Ứng dụng phần mềm ecxel thành lập tháp dân số trong nghiên cứu địa lý

Tạp chí Khoa học & Công nghệ - Số 2(46) Tập 2/Năm 2008 26 ứng dụng phần mềm ecxel thành lập tháp dân số trong nghiên cứu địa lý Trần Viết Khanh (ĐH Thái Nguyên) 1. Đặt vấn đề Trong khoa học địa lý, việc sử dụng biểu đồ để thể hiện các sự kiện, hiện t−ợng tự nhiên, kinh tế- x( hội là hết sức cần thiết. Tr−ớc đây, biểu đồ địa lý th−ờng đ−ợc xây dựng thủ công bằng th−ớc và compa trên giấy milimet nên độ chính xác không cao và kém linh hoạt khi sử dụng. Ngày nay, việc xây dựng các biểu đồ địa lý đ( trở nên dễ dàng hơn nhờ sự trợ giúp đắc lực của máy tính điện tử [1]. Nhiều phần mềm đ( cho phép xây dựng biểu đồ địa lý một cách nhanh chóng và chính xác [2]. Excel là một phần mềm phổ biến cho phép xây dựng biểu đồ trực tiếp trên bảng tính. Việc xây dựng các biểu đồ thông th−ờng trong Excel có thể thực hiện nhanh chóng thông qua công cụ Chart Wizard. Tuy nhiên, với những kiểu biểu đồ đặc biệt trong địa lý, khi xây dựng ng−ời sử dụng còn phải hiểu nắm vững chuyên môn và biết sử dụng một số thủ thuật nhất định. Trong khuôn khổ bài báo, chúng tôi giới thiệu cách xây dựng biểu đồ tháp dân số - một kiểu biểu đồ đặc biệt trong nghiên cứu địa lý. 2. Các ph−ơng pháp nghiên cứu Để xây dựng tháp dân số trong nghiên cứu địa lý, chúng tôi đ( sử dụng các ph−ơng pháp nghiên cứu: Ph−ơng pháp thống kê toán học, Ph−ơng pháp mô hình hóa. 3. Kết quả và thảo luận Tháp dân số là một dạng biểu đồ địa lý thể hiện mối t−ơng quan dân số nam - nữ, tỷ lệ và mức độ thay đổi dân số theo các nhóm tuổi khác nhau của quốc gia hay các vùng l(nh thổ. Tháp dân số có thể đ−ợc xây dựng theo giá trị tuyệt đối hoặc theo tỷ lệ phần trăm theo các nhóm tuổi. Đây là kiểu biểu đồ đặc biệt, do đó khi xây dựng trên máy tính cần có các thủ thuật nhất định. Giả sử chúng ta có bảng số liệu dân số Việt Nam 1989[5] nh− sau: Dõn số theo giới tớnh và độ tuổi năm 1989 Độ tuổi (1) Số l−ợng (nghìn ng−ời) Tỷ lệ phần trăm (%) Nam (2) Nữ (3) Nam (4) Nữ (5) 0-4 4646 4364 7.21 6.78 5-9 4404 4177 6.84 6.49 10-14 3876 3651 6.02 5.67 15-19 3377 3444 5.24 5.35 20-24 2880 3120 4.47 4.84 25-29 2696 2971 4.19 4.61 30-34 2264 2469 3.52 3.83 35-39 1551 1774 2.41 2.75 40-44 1039 1196 1.61 1.86 45-49 882 1083 1.37 1.68 50-54 865 1077 1.34 1.67 55-59 922 1045 1.43 1.62 60-64 714 861 1.11 1.34 65-69 537 701 0.83 1.09 70-74 326 481 0.51 0.75 75-79 211 354 0.33 0.55 80-84 95 195 0.15 0.30 85+ 48 110 0.07 0.17 Tổng số 31333 33073 48.65 51.35 Nguồn: Tổng điều tra dân số VN, 1989 Tạp chí Khoa học & Công nghệ - Số 2(46) Tập 2/Năm 2008 27 Để vẽ tháp dân số, tr−ớc hết ta lập bảng tính bằng cách nhập số liệu dân số trong bảng trên vào bảng tính Excel. Trong bảng tính này ta bổ sung thêm 2 cột là (2') và (4') có giá trị bằng với giá trị cột (2) và (4) nh−ng tất cả các giá trị trong 2 cột mới bổ sung này đều mang dấu âm[4] nh− sau: Chọn các cột (1), (3), (2') bằng cách bôi đen cột (1) sau đó giữ phím Ctrl và rê chuột chọn các cột (3) và (2') để thành lập tháp dân số theo giá trị tuyệt đối (nghìn ng−ời) hoặc chọn các cột (5) và (4') để thành lập tháp dân số theo tỷ lệ phần trăm. Chọn lệnh Insert Chart, xuất hiện hộp hội thoại Chart Wizard. Tại cửa sổ Standard Types chọn Chart type là Bar (thanh ngang). Nhấn Next chuyển sang b−ớc 2: trong b−ớc này ta đặt tên (Nam, Nữ) cho các thanh biểu đồ 2 bên trục tung bằng cách điền các chữ: Nam, Nữ trong cửa sổ Series. Sau khi đặt tên trong cửa sổ Series, nhấn Next chuyển qua b−ớc 3. Tại cửa sổ Chart title nhập tên biểu đồ (Tháp dân số VN 1989). Nhập đơn vị cho các trục đứng và ngang trong cửa sổ Catergory(X) và Value(Y). Nhấn Next hoặc chọn Finish để kết thúc. Để hoàn chỉnh tháp dân số, ta cần tiếp tục thực hiện các thao tác tiếp theo: Kích đúp chuột lên các thanh ngang (Bar) của tháp dân số vừa xây dựng để làm xuất hiện hộp hội thoại Format Data Series. Trong hộp hội thoại này chọn Options, khai báo Overlap = 100, Gap Width = 0. Nhấn OK, kết quả đ−ợc tháp dân số nh− sau: Tạp chí Khoa học & Công nghệ - Số 2(46) Tập 2/Năm 2008 28 Để cho các số ghi nhóm tuổi không nằm ngay sát trục tung, ta chuyển chúng sang trái bằng cách kích hoạt đồ thị, nhấn đúp chuột trái trên d(y số xuất hiện hộp thoại Format Axis (cũng có thể nhấn chuột phải trên d(y số, để hiện hộp thoại Format Axis). Sau đú, ở mục Tick- mark label, chọn Low. Nhấn OK, kết quả đ−ợc tháp dân số nh− sau: Để xoá các dấu âm (-) d−ới phần biểu đồ thể hiện dân số nam (dấu âm này phát sinh khi bổ sung các cột mới trong bản tính Excel), ta có thể copy biểu đồ từ Excel sang Word và sử dụng Paste Special / Paste as Picture (xem hộp thoại dưới đây trong ứng dụng Word). Tạp chí Khoa học & Công nghệ - Số 2(46) Tập 2/Năm 2008 29 Kích hoạt Picture, nhấn chuột phải vào phần biểu đồ vừa dán, chọn Edit Picture, ta có thể xoá các dấu âm và chỉnh sửa để đ−ợc biểu đồ mong muốn. 4. Kết luận ứng dụng tin học trong nghiên cứu địa lý, đặc biệt trong việc mô hình hóa các hiện t−ợng địa lý đ( đem lại nhiều lợi ích thiết thực. Việc xây dựng các biểu đồ nhờ trợ giúp của các phần mềm tin học giúp các nhà địa lý xử lý thông tin nhanh chóng và chính xác. Tuy nhiên, việc xây dựng các biểu đồ, đặc biệt là việc xây dựng tháp dân số trong nghiên cứu địa lý KT- XH đòi hỏi các nhà địa lý cần nắm chắc kỹ năng thao tác trên máy tính và hiểu sâu sắc bản chất các sự kiện, hiện t−ợng địa lý
Summary There are many methods to research Geography. Nowaday, computer help people to build geographic models. Pyramid of Population is one of the model wich is built by computer. In this article we introduce how to use Ecxel software in order to build that geographic model as one example. Tài liệu tham khảo [1]. Nguyễn Hồng Quảng, Nguyễn Khắc Thắng (1996), Mapinfo, Trung tâm t− vấn lâm nghiệp, Hà Nội . [2]. Nguyễn Thế Thận, Trần Công Yên (2000), Tổ chức hệ thống thông tin địa lý và phần mềm Mapinfo, Nxb Xây dựng, Hà Nội. [3]. Nguyễn Thế Thận (1999), Cơ sở hệ thống thông tin địa lý GIS, Nxb KHKT, Hà Nội. [4]. Nguyễn Viết Thịnh, Đỗ Thị Minh Đức (1999), ứng dụng tin học trong nghiên cứu địa ký KT- XH, đề tài NCKH, Tr−ờng ĐHSP Hà Nội. [5]. Tổng cục Thống kê (1989): Tổng điều tra dân số VN, Hà Nội.