Sáng kiến kinh nghiệm: Rèn kĩ năng ghi nhớ hệ thống từ vựng và từ loại Tiếng Việt cho học sinh lớp 9 - Nguyễn Thị Thu Hiền - Năm học 2011-2012 - Trường THCS Ea Tieu

o học sinh lớp 9 rất hay nhầm lẫn khi dùng từ và khó hệ thống được kiến thức từ vựng, từ loại mình đã học, đặc biệt là trong các tiết “Tổng kết về từ vựng” và “Tổng kết về ngữ pháp” ( Phần từ loại) . III. CÁC BIỆN PHÁP Đà TIẾN HÀNH ĐỂ GIẢI QUYẾT VẪN ĐỀ : Xuất phát từ thực trạng trên, chúng tôi đã tiến hành các biện pháp( sẽ trình bày cụ thể ở phần 1.III và 2.III của SKKN này) để giúp học sinh lớp 9 nắm vững hệ thống từ vựng và từ loại được học trong chương trình : Để tiến hành cách làm này, chúng tôi đã phân loại từ vựng và từ loại theo các tiêu chí khác nhau ( như đã trình bày ở phần I.Cơ sở lí thuyết).Nói như Eran Kantz “Khi phân loại các thứ thành từng nhóm thì chắc chắn chúng ta sẽ dễ dàng nhớ chúng hơn”, chúng tôi cũng đã giúp học sinh ghi nhớ kiến thức theo cách ấy . Tức là, thay vì tổng kết theo các mục như trong sách giáo khoa, chúng tôi tổ chức hướng dẫn học sinh tổng kết về lí thuyết bằng các sơ đồ và bảng hệ thống kiến thức trước giúp học sinh nắm vững kiến thức lí thuyết , rồi sau đó mới tổ chức luyện tập * Các phương pháp, kĩ thuật dạy học cụ thể : 1. Lập sơ đồ hệ thống kiến thức bằng kĩ thuật bản đồ tư duy : a. Bản đồ tư duy là một sơ đồ nhằm trình bày một cách rõ ràng những ý tưởng hay kết quả làm việc của cá nhân/ nhóm về một chủ đề. b.Cách làm : - Bước 1: Viết tên chủ đề chính ở trung tâm. - Bước 2 : Từ chủ đề chính ở trung tâm, vẽ các nhánh chính, trên mỗi nhánh chính viết một nội dung lớn của chủ đề xoay quanh chủ đề trung tâm nói trên. - Bước 3 : Từ mỗi nhánh chính vẽ tiếp các nhánh phụ để viết tiếp các nội dung thuộc nhánh chính đó. - Tiếp tục như vậy ở các tầng phụ tiếp theo. (Từ năm học 2011-2012, dựa trên những thành công đã đạt được ở các năm học trước, chúng tôi tiếp tục áp dụng phần mềm Mind Map trong các bài giảng điện tử của mình với mục đích tiếp tục giúp học sinh phát huy tính tích cực chủ động trong học tập đồng thời hỗ trợ hiệu quả các phương pháp dạy học của giáo viên ) 2. Lập bảng hệ thống kiến thức : a. Lập bảng hệ thống kiến thức là hướng dẫn học sinh tổng kết các đơn vị kiến thức đã học sắp xếp trong các cột, hàng hợp lí. b. Cách làm : - Bước 1 : Giáo viên nghiên cứu kĩ bài học, hướng dẫn học sinh chuẩn bị bài. - Bước 2 : Hệ thống lại các kiến thức cơ bản. - Bước 3 : Sắp xếp các kiến thức đó vào bảng hệ thống một cách khoa học. * Yêu cầu của bảng hệ thống : + Làm nổi bật được đơn vị kiến thức của bài học. + Lời văn ngắn gọn, súc tích, bảo đảm tính khoa học, khái quát cao. + Đảm bảo yêu cầu thẩm mĩ. * Lưu ý : Bảng hệ thống này có thể giao nhiệm vụ cho các nhóm học sinh chuẩn bị ở nhà trước tiết học, hoặc lập trên lớp trong giờ học tùy theo yêu cầu và đặc trưng của mỗi tiết 3. Một số sơ đồ và bảng hệ thống từ vựng, từ loại (minh họa) : a. PHẦN TỪ VỰNG a.1 TỪ ĐƠN Vd:. Từ ghép đẳng lập Vd:. TỪ Từ ghép (Phân loại theo cấu tạo) TỪ PHỨC Từ ghép chính phụ Vd : .. Từ láy hoàn toàn Từ láy Vd: . Từ láy bộ phận a. 2 Vd: TỪ (Phân loại dựa vào nghĩa của từ) TỪ TỪ TỪ TỪ NHIỀU NGHĨA ĐỒNG ÂM ĐỒNG NGHĨA TRÁI NGHĨA ↓ ↓ ↓ ↓ Từ có thể có Những từ có âm Những từ khác nhau Là hiện tượng một nghĩa hay giống nhau nhưng về hình thức âm của những từ nhiều nghĩa nhưng nghĩa khác thanh, có nghĩa giống từ tạo thành từng xa nhau, không liên nhau hoặc gần cặp mà các từ quan gì với nhau giống nhau trong mỗi cặp từ, tương phản nhau về ý nghĩa trên cùng một mặt bằng logíc nào đó . Vd:. Vd:. Vd:. Vd:. a.3 TỪ THUẦN VIỆT Vd:. TỪ Hán cổ(Vd:) (Phân loại theo Gốc Hán nguồn gốc) TỪ MƯỢN Hán Việt (Vd:) mượn T.Anh(Vd:) Gốc Âu mượn T.Pháp(Vd:) mượn T. Nga(Vd:) a.4 TỪ (Phân loại dựa theo phạm vi sử dụng) TỪ TỪ THUẬT NGỮ BIỆT NGỮ TOÀN DÂN ĐỊA PHƯƠNG Xà HỘI ↓ ↓ ↓ ↓ Từ được sử dụng Từ được sử dụng Từ chỉ khái niệm Những từ ngữ phổ biến trong một địa khoa học công nghệ, chỉ được dùng trong toàn dân . phương nhất định thường được dùng trong những trong các văn bản tầng lớp xã hội khoa học công nghệ nhất định Vd:. Vd:. Vd:. Vd:. a.5 TỪ (Phân loại dựa theo những tính chất về nghĩa của từ ) TỪ TƯỢNG THANH TỪ TƯỢNG HÌNH ↓ ↓ Là từ gợi tả hình ảnh,dáng vẻ, Là từ mô phỏng âm thanh trạng thái của sự vật của tự nhiên , con người Vd:. Vd:. - Rèn luyện để nắm vững nghĩa của từ và cách dùng từ. a.6 CÁC CÁCH TRAU DỒI VỐN TỪ - Rèn luyện để làm tăng vốn từ. a.7 Mượn từ ngữ của tiếng nước ngoài Vd : Tạo từ ngữ mới Vd : Phương thức ẩn dụ Vd : Phương thức hoán dụ Vd : Phát triển số lượng từ ngữ Phát triển nghĩa của từ ngữ ( Trên cơ sở nghĩa gốc) CÁC CÁCH PHÁT TRIỂN TỪ VỰNG a.8 BÀNG HỆ THỐNG CÁC PHÉP TU TỪ TỪ VỰNG TT BIỆN PHÁP KHÁI NIỆM VÍ DỤ 1 So sánh Là đối chiếu sự vật này với sự vật khác có nét tương đồng, làm tăng sức gợi hình, gợi cảm cho sự diễn đạt. 2 Ẩn dụ Là đối chiếu sự vật này với sự vật khác có nét tương đồng nhằm tăng sức gợi hình, gợi cảm cho sự diễn đạt. 3 Hoán dụ Là gọi tên sự vật, hiện tượng, khái niệm bằng tên của sự vật, hiện tượng, khái niệm có quan hệ gần gũi với nó nhằm tăng sức gợi hình, gợi cảm cho sự diễn đạt. 4 Nhân hóa Là gọi tên sự vật, cây cối,đồ vật bằng những từ ngữ vốn được dùng để gọi hoặc tả người; làm cho thế giới loài vật, cây cối, đồ vật trở nên gần gũi với con người 5 Nói quá Là biện pháp tu từ phóng đại mức độ, quy mô, tính chất của sự vật, hiện tượng được miêu tả để nhấn mạnh, gây ấn tượng, tăng sức biểu cảm. 6 Nói giảm nói tránh Là biện pháp tu từ dùng cách diễn đạt tế nhị, uyển chuyển, tránh cảm giác đau buồn, ghê sợ, nặng nề ; tránh thô tục, thiếu lịch sự. 7 Điệp ngữ Là cách lặp lại từ ngữ hoặc kiểu câu nhằm làm nổi bật ý, gây cảm xúc mạnh 8 Chơi chữ Là phép tu từ lợi dụng đặc sắc về âm, về nghĩa của từ ngữ để tạo sắc thái dí dỏm, hài hướclàm cho câu văn hấp dẫn, tế nhị. b. PHẦN TỪ LOẠI b.1.Danh từ, động từ, tính từ : TỪ LOẠI Ý NGHĨA KHÁI QUÁT KHẢ NĂNG KẾT HỢP CHỨC VỤ NGỮ PHÁP ( Thường gặp) Phía trước Từ loại Phía sau Danh từ Chỉ sự vật(người,vật,hiện tượng, khái niệm) những, các , một ... DT này , kia , nọ .... - Chủ ngữ Động từ Chỉ hoạt động,trạng thái của sự vật. Hãy , đừng , chớ ... ĐT được , ngay .... - Vị ngữ Tính từ Chỉ đặc điểm, tính chất của sự vật, hoạt động , trạng thái. Rất , hơi, quá TT quá , lắm .... - Vị ngữ b.2. Các từ loại khác : TỪ LOẠI Ý NGHĨA KHÁI QUÁT VÍ DỤ Số từ Là những từ chỉ số lượng và số thứ tự của sự vật . Lượng từ Là những từ chỉ lượng ít hay nhiều của sự vật. Chỉ từ Là những từ dùng để trỏ vào sự vật, nhằm xác định vị trí của sự vật trong không gian hoặc thời gian. Phó từ Là những từ chuyên đi kèm với động từ, tính từ để bổ sung ý nghĩa cho động từ, tính từ. Trợ từ Là những từ ngữ luôn đi kèm với một từ ngữ trong câu để nhấn mạnh hoặc biểu thị đánh giá sự vật, sự việc nói đến ở từ ngữ đó. Thán từ Là những từ dùng để bộc lộ tình cảm, cảm xúc của người nói hoặc dùng để gọi đáp. Tình thái từ Là những từ được thêm vào câu để tạo câu nghi vấn, câu cầu khiến, câu cảm thán và biểu thị các sắc thái tình cảm của người nói. C. KẾT QUẢ THỰC HIỆN - Những giải pháp trên đã được tôi thực hiện trong hai năm học 2009-2010, 2010-2011 và tiếp tục thực hiện trong năm học 2011-2012 ở các lớp 9A và 9B trường THCS EaTiêu trong các tiết dạy về từ vựng và từ loại trong chương trình Ngữ văn 9, cụ thể là : + Tiết 43,44,49,52,59 phần Tổng kết từ vựng . + Tiết 148,149 phần Tổng kết ngữ pháp. + Tiết 21, 25 bài Sự phát triển của từ vựng. + Tiết 33 bài Trau dồi vốn từ. Với giải pháp này, chúng tôi đã giúp học sinh lớp 9 nâng cao khả năng ghi nhớ một cách có hệ thống và chính xác các kiến thức được học, rèn cho các em kĩ năng làm việc có bài bản, khoa học , từ đó phát huy vai trò chủ động, tích cực của các em trong quá trình lĩnh hội các tri thức khoa học .Giúp các em có một cái nhìn hệ thống nhất, khái quát nhất về kiến thức từ vựng và từ loại được học trong toàn bộ chương trình Ngữ văn THCS tạo nền tảng vững chắc để các em học tốt bộ môn Ngữ văn ở bậc học Trung học phổ thông. - Kết quả được đối chiếu cụ thể như sau : Năm học Mức độ nắm kiến thức Biết Thông hiểu Vận dụng 2008-2009 * 40% 30% 15,5% 2009-2010 70% 60% 50,5% 2010-2011 90% 80,5% 70% ( * Năm học 2008-2009 là năm chưa áp dụng những giải pháp trong SKKN này). - Và, trong quá trình thực hiện đề tài cũng giúp bản thân tôi tự tìm tòi, học hỏi để nâng cao trình độ chuyên môn nghiệp vụ, hoàn thành tốt các nhiệm vụ được giao D. KẾT LUẬN Như vậy, với việc lập sơ đồ và bảng hệ thống từ vựng,từ loại tiếng Việt, ngoài việc chúng tôi đã giúp học sinh lớp 9 rèn luyện khả năng ghi nhớ kiến thức, mà qua việc thực hiện những giải pháp trên, chúng tôi đã cung cấp cho học sinh một kĩ năng khác , kĩ năng này có thể áp dụng trong bất kì lĩnh vực nào của cuộc sống đó chính là kĩ năng”ghi nhớ theo nhóm”. Và, chúng tôi xin được trích dẫn một câu trong cuốn Bí mật của một trí nhớ siêu phàm của Eran Kantz để khép lại bài viết này : Sự thật là một người thầy tốt có thể làm nên những điều thần kì. Một giáo viên giỏi có phương pháp giảng dạy hay và linh hoạt sẽ tác động tích cực đến khả năng ghi nhớ bài giảng của học sinh. Chúng tôi hi vọng, với những gợi ý nhỏ trong SKKN này, cùng với những tìm tòi sáng tạo của bản thân, quý đồng nghiệp sẽ có thêm những kinh nghiệm để dạy tốt phần từ vựng, từ loại tiếng Việt, mà hơn thế là dạy tốt bộ môn mà mình phụ trách Trong khuôn khổ một bài viết nhỏ, tôi xin được trao đổi một số vấn đề liên quan về kinh nghiệm mà tôi đã áp dụng thành công trong quá trình giảng dạy của bản thân, rất mong được đón nhận các ý kiến đóng góp , trao đổi , bổ sung của các đồng nghiệp để sáng kiến kinh nghiệm này ngày càng phát huy giá trị trong thực tiễn dạy học Xin được trân trọng cảm ơn. –&— * TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Bộ Giáo dục & Đào tạo , Sách giáo khoa Ngữ văn ( 6,7,8,9 ) 2. Bộ Giáo dục & Đào tạo , Sách giáo viên Ngữ văn ( 6,7,8,9 ) 3. Ngữ pháp Tiếng Việt, Đinh Văn Đức 4. Tạp chí Ngôn ngữ , số 02/2003