Đề tài Đổi mới phương pháp dạy toán phần hình học lớp 4

sở nắm và thực hành tốt việc dựng hai đường thẳng vuông góc (song song) thì học sinh dễ dàng học tốt bài : Thực hành vẽ hình vuông ; thực hành vẽ hình chữ nhật. c. Giảng dạy về hình bình hành và hình thoi : Khái niệm hình bình hành, hình thoi được giới thiệu, bổ sung giúp học sinh biết một “hệ thống” các hình tứ giác thường gặp trong thực tế như : hình vuông, hình chữ nhật, hình bình hành, hình thoi. Để nhận biết đặc điểm của hình bình hành, hình thoi, giáo viên cần tổ chức cho học sinh quan sát và quan sát chúng ở các kích thước, góc độ khác nhau với mục đích giúp các em có biểu tượng ban đầu về hình bình hành và hình thoi. Sau đó có thể tổ chức cho các em làm việc cá nhân hoặc làm việc theo nhóm bằng thao tác đo độ dài của các cạnh, trao đổi, nhận xét về chúng để đi đến kết luận : Hình bình hành có hai cặp cạnh đối diện song song và bằng nhau hay hình thoi có hai cặp cạnh đối diện song song và bốn cạnh bằng nhau. Với đặc điểm của hình bình hành, trong quá trình giảng dạy, giáo viên cũng nên đặt vấn đề : “ Hình chữ nhật và hình vuông có được gọi là hình bình hành không ? Vì sao ?”. Lí giải được điều này tôi tin rằng là học sinh đã nắm bài rất chắc. Bên cạnh hệ thống bài tập nhằm giúp học sinh nắm được đặc điểm của hình bình hành, hình thoi, tôi nghĩ ở phần cuối bài giáo viên đưa ra một trò chơi hoặc thiết kế một bài tập vừa mang tính giải trí vừa mang tính củng cố kiến thức cao. Ví dụ : Chỉ dùng một nhát kéo, em hãy cắt các hình sau và ghép lại để được hình bình hành. H.1 H.2 d. Giảng dạy về diện tích hình bình hành, hình thoi : Nếu các quan hệ song song, vuông góc của hai đường thẳng được xây dựng một cách trực quan từ quan hệ giữa các cạnh của hình chữ nhật đã học, thì các qui tắc tính diện tích hình bình hành, hình thoi cũng được xây dựng từ qui tắc tính diện tích hình chữ nhật. Nói như vậy để chúng ta thấy được tính chặt chẽ, hợp lí giữa các yếu tố hình học được học ở lớp dưới đối với lớp trên (hình chữ nhật được học ở lớp 3). Chúng ta có thể dạy bài diện tích hình bình hành, hình thoi theo các bước sau : * Bước 1 : Cắt ghép hình bình hành hoặc hình thoi để được hình chữ nhật. Đây có thể xem là bước quan trọng nhất. Vì qua thao tác cắt, ghép học sinh phát hiện ra mối quan hệ giữa diện tích hình chữ nhật với hình bình hành và hình thoi. Ở bước này giáo viên chỉ đóng vai trò là người tổ chức, hướng dẫn. Thao tác cắt, ghép của giáo viên chỉ được thực hiện sau khi học sinh thực hành xong, nhằm giúp học sinh so sánh, đối chiếu xem kết quả làm việc của mình có chính xác chưa? A B A B h h D C C H I H a a H.1 H.2 B B m C A D M N O C A O m H.3 H.4 * Bước 2 : Tổ chức cho HS so sánh, đo đạc, đối chiếu, nhận xét để thấy được diện tích hình chữ nhật vừa ghép bằng diện tích hình bình hành (hình thoi) lúc đầu và dựa vào công thức tính diện tích hình chữ nhật suy ra công thức tính diện tích hình bình hành (hoặc hình thoi). S = a Í h hoặc S = * Bước 3 : Dựa vào cách tính cho HS phát biểu qui tắc tính diện tích bằng lời và biểu thị bằng công thức chữ : - Diện tích hình bình hành bằng độ dài đáy nhân với chiều cao (cùng đơn vị đo) : S = a Í h - Diện tích hình thoi bằng tích độ dài hai đường chéo chia cho 2 (cùng đơn vị đo) : S = Khi dạy học về các hình này, chúng ta chưa yêu cầu HS “ đi sâu” vào các đặc điểm, tính chất của hình, cách xây dựng công thức tính diện tích, chu vi các hình đó… mà chủ yếu yêu cầu HS vận dụng được qui tắc, công thức để tính diện tích, chu vi các hình với những số đo cạnh đáy, chiều cao, đường chéo đã biết… IV. Kết quả nghiên cứu Nhờ có sự nhìn nhận đúng về nội dung dạy học Toán cũng như kế thừa và phát huy các kết quả đổi mới của phương pháp dạy học, mà việc dạy học Toán nói chung và dạy học các YTHH nói riêng của tôi ở hai năm học liền, có sự chuyển biến lớn. - Đối với học sinh : Đa số các em tỏ ra rất hứng thú khi học các tiết toán có liên quan đến các YTHH. Tiết học giờ đối với các em thực sự là một cuộc chơi. Vì ở đó, tất cả các em đều phải hoạt động, phải độc lập suy nghĩ và làm việc. Điều này tạo cho các em có được thói quen làm việc tự giác, chủ động, không rập khuôn, biết tự đánh giá kết quả học tập của mình, của bạn, đặc biệt là mang lại cho các em niềm tin, niềm vui trong học tập. - Đối với giáo viên : Tôi cảm thấy bản thân mình dường như bị hấp dẫn hơn với các tiết học này. Nhìn các em cần mẫn trong từng nhát kéo, từng đường gấp, sôi nổi trong thảo luận, tranh cãi trong phương pháp giải... càng tạo cho tôi nguồn cảm hứng khi giảng bài. Tiết học giờ đối với tôi không còn nặng nề, giữa tôi và các em đã có một sự đồng điệu. Và điều quan trọng hơn là tôi cảm nhận hướng đi của mình đã phần nào giải đáp được cho những suy nghĩ, trăn trở trước đây “ Tại sao mình dạy không hấp dẫn được HS ?”. Điều đó càng giúp tôi có quyết tâm hơn trên con đường đổi mới mà tôi đã chọn. - Chất lượng môn học qua các năm : Năm học Chất lượng đạt được Giỏi Khá Trung bình yếu 20... - 20... (SS : 28 HS) 17 9 2 / 20... - 20... (SS : 35 HS) 32 3 / / V. Bài học kinh nghiệm : Như chúng ta đã biết, ở nội dung Toán 4, số lượng tiết học về các YTHH không nhiều, kiến thức các tiết học này thì tương đối đơn giản. Tuy nhiên, nếu chúng ta không có sự nghiên cứu, đầu tư thì khó có thể có một tiết dạy thành công. Vậy để một tiết dạy về các YTHH thành công, chúng ta cần phải làm gì ? - Điều đầu tiên tôi chú trọng nhất đó là phương pháp dạy học. Vì Hình học ở tiểu học là Hình học trực quan nên phương pháp cơ bản để dạy là giáo viên phải biết kết hợp chặt chẽ giữa cái cụ thể và cái trừu tượng. Ở đây HS tiếp thu và vận dụng các kiến thức hình học theo quá trình hoạt động với những vật thể hoặc với mô hình hay sơ đồ hình vẽ, từ đó chuyển sang ngôn ngữ và áp dụng những điều khái quát đã lĩnh hội được vào những trường hợp cụ thể. Ví dụ khi dạy bài “ Hình bình hành”, GV có thể tiến hành như sau ; + Giới thiệu hình bình hành : GV giơ lần lượt từng tấm bìa hình bình hành cho HS xem (với các màu sắc, kích thước và vị trí khác nhau) và nói : “ Đây là hình bình hành” -> GV vẽ hình bình hành lên bảng rồi chỉ vào và yêu cầu HS nói tương tự. + Yêu cầu HS chọn và lấy ra hình bình hành có trong bộ đồ dùng học toán + Tổ chức cho HS quan sát, đo, nhận xét -> nêu được đặc điểm của hình bình hành. + GV cho HS tìm các vật xung quanh có dạng hình bình hành. Bên cạnh đó, GV cũng cần xem trọng phương pháp thực hành – luyện tập. Có thể nói không một tiết học nào về các yếu tố hình học mà các em không thực hành để phát hiện kiến thức mới. Ngoài ra các em còn thực hành – luyện tập giải các loại bài tập đa dạng từ dễ đến khó, từ đơn giản đến phức tạp để củng cố kiến thức mới và rèn luyện kĩ năng. - Trong giảng dạy các yếu tố hình học, GV nên cân đối giữa tính khoa học và tính vừa sức. Chúng ta không nên đặt yêu cầu quá cao vào tính chính xác và sự chặt chẽ của kiến thức, khiến HS không thể tiếp thu được. Tuy nhiên cũng đừng vin vào cớ HS còn nhỏ, khả năng suy nghĩ còn nhiều hạn chế mà bất chấp mọi yêu cầu về tính khoa học của kiến thức. Hay nói cách khác là cần cố gắng dạy các yếu tố hình học cho HS ở mức chặt chẽ và chính xác cao nhất mà trẻ có thể tiếp thu được. Chẳng hạn, khi dạy HS về chiều cao của hình tam giác, GV chưa nên yêu cầu HS phân biệt : + Chiều cao là độ dài đoạn thẳng AH. + Còn đường cao là đoạn thẳng AH. Yêu cầu như thế là quá cao : thiên về tính khoa học, coi nhẹ tính vừa sức. Tuy nhiên nếu GV chỉ vẽ đoạn thẳng AH vuông góc với BC rồi chỉ vào và nói : “ Đây là chiều cao của tam giác” thì lại quá thấp bởi vì cách giới thiệu như vậy quá mơ hồ, chưa mô tả được đặc điểm cơ bản của khái niệm chiều cao. Dạy như thế là quá thiên về tính vừa sức, coi nhẹ tính khoa học. Ở đây để đảm bảo sự cân đối, ta nên kết hợp mô tả thêm “ Đoạn thẳng kẻ từ đỉnh tam giác mà vuông góc với đáy thì gọi là chiều cao”. Sau đó cho HS tập vẽ chiều cao của hình tam giác trong các trường hợp : đáy nằm ngang, đáy nằm xiên hoặc tam giác có ba góc nhọn, tam giác có góc tù, tam giác vuông. - GV cần coi trọng việc rèn luyện cho HS kĩ năng sự dụng các dụng cụ hình học. + Dạy cho các em nắm vững các thao tác cần thiết trong khi sử dụng các dụng cụ hình học để vẽ hình,… được chính xác, đẹp và sạch. + Dạy cho các em cách giữ gìn, bảo vệ các dụng cụ hình học để sử dụng chúng được lâu bền và chính xác. + về phần mình, GV cũng phải gương mẫu : giữ gìn, bảo quản và có thái độ cẩn trọng trong khi sử dụng các dụng cụ hình học để vẽ hình, đo đạc,…Các hình vẽ của GV trên bảng phải chính xác, sạch sẽ và đẹp, … tuyệt đối không được cẩu thả. Đồng thời, GV cũng phải chú ý sử dụng phấn màu một cách thích hợp trong khi vẽ hình ; phải viết các kí hiệu hình học một cách rõ ràng, chuẩn xác và mẫu mực, … để HS để theo dõi và bắt chước. - Cần đặc biệt quan tâm đến việc thường xuyên ôn tập, củng cố và hệ thống hóa các kiến thức và kĩ năng hình học. Những qui tắc và công thức hình học cần phải được thường xuyên ôn lại để HS dễ nhớ. GV cần cho HS áp dụng nhiều lần các công thức đó trong nhiều bài tập thực hành, qua đó mà trẻ ghi nhớ. Không nên coi việc bắt trẻ đọc thuộc làu các công thức và qui tắc nhiều lần là cách chính để ghi nhớ. PHẦN 3 – KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ I. Kết luận Đổi mới phương pháp dạy học Toán nói chung và phương pháp dạy học các YTHH nói riêng có thể nói là một quá trình lâu dài. Để đi đến cái đích của việc đổi mới, bản thân người giáo viên cần có sự nổ lực rất lớn. Giáo viên cần nắm chắc và hiểu sâu các nội dung dạy học của chương trình Toán 4. Giáo viên phải biết nói ít, giảng giải ít, làm mẫu ít nhưng lại thường xuyên làm việc với từng học sinh hoặc từng nhóm học sinh. Cách làm như vậy đòi hỏi giáo viên phải biết cách tổ chức hoạt động của học sinh, phải không ngừng nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ để đáp ứng kịp thời những tình huống có thể xảy ra. Nhờ cách dạy học này mà giáo viên nắm được kĩ năng của từng học sinh. Từ đó có thể giúp học sinh phát triển năng lực, tự tin, chủ động nắm kiến thức. II. Khuyến nghị … …………., ngày … tháng … năm 20… Người viết