Sáng kiến kinh nghiệm Ph¬ương pháp rèn chữ viết cho học sinh lớp 1

A.MỞ ĐẦU I/ PHẦN MỞ ĐẦU: Lời bất hủ của thủ tướng Phạm Văn Đồng lúc sinh thời đã nói “ Nét chữ nết người “. Quả thật như thế: Chữ viết cũng là biểu hiện của nết người. Dạy cho học sinh viết đúng, viết cẩn thận, viết đẹp là góp phần rèn cho các em tính cẩn thận lòng tự trọng đối với mình, cũng như đối với thầy cô và bạn đọc bài vở của mình . Từ những buổi đầu tiên khi bước chân tới trường, trẻ bắt đầu làm quen với việc học đọc, học viết. Vui sướng bao nhiêu khi các bậc cha mẹ nhìn thấy con mình tròn môi đánh vần và gắng viết những nét chữ đầu tiên .Nếu như học vần, tập đọc giúp trẻ đọc thông thì tập viết giúp trẻ viết thạo mở đường cho trẻ ghi nhanh, ghi sáng những điều thầy cô giảng và cả những điều trẻ nghĩ. Nhìn trang vở tập viết với những dòng chữ đều tăm tắp, sạch sẽ, lòng ta dấy lên niềm vui, ta như được củng cố thêm niềm tin vào tương lai con trẻ. Nhưng muốn viết thạo trẻ phải gắng công khổ luyện dưới sự chăm sóc tận tình của các thầy giáo, cô giáo . Tập viết ở trường Tiểu học truyền thụ cho học sinh những kiến thức cơ bản về chữ viết, học sinh nắm bắt được các kiến thức cơ bản về cấu tạo bộ chữ cái la tinh và ghi âm Tiếng Việt, sự thể hiện chữ này trên bảng, vở, đồng thời được hướng dẫn các yêu cầu kỹ thuật viết các nét chữ, chữ cái, tiếng, từ và câu, rồi tiến đến viết một đoạn văn hoặc cả bài. Vì vậy để có khả năng dạy tốt phân môn Tiếng Việt ở lớp 1 theo nội dung sách giáo khoa và vở tập viết, tôi đã nghiên cứu đầy đủ về mẫu chữ viết trong trường tiểu học được thực hiện từ năm học 2002 – 2003. Nắm vững một số quy định về dạy và học viết chữ ở trường Tiểu học theo Quy định số: 31/2002/QĐ-BGD&ĐT ngày 14 tháng 6 năm 2002 của Bộ trưởng bộ Giáo dục và đào tạo. Để so sánh về độ cao, hình dạng cách trình bày với mẫu chữ tại Thông tư 29/TT ngày 25 tháng 9 năm 1986, để tạo điều kiện thuận lợi cho dạy và học theo xu hướng mới cho học sinh lớp 1 nói riêng và học sinh Tiểu học nói chung. - 1 - Riêng ở lớp 1 việc dạy tập viết được phối hợp nhịp nhàng với việc dạy học vần, học sinh luyện viết chữ dưới hai hình thức chủ yếu: Luyện viết chữ trong các tiết học âm, chữ ghi âm - vần và viết theo các yêu cầu kỹ thuật trong các tiết tập viết. Ngoài các ý nghĩa to lớn nói trên tập viết với những quy tắc chặt chẽ trước những mẫu chữ đẹp còn là môi trường quan trọng bồi dưỡng cho trẻ những phẩm chất như: Tính cẩn thận , tinh thần kỷ luật và óc thẩm mỹ. Là một giáo viên trực tiếp dạy lớp 1 trong năm học 2010- 2011, tôi nhận thấy “ Tập viết là một trong những nội dung có tầm quan trọng đặc biệt ở Tiểu học, nhất là đối với học sinh lớp1 “. Bởi lẽ tập viết trang bị cho học sinh chữ cái La tinh và những yêu cầu kỹ thuật để sử dụng bộ chữ cái đó trong học tập và giao tiếp, Nếu viết chữ đúng mẫu, rõ ràng, tốc độ nhanh thì học sinh có điều kiện chép bài tốt, nhờ vậy kết quả học tập sẽ cao hơn, viết xấu, tốc độ chậm sẽ ảnh hưởng không nhỏ đến chất lượng học tập. Ngày nay, chất lượng chữ viết của học sinh bậc tiểu học nói riêng và các cấp học nói chung đang là vấn đề được mọi người quan tâm. Thật đáng buồn biết bao khi tỉ lệ học sinh chữ rõ ràng, đủ nét, ngay ngắn, thẳng hàng càng thấp. Trong thực tế có những học sinh viết rồi mà khi đọc lại thì không đọc nổi nổi chữ của mình nói gì tới giáo viên đọc để chấm, chữa bài. Vì vậy rèn luyện học sinh có kỹ năng viết chữ đẹp ngày càng được quan tâm, chú trọng đặc biệt. Xuất phát từ những lý do trên tôi chọn đề tài : “ Phương pháp rèn chữ viết cho học sinh lớp 1 “ nhằm giúp các em có một vốn kiến thức về cấu tạo chữ viết ,quy trình viết chữ vững chắc để học lên các lớp học trên được tự tin hơn II/ THỰC TRẠNG CỦA VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU: -Trong quá trình giảng dạy tôi thấy đối tượng học sinh của tôi ( phát âm chưa chuẩn tiếng phổ thông ), một số em còn nói ngọng do đó các em hay viết sai lỗi chính tả. Ví dụ: - ch/tr; s/x; ?/~ - uynh, inh; hưu,hiêu - 2 - - Cách đặt bút, dừng bút của các em chưa rõ ràng gây cho học sinh lúng túng trong khi viết.Tư thế ngồi viết chưa đúng như: Lưng không thẳng ,các em còn ngồi tự do như đang ngồi chơi . Ngực tì vào cạnh bàn, mắt cúi sát xuống trang vở ,hai chân choải dài ,lưng không thẳng . - Là lớp đầu cấp nên học sinh chưa có ý thức nề nếp học tập và phương pháp học. - Trong lớp vẫn còn một số em chưa qua lớp mẫu giáo. Một số em do sức khoẻ yếu nên tác phong chậm, ảnh hưởng nhiều đến tác phong học tập . - Hầu hết học sinh nói chung, học sinh lớp 1A nói riêng cha mẹ sống chủ yếu bằng nghề làm ruộng, đi làm thuê con ở nhà với ông bà, kinh tế gia đình gặp nhiều khó khó khăn, bố mẹ không mấy quan tâm đến việc học của con em, phó mặc hoàn toàn cho cô giáo chủ nhiệm. Các em còn thiếu bút, vở ,đồng thời trong quá trình dạy dỗ các em cách học ,cách viết đều do cô đảm nhận để các em hình thành một thói quen ngay từ đầu cấp học Vì bố mẹ ông bà ít ai quan tâm đến việc con cái của họ có ngồi đúng tư thế học hay không vì thực ra họ cũng không hiểu được tư thế ngồi viết bài có tầm quan trọng trong cả quá trình học tập và rèn luyện như thế nào.. - Các em đang học từ mẫu giáo vừa học vừa chơi, nay đến trường Tiểu học phải thực hiện nề nếp: Học ra học, chơi phải tuân thủ theo nội quy, quy định của nhà trường. Vì vậy giáo viên rất khó khăn trong khâu quản lý và đưa các em vào nề nếp . Hơn nữa các em tiếp xúc với kiến thức học cao và nhiều cái mới lạ mà cha mẹ các em ít hoặc không nắm được . Điều này gây không ít khó khăn trong công tác giảng dạy của giáo viên và học tập ở nhà của học sinh: - Chưa đảm bảo điều kiện vật chất, đồ dùng học tập viết đúng quy định, khoa học. Bên cạnh số học sinh chịu khó, chăm chỉ tập viết cũng có học sinh ngại viết hay viết ngoáy, ý thức tự học kém, chưa kiên trì và và chịu khó học tập. - 3 - Trong cuộc họp phụ huynh giữa năm học khi chưa nhắc đến có em còn viết chữ xấu thì có một số phụ huynh phát biểu như sau: - Tay các em nhỏ nên cầm bút khó, mỏi - Việc học hành chữ xấu hay đẹp là nhờ các thầy cô dạy bảo ở trường, gia đình chị vì bận và còn một phần phụ huynh thì bảo Con cái chỉ nghe lời cô mà không nghe lời bố mẹ . Sau khi nhận lớp được 2 tuần, tôi tiến hành kiểm tra về chữ viết của học sinh bằng việc cho học sinh viết lại các chữ cái đã học: e, ê, b, v, l, h (Mỗi chữ một dòng trong vòng 30 phút ) Tổng hợp kết quả xếp loại vở sạch chữ đẹp đầu năm. Tổng Chữ loại A Chữ loại B Chữ loại C số h/s SL TL SL % SL % 28 2 7,12 19 67,64 7 24,92 Qua khảo sát đầu năm, tôi thấy học sinh viết còn yếu chưa nắm vững được quy tắc viết. Cách ngồi chưa đúng tư thế, cách cầm bút chưa đúng quy định. Vì vậy các em viết còn xấu và chưa chuẩn về độ cao, kích thước cho nên chất lượng chữ viết đầu năm còn kém. III / KẾT QUẢ VÀ HIỆU QUẢ CỦA THỰC TRẠNG: 1/ KẾT QUẢ CỦA THỰC TRẠNG: Sau một thời gian giảng dạy và nghiên cứu nắm được thực trạng của học sinh đầu cấp học nên tôi đã giúp học sinh: - Viết đúng: Hình dáng, đường nét, khoảng cách chữ ... - Viết đẹp: Tính thẩm mỹ của bài viết, viết liền nét chữ ... - Viết nhanh: Đảm bảo tốc độ quy định Mặt khác các em lại rèn được đức tính kiên trì khi học và khi làm bài. 2/ HIỆU QUẢ ĐẠT ĐƯƠC: Hiệu quả đạt được sau gần một năm giảng dạy như sau: - 4 - Chữ loại A Chữ loại B Chữ loại C Định kỳ SL % SL % SL % Đầu năm 2 7,12 19 67,64 7 24,92 Giữa kỳ 10 35,7 18 64,3 I Cuối kỳ 15 56,2 13 43,8 I Giữa kỳ 20 71 8 29 II Cho đến nay lớp tôi còn 8 em chữ viết xếp loại B, tôi sẽ cố gắng nhiều hơn, sát sao hơn để uốn nắn các em đến cuối năm học chất lượng chữ viết lọai A được nâng cao hơn nữa cả về chữ và vở. B/ NỘI DUNG I/ CÁC GIẢI PHÁP THỰC HIỆN: + Về hình thức: Tập viết dạy học sinh những khái niệm cơ bản về đường kẻ, dòng kẻ, toạ độ viết, tên gọi nét chữ, cấu tạo chữ cái, vị trí dấu thanh, dấu câu , các khái niệm liên kết nét chữ hoặc liên kết các chữ Từ đó hình thành cho các em những biểu tượng về hình dáng, độ cao, sự cân đối, tính thẩm mỹ của chữ viết. + Về kỹ năng: Dạy học sinh các thao tác chữ viết từ đơn giản đến phức tạp bao gồm kỹ năng viết nét, liên kết nét tạo chữ cái và liên kết chữ tạo chữ ghi tiếng. Đồng thời giúp các em xác định khái niệm cỡ chữ trên vở kẻ ô ly để hình thành kỹ năng viết đúng mẫu chữ , rõ ràng và cao hơn là viết nhanh viết đẹp. Ngoài ra tư thế ngồi viết, cách cầm bút, để vở, cách trình bày bài viết cũng là một kỹ năng đặc thù của việc dạy học tập viết mà giáo viên cần thường xuyên quan tâm chú ý đến. +Tư thế ngồi viết: - 5 - - Lưng thẳng - Không tỳ ngực vào bàn - Đầu hơi cúi - Mắt cách vở 25  30 cm - Tay phải cầm bút, tay trái tỳ nhẹ lên mép để giữ vở - Hai chân để song song thoải mái Tiếp tục dạy học sinh cách cầm bút - Cầm bút bằng 3 ngón tay ( Ngón cái, ngón giữa, ngón trỏ ) kể cả khi viết ( Hai ngón tay và phần dưới của bàn tay là chỗ dựa khi viết ) Tiếp tục hướng dẫn học sinh cách viết. Sau khi hướng dẫn tỷ mỉ tôi dành hẳn một tiết đầu để tập cho các em làm, tôi quan sát từng em để sửa lại cho học sinh. Việc tập viết không đảm bảo quy định đã được xây dựng trên cơ sở khoa học sẽ để lại nhiều di hại suốt cuộc đời học sinh. Mắt cận, cột sống cong vẹo, lưng gù.....do ngồi không đúng tư thế. Vì vậy khi hướng dẫn học sinh tập viết cần phải coi việc phối hợp đồng bộ các bộ phận Tay,đầu,mắt,cổ Và từ đó trong quá trình học sinh viết, tôi luôn nhắc nhở và động viên kèm cặp các em. Sau còn một số em phải uốn nắn thêm vài tuần nữa mới tạo cho mình thói quen tư thế ngồi viết đúng trong sự uốn nắn của tôi. Về cách cầm bút, đầu tiên tôi hướng dẫn và làm mẫu trước cho toàn lớp quan sát thật kỹ- sau đó tôi cho cả lớp thực hành giơ lên thì 2/3 lớp cầm bút đúng, còn lại tôi tiếp tục sửa luôn. Tiếp theo luyện để học sinh viết nét thẳng, nét cong, nét khuyết...tôi đi quan sát tổng thể thì các em vẫn còn một số em ngồi chưa đúng tư thế, cầm bút còn sai, bằng lòng kiên trì tôi tiếp tục hướng dẫn các em làm đúng quy định. Đối với lứa tuổi các em nhanh nhớ nhưng cũng nhanh quên. Vì vậy trong suốt quá trình dạy, tôi luôn sát sao nhắc nhở kịp thời những em có - 6 - biểu hiện tư thế ngồi viết sai và cầm bút không đúng quy cách. Bởi muốn viết em phải nhìn lại mình để đặt vở sao cho đúng cách. Khi học viết chữ cái học sinh phải nhớ hình dạng của nó thể hiện trên dòng kẻ và nhớ di chuyển ngòi bút. Em đó cần nhớ tư thế ngồi nào cho hợp lý. Một đứa trẻ sẽ không quen thuộc mọi việc nêu trên về những hoạt động đó đòi hỏi sự nổ lực về ý chí. Khi một học sinh lớp 1 viết, các bộ phận trong cơ thể nó đều căng thẳng, đặc biệt là các cơ quan trong bàn tay và ngón tay, điều này dẫn tới việc cần phải thực hiện các bài tập thể dục trong khi chuyển tiết học. Do vậy trong mỗi giờ tập viết tôi thường cho học sinh chơi trò chơi, múa hát các bài hát để thư giản.....nhằm giúp học sinh thả lỏng chân tay, quên đi sự căng thẳng mệt mỏi để tiếp tục giờ học được tốt hơn. Sự phân tích nguyên tắc này cho thấy kỹ năng viết của học sinh chỉ thực sự có được khi có sự đồng bộ của các bộ phận cơ thể. Việc đánh giá sản phẩm chữ viết được kết hợp với việc theo dõi quá trình viết của các em. II/ CÁC BIỆN PHÁP THỰC HIỆN: Việc rèn kỹ năng đòi hỏi người học sinh phải chi viết chính xác sản phẩm, nắm vững cách thao tác kỹ thuật và kiên trì lặp đi lặp lại các thao tác đó. Chữ viết Tiếng Việt là hệ thống chữ cái ghi âm, mỗi nhóm chữ cái có đặc điểm riêng nên quy trình thực hiện các thao tác ở từng nhóm cũng không giống nhau. Do đó, khi rèn luyện kỹ năng viết chữ học sinh phải nắm được hình dáng, đặc điểm của từng chữ cái, các thao tác viết nhóm chữ cái ( Thao tác viết nhóm chữ cái, chữ nét cong khác thao tác viết nhóm chữ nét khuyết... ) và phải luyện tập liên tục nhiều lần trên vở tập viết. Tuy nhiên đặc điểm tâm-sinh lý lứa tuổi học sinh lớp 1 thường gặp phải 2 khó khăn lớn: + Tri giác của các em thiên về nhận biết tổng quát đối tượng, chi tiết từng nét chữ, từng động tác kỹ thuật tỉ mỉ. Do vậy, khi tiếp thu kỹ thuật viết chữ, học sinh không tránh khỏi những lúng túng, khó khăn. - 7 - + Học sinh lớp 1 thường hiếu động, thiếu kiên trì, khó khăn thực hiện các thao tác đòi hỏi sự khéo léo, cẩn thận. Để khắc phục những nhược điểm trên, người giáo viên phải có đức tính kiên trì, tận tình tránh nôn nóng, tức giận. Sự nhiệt tâm, chu đáo của giáo viên là một trong những yếu tố đảm bảo sự thành công của giờ dạy tập viết. Kỹ năng viết chữ được rèn luyện ở 2 mức độ: + Tập viết các chữ cái, phải đúng hình dáng, cấu tạo, quy trình viết. + Tập viết ứng dụng; Giáo viên hướng dẫn học sinh viết liền mạch các chữ cái, viết dấu phụ, dấu thanh trên hoặc dưới các chữ cái. Để hình thành kỹ năng viết cho học sinh, việc dạy tập viết phải trải qua 2 giai đoạn: Giai đoạn 1: Giai đoạn này hình thành và xây dựng biểu tựng về chữ viết, giúp các em hiểu và ghi nhớ được những hình dáng kích thước, quy trình viết từng chữ cái. Các hiểu biết này giúp học sinh viết chữ một cách tự giác. Như vậy kết quả đạt được sẽ nhanh và chắc chắn hơn. Bước 1: Mô tả cấu tạo chữ: Ví dụ: Chữ a gồm 2 nét: Nét cong kín và nét móc ngược. Bước 2: Giáo viên hướng dẫn quy trình viết các nét + Để viết nét tròn ta nên chấm các điểm chuẩn 1, 2, 3, 4 (làm mẫu) rồi nối các điểm đó cho tròn. + Để viết nét móc ngược ta chấm điểm 5, 6 sau đó nối 2 điểm này lại. VD :Các con chữ a , â, ă ... + Giáo viên đưa ra các mẫu chữ có sẵn trong bộ đồ dùng chữ viết làm mô hình trực quan. Giai đoạn 2: Đây là giai đoạn củng cố Hoàn thiện các biểu tượng về chữ viết thông qua các hình thức tập luyện viết chữ. Giai đoạn này hướng dẫn các em luyện viết các chữ cái để luyện viết tiếng, từ ứng dụng. - 8 - Khi các em viết sang tiếng, từ câu ứng dụng để giúp các em viết đẹp tôi phải hướng dẫn học sinh viết đúng cỡ chữ, kiểu chữ, đảm bảo nguyên tắc liền mạch trong khi viết, có khoảng cách hợp lý. Các con chữ trong 1 tiếng cách nhau nửa con chữ. Các tiếng cách nhau một con chữ. Các từ cách nhau 2 con chữ.( Lưu ý lấy con chữ o làm chuẩn ). Ngoài ra đối với việc tô chữ cái viết hoa đòi hỏi giáo viên nắm được một cách chắc chắn từng kiểu chữ để hướng dẫn cho học sinh nắm bắt được đáp ứng cho yêu cầu tô đúng. ( Giáo viên phải nắm tên nét để tiện trong quá trình hướng dẫn ) Ví dụ :Để hướng dẫn học sinh tô chữ cái a, A, giáo viên cho học sinh quan sát mẫu. Rồi nêu tên nét (hướng dẫn học sinh nêu) cuối cùng là quy trình tô (tô theo thứ tự các nét). Đặc biệt trong việc dạy học sinh hình thành kỹ năng viết chữ, cần phải quan tâm đến yếu tố cảm xúc-tâm lý chi phối việc viết chữ. Quá trình lĩnh hội và thể hiện chữ viết ở các em sẽ diễn ra rất nhanh nếu trẻ viết với tâm lý vui vẻ, phấn chấn khi được tiếp xúc mảnh liệt nhưng cũng rất hồn nhiên sinh động khi trẻ học viết chữ. Vậy để làm được những vấn đề như đã nêu trên đòi hỏi người giáo viên không được cứng nhắc đơn điệu trong việc vận dụng các phương pháp dạy học mà trái lại cần có sự mềm dẻo, linh hoạt trong việc vận dụng các phương pháp dạy tập viết. Đối với học sinh lớp 1 tôi nhận thấy 3 phương pháp sau đây thường được quan tâm sử dụng nhiều hơn cả trong việc dạy tập viết. Phương pháp trực quan: Giáo viên khắc sâu biểu tượng về chữ cho các em bằng nhiều con đường: Kết hợp mắt nhìn với tay nghe, tay luyện tập. Điều này giúp các em chủ động phân tích hình dáng, kích thước và cấu tạo theo mẫu, tìm sự - 9 - giống nhau giữa chữ cái đang học với chữ cái đã học trước đó trong cùng 1 nhóm các thao tác so sánh tương đồng. VD: Bài 9 ( vở tập viết ),.Chữ o , e. Bài 10 ( vở tập viết ) cho học sinh luyện chữ ô. ơ * Chữ mẫu là hình thức trực quan ở tất cả các bài tập viết, đây là điều kiện đầu tiên để các em viết đúng. Tuy nhiên chữ mẫu có nhiều hình thức: Chữ mẫu cơ bản in sẵn, chữ mẫu phóng to trên bảng, trong vở tập viết, hộp chữ mẫu.....Tiêu chuẩn cơ bản của chữ mẫu phải đúng mẫu quy định, rõ ràng và đẹp. Chữ mẫu có tác dụng tạo sự chú ý tập trung cao độ của học sinh trong tiểu học cụ thể: + Chữ mẫu phóng to trên bảng có tác dụng giúp học sinh dễ quan sát, từ đó tạo điệu kiện để các em phân tích hình dáng, kích thước và các nét cơ bản cấu tạo chữ cái trong 1 chữ nhằm đảm bảo yêu cầu viết trong bài học. + Chữ mẫu của giáo viên viết trên bảng lớp giúp học sinh nắm được thứ tự viết các nét chữ trong từng chữ cái ( Quy trình viết ) cách nối các chữ cái trong một chữ nhằm đảm bảo yêu cầu viết liền mạch, viết nhanh + Chữ mẫu trong hộp chữ giúp học sinh kết hợp mắt nhìn, tay sờ để kết hợp thành các thao tác viết chữ 1 cách đồng bộ. Bên cạnh đó, chữ viết của giáo viên khi chữa bài, chấm bài cũng được học sinh quan sát như loại mẫu chữ. Vì thế giáo viên cần có ý thức viết đẹp, đúng mẫu rõ ràng. Ngoài ra, để việc dạy chữ viết không đơn điệu, giáo viên cần coi trọng việc xử lý giữa đọc và viết. Do đó trong tiến trình dạy tập viết nhất là tập viết những âm hay nhầm lẫn (r/d/gi;tr/ch;s/x). Giáo viên cần đọc mẫu ( Có thể đọc nhiều lần ). Viết đúng sẽ củng cố cho việc đọc đúng và đọc đúng đóng vai trò quan trọng để đảm bảo viết đúng. Phương pháp đàm thoại cởi mở: Phương pháp này được sử dụng chủ yếu ở đầu tiết học. Giáo viên dẫn dắt học sinh tiếp xúc với các chữ cái sẽ học bằng 1 hệ thống câu hỏi về - 10 -