Sáng kiến kinh nghiệm: Thiết kế hệ thống câu hỏi cho giờ dạy đọc-Hiểu văn bản

n lại cho rằng Phrăng mới là nhân vật chính. Em đồng ý với ý kiến nào vì sao? H: Câu truyện của Thày trò Phrăng diễn ra trong hoàn cảnh vùng Andát của Pháp rơi vào tay nước Phổ. Từ đây, cả vùng này sẽ không được học Tiếng Pháp nữa. Với hoàn cảnh đó, em hiểu như thế nào về nhan đề của văn bản" Buổi học cuối cùng"? H: Theo em truyện có thể chia làm mấy phần? Sự việc chính được kể ở mỗi phần là gì? Sau khi học sinh đã định hình được bố cục của văn bản, giáo viên tiếp tục sử dụng những câu hỏi phát hiện, gợi tìm, tưởng tượng, nêu vấn đề và đánh giá để hướng dẫn học sinh khám phá nội dung và nghệ thuật của truyện: * Phần tìm hiểu về buổi học Tiếng Pháp cuối cùng của Phrăng và cũng là tìm hiểu về Phrăng- Một trong 2 nhân vật chính, tôi sử dụng các câu hỏi sau: H: Trước khi diễn ra buổi học Tiếng Pháp cuối cùng, cậu bé Phrăng đã thấy có rất nhiều điều lạ xảy ra: - Trên đường tới trường - Quang cảnh ở trường - Không khí trong lớp học Em hãy quan sát đoạn đầu văn bản và tìm những chi tiết thể hiện điều đó H: Những điều mà Phrăng cảm nhận được đó báo hiệu sự việc gì sẽ sảy ra? H: Nhân vật Phrăng trong văn bản được khắc hoạ chủ yếu qua thái độ với việc học tiếng Pháp và với thày giáo Hamen. Thái độ đó diễn ra theo hai quá trình - Từ lơ là đến thiết tha, lo lắng cho việc học. - Từ sợ hãi đến thân thiết, quí trọng thày Hamen. Em hãy tìm ra trong văn bản các chi tiết thể hiện điều này? H: Qua các chi tiết miêu tả Phrăng, chi tiết nào gợi cho em cảm nghĩ nhất? Đó là những cảm nghĩ gì? H: Qua các chi tiết miêu tả em tưởng tượng Phrăng là một cậu bé như thế nào? H: Thái độ đối với tiếng Pháp và với thày Hamen trong buổi học cuối cùng đã bộc lộ tình cảm gì của cậu bé Phrăng? H: Nếu nói Phrăng là một cậu bé có lòng yêu nước Pháp em thấy điều đó có đúng không? ý kiến của em như nào? * Phần tìm hiểu về buổi dạy tiếng Pháp cuối cùng của thày Hamen và cũng là hướng dẫn học sinh tìm hiểu về thày Hamen, nhân vật chính còn lại của truyện, tôi đã hướng dẫn học sinh bằng hệ thống câu hỏi như sau : H : Nhân vật thầy Hamen được miêu tả qua nhiều phương diện : Trang phục ,thái độ ,lời nói ,hành động ,cử chỉ . Em hãy tìm các chi tiết miêu tả qua các phương diện trên ? H : Theo em tại sao thái độ của thầy Hamen hôm nay lại khác hẳn với mọi ngày ? Hằng ngày thầy nghiêm khắc thế có phải thầy không thương yêu học trò và Phrăng không ? H : Hãy tìm và đọc diễn cảm đoạn văn thể hiện những lời nói của thầy Hamen với học trò về tiếng Pháp ? Cho biết đoạn văn được viết theo phương thức biểu đạt nào ? cách nói của thầy Hamen có gì đặc biệt ? Em thấy mục đích của cách nói ấy là gì ? H : Em thử hình dung xem khi nói với học trò của mình về tiếng Pháp trong hoàn cảnh ấy ,tình cảm và thái độ của thầy Hamen sẽ như thế nào ? H : Lời nói của thầy Hamen về tiếng Pháp đã gợi cho em nghĩ đến điều gì ? H : Trong đoạn văn kể về thầy Hamen nói với học sinh về tiếng Pháp có một câu nói rất hình ảnh : “ Khi một dân tộc rơi vào vòng nô lệ chốn lao tù " .Em hiểu câu nói đó như thế nào ? Xác định đây là câu hỏi khó với học sinh lớp 6 đặc biệt là trong cách diễn đạt tôi đã sử dụng hình thức trắc nghiệm khách quan để học sinh lựa chọn theo cách hiểu của các em : * Hỏi : Về ý nghĩa của câu nói trên, theo em cách lí giải nào là chính xác nhất trong các cách lí giải sau ? A : Tiếng nói là công cụ giao tiếp, nhờ tiếng nói của dân tộc mới có thể liên lạc với nhau và tổ chức tranh đấu để giành độc lập . B : Dùng tiếng nói thống nhất mới giữ được độc lập ,tự do của dân tộc C : Giữ tiếng nói của dân tộc sẽ không bao giờ quên được tổ quốc, sẽ luôn ấp ủ nhiệt tình yêu nước , từ đó dấy lên những cuộc đấu tranh giành lại lãnh thổ đã mất và bảo vệ được truyền thống văn hoá thiêng liêng của dân tộc. ( Học sinh lựa chọn phương án C, có nghĩa là các em đã hiểu được ý của câu nói). Sau phần này, giáo viên bình về giá trị thiêng liêng và sức mạnh to lớn của tiếng nói dân tộc trong cuộc đấu tranh giành độc lập tự do( có liên hệ với sự phát triển của Tiếng Việt trong trường kỳ lịch sử của dân tộc Việt). H: Tìm các chi tiết miêu tả cử chỉ, hành động của thày Hamen khi buổi học sắp kết thúc? Những chi tiết đó cho em hình dung như thế nào về tâm trạng của thày Hamen lúc này? Theo em, tại sao thày Hamen lại hành động như vậy? Dòng chữ" Nước Pháp muôn năm” mà thày Hamen đã dằn mạnh viên phấn viết to trên bảng có ý nghĩa gì? H: Có ý kiến cho rằng tình yêu nước Pháp của thày Hamen và trò Phrăng có điểm giống nhau. Nó đều thể hiện bằng tình yêu tiếng Pháp. Nhưng cũng có những điểm khác nhau. Em có thể cho biết sự khác nhau đó là gì?( Tình yêu nước của cậu bé Phrăng ít nhiều mang cảm tính, nó chỉ được thể hiện do tác động của buổi học cuối cùng. Còn với thày Hamen, tình yêu tiếng nói dân tộc, tình yêu nước Pháp là một tình yêu đầy trải nghiệm. Nó xuất phát từ trái tim của một người đã trưởng thành, một công dân đã đủ hiểu biết về giá trị của độc lập tự do và cuộc sống nô lệ.) H: Trong phút giây cuối cùng, Phrăng cảm thấy" Chưa bao giờ thầy lớn lao đến thế”. Em có cảm nhận đó với Phrăng không? Vì sao? H: Trong các chi tiết miêu tả về thày Hamen, gợi cho em hình dung về một người thày giáo như thế nào?( Yêu trò, yêu nghề dạy học, yêu nước Pháp, tin tưởng vào tương lai của Tổ quốc mình) H: Theo dõi câu truyện em thấy, có điều gì khác nhau trong cách miêu tả 2 nhân vật Phrăng và thày Hamen của nhà văn An- phông-xơ-Đô-đê?( Phrăng miêu tả ý nghĩa tâm trạng; Hamen miêu tả qua ngoại hình, cử chỉ, lời nói, trang phục) H: Em hãy tìm các chi tiết miêu tả cụ già Hôde và dân làng? Theo em sự xuất hiện của các nhân vật này có tác dụng gì?( Làm cho buổi học cuối cùng trở lên thiêng liêng hơn, thể hiện tình yêu tiếng Pháp, lòng yêu nước Pháp của người dân vùng Andát) Sau phần này giáo viên giới thiệu với HS về phương pháp tả người các em sẽ học ở tiết sau. H: Trong các chi tiết miêu tả cụ già Hôde và dân làng, chi tiết nào khiến em cảm động nhất? Vì sao? * Phần ghi nhớ, tôi sử dụng hệ thống câu hỏi trắc nghiệm để giúp các em khái quát kiến thức đã được tìm hiểu về tác phẩm: Câu hỏi: Đánh dấu x vào trước câu em cho là đúng? 1. Nét đặc sắc về nghệ thuật văn bản buổi học cuối cùng? - Sử dụng ngôi kể thứ nhất lời kể dung dị nhẹ nhàng. - Miêu tả tâm lí trẻ thơ sinh động và cuốn hút. - Tình huống truyện phức tạp, căng thẳng - Miêu tả nhân vật qua ngoại hình, lời nói, cử chỉ, ý nghĩ và tâm trạng. - Cốt truyện đơn giản - Có nhiều yếu tố kỳ lạ. 2. Nội dung chính của truyện ngắn buổi học cuối cùng là: - Thể hiện lòng căm thù của dân làng Andát với quân Phổ xâm lược. - Thể hiện sự tiếc nuối của Phrăng vì không được đi học. - Thể hiện tình yêu tiếng Pháp, yêu Tổ quốc Pháp và tin tưởng vào tương lai, tự do của nước Pháp. - Thể hiện sự yêu quí, trân trọng và giữ gìn tiếng nói dân tộc khi đất nước rơi vào vòng nô lệ. Phần 3. Luyện tập H : Trong truyện ngắn “ Buổi học cuối cùng “ ,nhân vật nào đã để lại trong em ấn tượng sâu sắc nhất ? Hãy cho biết tình cảm của em về nhân vật đó? * Bài tập viết đoạn Hãy viết đoạn văn ngắn từ 4 đến 6 câu miêu tả thầy Hamen theo cảm nhận của em ? Phần III: Kết quả Với việc xây dung hệ thống câu hỏi phù hợp ,đảm bảo tính khoa học mỗi tiết học chỉ cần sử dụng 13-15 câu hỏi ở các dạng khác nhau ,tôi cảm thấy mục tiêu bài học được thực hiện một cách khá tốt . Điều quan trọng là tất cả học sinh đều được tham gia hoạt động khá tích cực ,tránh được hiện tượng nản chí ,tự ti thường xảy ra với những em học sinh yếu kém và tình trạng chủ quan coi thường ,nhàm chán đối với học sinh khá giỏi . Chất lượng giờ học được dánh giá bằng kết quả kiểm tra trắc nghiệm cuối giờ và kiểm tra bài cũ ở tiết học sau cho thấy từ 87%-92% học sinh cảm thụ được nội dung và nghệ thuật của văn bản .Có từ 10-15 học sinh cảm thụ tác phẩm một cách sâu sắc .Vấn đề quan trọng hơn là giờ học phát huy được tính chủ động tích cực ,sáng tạo của học sinh ,các em thực sự hứng thú trước những câu hỏi vừa sức ,mạnh dạn bộc lộ quan điểm của mình về những vần đề gợi ra trong tác phẩm . C/ Bài học Từ những việc làm và kết quả đạt được khi xây dựng hệ thống câu hỏi cho tiết đọc –hiểu văn bản tôi rút ra một số bài học sau : - Giáo viên phải nắm vững phương pháp dạy học Ngữ văn với nguyên tắc tích hợp . Cần lựa chọn và kết hợp các phương pháp một cách linh hoạt ,không độc tôn hay coi nhẹ một phương pháp nào . - Giáo viên phải nắm chắc nội dung chương trình ,hiếu thấu đáo điều mình sẽ dạy để từ đó xây dựng hệ thống câu hỏi sao cho phù hợp với nguyên tắc tích hợp hoá hoạt động học tập của học sinh ,tích hợp kiến thức và kĩ năng môn học .Đặc biệt chú ý đến câu hỏi nêu vấn đề và câu hỏi phát huy năng lực cảm thụ tác phẩm cho học sinh .Bên cạnh đó giáo viên phải thường xuyên trau dồi kiến thức ,bồi dưỡng chuyên môn nghiệp vụ ,tích cực trao đổi với đồng nghiệp để đáp ứng những nhu cầu của giáo dục hiện nay . - Về phía học sinh phải chủ động ,tích cực khám phá nhứng vấn đề mà giáo viên đưa ra . Trên đây là phần trình bày của tôi về vấn đề “:Thiết kế hệ thống câu hỏi cho giờ dạy đọc –hiểu văn bản “ với trình độ và năng lực có hạn ,cách vận dụng có thể còn sơ lược ,chắc chắn sẽ không tránh khỏi hạn chế . Rất mong đuợc sự góp ý của đồng nghiệp . Thái Sơn ngày 04 /12/2007 Người viết - * Nhận xét đánh giá của tổ chyên môn . * Nhận xét đánh giá của nhà trường . * Nhận xét đánh giá của phòng Giáo dục ................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................