Ứng dụng công nghệ thông tin góp phần đổi mới phương pháp dạy-học ở bộ môn địa lí

chỉ giúp giáo viên tiết kiệm thời gian và công sức mà còn tăng hiệu quả đáng kể cho quá trình dạy học. Tuy nhiên, việc dùng giáo án điện tử, sử dụng máy tính, Projector, truy cập mạng Internet phục vụ cho nghiên cứu và giảng dạy đối với bộ môn ĐỊA LÍ là chưa nhiều, đôi lúc chỉ dừng lại ở những tiết dạy thao giảng hay có người dự giờ… Phần lớn giáo viên lên lớp vẫn dùng các phương pháp dạy học (PPDH) truyền thống, chủ yếu là phương pháp thuyết trình và trình bày bài giảng bằng phấn trắng, bảng đen. Nhiều giáo viên cũng đã mạnh dạn ứng dụng CNTT đổi mới phương pháp giảng dạy, song khi soạn giáo án điện tử vẫn chưa nắm được những tiêu chí cơ bản của một bài giảng điện tử. Vì vậy vẫn còn tình trạng lạm dụng màu sắc, hiệu ứng, âm thanh hoặc đưa quá nhiều thông tin, phim ảnh không phù hợp làm giảm hiệu quả giờ dạy. Từ thực tế trên cho thấy sự cần thiết phải triển khai rộng rãi việc ứng dụng CNTT vào dạy học có tính đồng bộ, đúng hướng và có hiệu quả hơn. III. Ứng dụng CNTT đổi mới phương pháp dạy học ở môn ĐỊA LÍ Cho đến nay, phải nói rằng không một ai nghi ngờ về vai trò to lớn và những tác dụng kỳ diệu của CNTT trong các lĩnh vực của đời sống. Trong giáo dục, việc ứng dụng CNTT trên thực tế cũng đã đem lại kết quả đáng kể và những chuyển biến lớn trong dạy học, nhất là về PPDH. Những năm qua việc đổi mới nội dung, chương trình sách giáo khoa được thực hiện khá đồng bộ. Việc đổi mới nội dung, chương trình yêu cầu phải đổi mới phương pháp dạy học. Đổi mới phương pháp dạy học đòi hỏi phải sử dụng phương tiện dạy học phù hợp và CNTT là một trong những phương tiện quan trọng góp phần đổi mới PPDH bằng việc cung cấp cho giáo viên những phương tiện làm việc hiện đại. Từ những phương tiện này giáo viên có thể khai thác, sử dụng, cập nhật và trao đổi thông tin. Ví dụ, giáo viên có thể khai thác mạng Internet với các công cụ tìm kiếm như Google.com hoặc Vinaseek.com. Việc khai thác mạng giúp giáo viên tránh được tình trạng “dạy chay” một cách thiết thực đồng thời giúp giáo viên có thể cập nhật thông tin nhanh chóng và hiệu quả. Đây là một trong những yêu cầu đặc biệt cần thiết đối với giáo viên giảng dạy bộ môn ĐỊA LÍ, bởi ĐỊA LÍ là một môn học rất nhạy bén đối với những vấn đề xã hội, việc cung cấp thông tin, liên hệ thực tế là một trong những yêu cầu quan trọng xuất phát từ đặc trưng của bộ môn. Ứng dụng CNTT còn giúp giáo viên soạn thảo và ứng dụng các phần mềm dạy học có hiệu quả. Ví dụ, giáo viên có thể sử dụng phần mềm PowerPoint để thiết kế bài giảng điện tử, giáo viên có thể cài đặt thêm tư liệu, hình ảnh, băng hình, trình bày đề cương bài giảng gọn, đẹp, sinh động và thuận tiện. Khi sử dụng bài giảng điện tử sẽ giúp giáo viên tiết kiệm được nhiều thời gian trong việc ghi bảng, thay vào đó, giáo viên có điều kiện tốt hơn để tổ chức cho học sinh trao đổi, thảo luận, phát huy tính năng động tích cực và sự say mê, hứng thú của học sinh trong học tập. Đồng thời trong một thời gian ngắn của một tiết học, giáo viên có thể hướng dẫn cho học sinh tiếp cận một lượng kiến thức lớn, phong phú đa dạng và sinh động. “Một hình ảnh, một đoạn phim có thể thay thế cho rất nhiều lời giảng”, vì vậy đối với bài giảng có phim, hình ảnh thực tế mô phỏng hợp lý, sinh động sẽ thu hút được sự thích thú say mê học tập của học sinh, lớp học sôi nổi, học sinh tiếp thu bài nhanh hơn, giờ dạy có hiệu quả cao hơn. Tuy nhiên trong quá trình ứng dụng CNTT đổi mới PPDH điều cần lưu ý là việc ứng dụng CNTT vào dạy học cần kết hợp một cách hài hòa giữa ý tưởng thiết kế nội dung bài giảng và kĩ thuật vi tính. Một mặt phải bảo đảm đặc trưng bộ môn, chuyển tải được các đơn vị kiến thức cơ bản cần thiết, mặt khác phải bảo đảm tính thẩm mỹ, khoa học và thuận tiện trong việc sử dụng. Điều đó đòi hỏi khi thiết kế giáo án điện tử giáo viên cần nắm bắt tính hệ thống và kết cấu của một bài giảng điện tử, những thông tin, hình ảnh, đoạn phim phải được chọn lọc, phải thiết thực và phù hợp với nội dung bài giảng. Việc sử dụng font màu, font chữ phải hài hòa, hợp lý rõ ràng. Có thể sử dụng các hiệu ứng để bài giảng sinh động hơn nhưng nếu lạm dụng sẽ làm học sinh mất tập trung. Đồng thời lượng chữ và thông tin trên một slide cụ thể phải được trình bày một cách lôgic, hợp lý và bảo đảm tính sư phạm. Trên thực tế, bài giảng điện tử có thể được viết dưới nhiều ngôn ngữ lập trình tùy theo khả năng của người lập trình hoặc có thể dựa vào các phần mềm trình diễn sẵn có như PowerPoint, đây là phần mềm thiết kế bài giảng điện tử đơn giản nhất, phù hợp với các giáo viên, giảng viên giảng dạy các bộ môn không chuyên về CNTT như môn ĐỊA LÍ. Chương trình này dễ sử dụng, giáo viên có thể tự nghiên cứu để thực hiện. * Quy trình thiết kế bài giảng ĐỊA LÍ bằng phần mềm PowerPoint: - Xác định những nội dung chính của bài giảng cần chuyển vào các slide. Nội dung phải ngắn gọn, rõ ràng. - Xác định nội dung thông tin, phim, ảnh phục vụ bài giảng. + Thông tin: Lựa chọn những thông tin nào? Lấy ở đâu? Nhằm mục đích gì? + Hình ảnh, đoạn phim: Sử dụng hình ảnh nào, đoạn phim nào, nhằm mục đích gì? Bố trí ở đâu, cho xuất hiện lúc nào trong tiến trình bài giảng. + Âm thanh: Cần sử dụng loại âm thanh nào? Mục đích là gì? Cho xuất hiện khi nào? - Thiết kế đề cương bài giảng: + Chọn trang trình chiếu, màu sắc và biểu tượng cho nền slide. + Chọn kiểu chữ và cỡ chữ. + Thiết kế nội dung từng slide trình chiếu. + Cài đặt hình ảnh, âm thanh vào các slide trình chiếu. + Tạo hiệu ứng cho từng trang trình chiếu. - Trình chiếu bài giảng: + Chạy thử. + Sửa chữa. + Trình chiếu trên lớp. IV. Những yêu cầu về kiến thức và kỹ năng đối với giáo viên và học sinh Trong quá trình ứng dụng CNTT đổi mới phương pháp giảng dạy, điều cần lưu ý CNTT chỉ là phương tiện hỗ trợ đắc lực cho đổi mới phương pháp dạy và học chứ không phải là tất cả. Tuy nhiên cho đến nay không ai phủ nhận tính ưu việt và hiệu quả của việc ứng dụng CNTT vào các lĩnh vực mà đặc biệt là trong công tác giảng dạy. Muốn ứng dụng CNTT để phục vụ tốt công tác giảng dạy của mình, trước hết người giáo viên cần phải nắm được công cụ đó, nghĩa là giáo viên phải có những kiến thức cơ bản về tin học, các kỹ năng sử dụng máy tính và một số thiết bị CNTT thông dụng nhất. Đồng thời hiện nay mạng Internet đã trở thành một công cụ không thể thiếu trong công tác giảng dạy của giáo viên, sử dụng Internet giúp giáo viên tìm kiếm thông tin nhanh và có hiệu quả. Tuy nhiên điều đó đòi hỏi giáo viên phải thu thập những địa chỉ web hay trong từng lĩnh vực cụ thể, phải trang bị cho mình các kỹ năng tìm kiếm thông tin trên mạng, kỹ năng tra cứu, lưu giữ, xử lý thông tin… Các kỹ năng tạo ra các sản phẩm tích hợp dạng multimedia bao gồm nhiều dạng tài liệu như văn bản, video, hình ảnh, âm thanh và tích hợp nó trong một sản phẩm trình diễn… Tất cả điều đó đòi hỏi giáo viên phải luôn tự nghiên cứu, học tập nâng cao trình độ chuyên môn và kiến thức, kỹ năng sử dụng máy tính… để ứng dụng CNTT đổi mới PPDH có hiệu quả. Để phát huy năng lực tự học, tự sáng tạo của học sinh trước hết người thầy phải là tấm gương sáng về tự học, tự đào tạo, tự nâng cao trình độ hiểu biết. Mặt khác giáo viên phải biết cách thức tổ chức hoạt động học tập cho học sinh trong môi trường CNTT. Phải nói rằng, những năm gần đây, việc ứng dụng CNTT rộng rãi trên tất cả các lĩnh vực đã tác động rất lớn đến khả năng ứng dụng CNTT của học sinh. Nhiều em học sinh tiếp cận rất nhanh, sử dụng thành thạo nhiều phần mềm vi tính. Đặc điểm nổi bật ở đa số các em học sinh hiện nay là tính năng động, sáng tạo và yêu thích khám phá cái mới. Do vậy việc hướng dẫn học sinh ứng dụng CNTT phục vụ cho công tác học tập là điều nên làm để góp phần đổi mới phương pháp học tập của học sinh hiện nay. Điều đó đòi hỏi phải trang bị những kiến thức, kỹ năng vi tính cơ bản cho học sinh thông qua bộ môn tin học ở trường phổ thông. Ngoài ra giáo viên bộ môn cũng có thể hướng dẫn cho các em, giúp các em rèn luyện những kỹ năng ứng dụng CNTT phục vụ công tác học tập. Bước đầu giáo viên có thể cung cấp cho học sinh những địa chỉ trang web cần thiết và yêu cầu học sinh tìm kiếm tư liệu, thông tin trên mạng Internet phục vụ cho bài học. Trên thực tế, việc dạy học bộ môn ĐỊA LÍ phải gắn bó chặt chẽ với thực tiễn cuộc sống như đặc trưng vốn có của nó, do vậy giáo viên không chỉ tăng cường tìm kiếm và sử dụng các tình huống, các câu chuyện, hiện tượng thực tế, các vấn đề bức xúc của xã hội để phân tích, đối chiếu, minh họa cho bài giảng mà quan trọng hơn là giáo viên cần phải hướng dẫn cho học sinh tự liên hệ, điều tra, tìm hiểu, phân tích, đánh giá các sự kiện trong đời sống xã hội... Giáo viên và học sinh sẽ thực hiện tốt nhiệm vụ này với sự hỗ trợ đắc lực của CNTT, đặc biệt là mạng Internet. Giáo viên có thể phân công việc cho từng nhóm học sinh thực hiện một bài tập hay một dự án cụ thể liên quan đến nội dung bài học. Ví dụ như thực hiện một bài thuyết trình, một trang web hay ấn phẩm tuyên truyền… Tất nhiên để làm được những bài tập đó đòi hỏi học sinh phải có những kỹ năng sử dụng các phần mềm vi tính cơ bản. V.Kết luận: Chúng ta đang bước vào thế kỷ XXI - thế kỷ của khoa học và công nghệ. Sự chuẩn bị nguồn nhân lực cho thời kỳ mới của đất nước là một trong những nhiệm vụ trọng đại của toàn xã hội và của ngành giáo dục đào tạo nói riêng. Muốn theo kịp với các nước tiên tiến, đón đầu sự phát triển đòi hỏi phải đổi mới giáo dục một cách đồng bộ: chương trình, SGK, kiểm tra đánh giá và đặc biệt là cơ sở vật chất, thiết bị, phương tiện dạy học hiện đại. Sự ra đời của phương pháp mới bao giờ cũng gặp những khó khăn, đòi hỏi phải có ý thức và quyết tâm tìm tòi, thử nghiệm với những bước đi vững chắc mới có thể đạt hiệu quả cao. Áp dụng phương pháp giảng dạy mới, đòi hỏi giáo viên phải dành thời gian đầu tư vào mỗi bài dạy. Từng bước áp dụng các phương tiện hiện đại như máy chiếu đa năng, máy chiếu đa vật thể, Projector..., băng hình, tranh ảnh trong giảng dạy bộ môn ĐỊA LÍ là con đường hữu hiệu, có tác dụng tăng hiệu quả tiết học lên gấp bội. Xin chân thành cám ơn Buôn Ma Thuột, ngày 30.03.2009