ Ở TRƯỜNG THPT Nguyễn Văn Dũng Giáo viên Trường THPT Cẩm Xuyên - Hà Tĩnh Một thời gian rất dài, song hành với các phương pháp dạy học truyền thống, các dụng cụ sử dụng trong dạy học được gọi là "đồ dùng dạy học" hay "dụng cụ trực quan", "phương tiện trực quan". Chức năng chủ yếu của chúng là để giáo viên sử dụng như một phương tiện minh họa cho việc trình bày kiến thức bằng lời giảng của mình. Từ các hình ảnh được trực quan hoá hình thành biểu tượng rõ nét, để tiến tới xây dựng khái niệm là một con đường phổ biến trong dạy học. Với ý nghĩa như vậy, rõ ràng không thể phủ nhận vai trò minh họa hay cụ thể hoá của các dụng cụ trực quan. Nó trở thành phương tiện của giáo viên trong giờ học nên có tên là "phương tiện dạy học". Phương tiện dạy học còn là "hình ảnh kép" của phương pháp dạy học. Mỗi phương pháp dạy học - với đặc trưng là một hệ thống các hoạt động của giáo viên và học sinh nhằm đạt mục đích - đòi hỏi phải có phương tiện hoạt động phù hợp (Ví dụ: lời nói, bản đồ, tranh ảnh, thẻ hoạt động, Video...). Như vậy, nói đến phương pháp dạy học là nói đến phương tiện dạy học và ngược lại. Ngày nay, với sự phát triển của phương tiện dạy học liên quan đến nhiều yếu tố trong đó quan trọng nhất có phương pháp dạy học trong nhà trường và sự tiến bộ của khoa học kỹ thuật. Sự tiến bộ nhanh chóng của khoa học kỹ thuật, đặt biệt trong những năm trở lại đây đã tạo nên những trang thiết bị kỹ thuật hiện đại về phương pháp nghe nhìn, công nghệ thông tin và kỹ thuật vi tính. Các thiết bị hiện đại đó được ứng dụng trong nhiều lĩnh vực hoạt động của con người. Và môn Địa Lý trong các nhà trường phổ thông không nên bỏ qua cơ hội sử dụng chúng trong dạy học. Càng ngày, nhiều thiết bị kỹ thuật hiện đại càng được nghiên cứu và vận dụng rộng rãi trong quá trình dạy học Địa Lý theo những phương pháp dạy học thích hợp. Các phương tiện dạy học này một mặt làm thay đổi phương pháp dạy học truyền thống, mặt khác góp phần đổi mới phương pháp dạy học và mở rộng thêm khả năng lĩnh hội tri thức khoa học hiện đại. Nhờ vào việc sử dụng chúng mà có thể thực hiện được việc cá thể một cách tối ưu hoá của việc dạy học. Tuy nhiên, một vấn đề đặt ra hiện nay đối với việc sử dụng các phương tiện dạy học hiện đại hay còn gọi là "Ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học ở trường phổ thông" sao cho hiệu quả và hợp lý lại là một vấn đề cần được quan tâm và bàn bạc thêm. Trong khuôn khổ bản tham luận này chúng tôi không có ý đi sâu vào khía cạnh phổ biến kinh nghiệm về các biện pháp quản lý thúc đẩy việc ứng dụng công nghệ thông tin trong giảng dạy mà chỉ có ý đề cập và giới thiệu các phần mềm đã được sử dụng để nghiên cứu và giảng dạy môn Địa Lý ở Trường phổ thông, nhằm cung cấp thông tin cho các giáo viên có thể tiếp cận và nghiên cứu sử dụng trong quá trình giảng dạy. 1. Phần mềm PCFACT PCFACT là một phần mềm về Địa Lý có nhiều tư liệu quý và cần thiết đối với các giáo viên Địa lý. Chương trình rất dễ sử dụng, không đòi hỏi người dùng phải biết nhiều tiếng Anh cũng như không phải nhớ nhiều lệnh phức tạp. Các lệnh đã được thay thế bằng các biểu tượng đồ hoạ. Người dùng chỉ cần sử dụng chuột để bấm vào các hình là được. Phần mềm PCFACT tương đương khoảng 10MB. Chương trình có thể chạy cả trên DOS và trên Window. Những nội dung Địa lý trong phần mềm PCFACT: Phần mềm PCFACT có nhiều nội dung thích hợp cho việc dạy môn Địa Lý. a) Về bản đồ: Chương trình có thể cho xuất hiện trên màn hình và in ra giấy các loại bản đồ sau: - Bản đồ hành chính thế giới, các châu lục, các khu vực lớn và hầu hết các nước trên thế giới (gần 200 nước) - Bản đồ tự nhiên thế giới, các châu lục, các khu vực lớn và các nước trên thế giới. - Bản đồ các múi giờ trên Trái Đất. - Các bản đồ kinh tế xã hội như: dân số, nông nghiệp, công nghiệp... - Các bản đồ câm để có thể điền các địa danh (bản đồ thế giới, các châu, các nước...) b) Về tư liệu: Chương trình chỉnh thể cung cấp các tư liệu, các tri thức Địa lý (kể cả số liệu) sau: - Các tháp tuổi và số liệu, biểu đồ về dân số, về kinh tế của tất cả các nước trên thế giới. - Các tư liệu tóm tắt về địa lý, lịch sử, chính trị của từng nước trên thế giới. - Bảng danh sách của khoảng gần 10.000 địa danh trên thế giới về núi, sông, biển, hồ.v.v.. - Sơ đồ chỉ vị trí của khoảng 4.500 thành phố trên thế giới. - Quốc kỳ và Quốc ca (nghe được qua loa trong máy) của tất cả các nước trên thế giới. Nói chung phần mềm này, giáo viên Địa lý có thể khai thác được đầy đủ các tài liệu cần thiết về các nước trên thế giới để soạn bìa, in bản đồ cung cấp cho học sinh học tập (trong điều kiện thiếu bản đồ) đặc biệt cung cấp bản đồ câm làm cho học sinh làm bài tập và bài thực hành. 2. Phần mềm Địa lý DB -MAP: Đây là phần mềm do viện công nghệ thông tin của Trung tâm KHTN&CN quốc gia xây dựng từ năm 1992. Phần mềm này đã phát huy được những tính năng ưu việt của nó và đã được vận dụng vào nhiều lĩnh vực, nhiều dự án có liên quan đến Địa lý ở nước ta và quốc tế. Năm 1998 phần mềm này được xây dựng thành một phần mềm phục vụ cho việc giảng dạy Địa lý trong các trường phổ thông. Phần mềm này như vậy là đã trở thành một phương tiện dạy học mới, có hàm lượng khoa học cao và chắc chắn nó sẽ giúp ích nhiều cho các giáo viên Địa lý ở các trường phổ thông, Cao đẳng và Đại học. Dưới đây là một số đặc tính của phần mềm DB-Map. Phần mềm DB-Map rất gọn nhẹ, dễ sử dụng, cài đặt hết sức dễ dàng và thuận lợi trong các máy tính, thích hợp với các thiết bị của các trường phổ thông ở nước ta hiện nay. 3. Phần mềm Mapinfo Mapinfo là một chương trình phần mềm xây dựng và quản lý các hệ thống thông tư Địa lý được cài đặt trong môi trường Window. Hiện nay chương trình mới nhất là Mapinfo 9.0 với nhiều tiện ích dùng để quản lý, xử lý và thể hiện các dữ liệu Địa lý nhằm thực hiện có hiệu quả các công việc như: thu thập, lưu trữ, phân tích, trình bày tất cả các dạng thông tin địa lý trên bản đồ lãnh thổ. Chức năng của Mapinfo: Chương trình Mapinfo có thể thực hiện các chức năng sau: - Xây dựng và quản lý dữ liệu thông tin địa lý - Tạo ra các bản đồ chuyên đề cho một vùng lãnh thổ - Biên tập các đối tượng trên bản đồ máy tính: vẽ các đối tượng, chỉnh lý, xác định vị trí của các đối tượng. - Tạo lưới chiếu hoặc thay đổi lưới chiếu cùng hệ toạ độ của bản đồ trên Mapinfo - Tạo bảng chú giải - Tạo tỷ lệ bản đồ: tỷ lệ thước hoặc tỷ lệ bằng chữ số - Đăng ký hình ảnh vào hệ thống - Các chức năng phân tích đối tượng địa lý như chọn đối tượng tổng hợp, phân tích đối tượng... Nói chung, phần mềm Mapinfo là một phần mềm chuyên dụng phục vụ cho việc thành lập bản đồ giáo khoa và bản đồ chuyên đề phục vụ cho nhiều ngành khoa học có tính chuyên sâu. Đây là một phần mềm khó với nhiều chức năng phức tạp, cần phải có một kiến thức tin học khá mới sử dụng được. 4. Phần mềm Google-Earth Đây là phần mềm mới được xây dựng trong thời gian gần đây. Nó ra đời trên cơ sở sự phát triển của công nghệ 3D (không gian 3 chiều). Đây là một phần mềm hết sức tiện dụng được áp dụng trong nhiều lĩnh vực khác nhau, đặc biệt là trong việc giảng dạy môn Địa Lý. Với ưu điểm vượt trội của công nghệ 3D các đối tượng địa lý trở nên sinh động và gần giống với thực tế. Vì vậy rất dễ để học sinh hình thành các biểu tượng địa lý. Các chức năng của Google-Earth: - Có khả năng thể hiện được đầy đủ tất cả các quốc gia trên thế giới với đường biên giới rõ ràng. - Có khả năng thể hiện được dân số, diện tích khoảng cách trên thực tế của hầu như tất cả các địa phương từ cấp tỉnh, huyện của các nước trên thế giới. Các số liệu này có thể dễ dàng được cập nhật thường xuyên để sát với thực tế. - Có khả năng phóng to, thu nhỏ bất kỳ một điểm nào trên Trái đất với độ phân giải ngày càng cao. Với những tính năng vượt trội nhờ sử dụng công nghệ 3D như vậy cho nên có thể nói đây là một phần mềm rất hữu ích với các giáo viên dạy môn Địa lý. Phần mềm này rất dễ sử dụng, rất dễ cài đặt, do vậy, nó không đòi hỏi người sử dụng phải có kiến thức tin học ở trình độ cao như các phần mềm khác nên mọi giáo viên có thể dễ dàng tiếp cận và sử dụng nó trong quá trình giảng dạy môn Địa lý. Do thời gian có hạn cùng với sự hiểu biết về công nghệ thông tin chưa nhiều nên trong bản tham luận này tôi chỉ nêu lên (mang tính chất giới thiệu) một số phần mềm thông dụng rất thiết thực cho việc nghiên cứu và giảng dạy môn Địa Lý để những ai quan tâm, đặc biệt là các giáo viên Địa Lý có thể tiếp cận, nghiên cứu, tìm hiểu, học tập để phục vụ cho việc giảng dạy môn Địa Lý ở trường phổ thông được tốt hơn.