Sáng kiến kinh nghiệm Mĩ thuật - Rèn luyện kĩ năng quan sát, phân tích cho học sinh qua phân môn vẽ theo mẫu

VÏ theo mÉu lµ mét ph©n m«n c¬ b¶n trong ch­¬ng tr×nh MÜ thuËt ë bËc tiÓu häc, nh»m rÌn luyÖn cho häc sinh kÜ n¨ng quan s¸t, ph©n tÝch cÊu tróc còng nh­ mµu s¾c, ®­êng nÐt, ¸nh s¸ng...cña mÉu. Cã ®­îc nh­ng kÜ n¨ng nµy, häc sinh sÏ vËn dông ®Ó ph¸t triÓn kh¶ n¨ng vÏ mÉu mét c¸ch khoa häc, tõng b­íc tõ thÊp ®Õn cao, chø kh«ng ph¶i lµ vÏ mét c¸ch c¶m tÝnh. §ång thêi rÌn luyÖn c¸c kÜ n¨ng vÏ theo mÉu còng chÝnh lµ nÒn t¶ng ®Ó ph¸t triÓn c¸c kÜ n¨ng kh¸c nh­ : vÏ trang trÝ, vÏ tranh ®Ò tµi, nÆn t¹o d¸ng, xem tranh... 2. C¬ së khoa häc: VÏ theo mÉu kh«ng ph¶i lµ vÏ l¹i mÉu tr­íc mÆt mét c¸ch tuú tiÖn, theo ý thÝch mµ ph¶i tiÕn hµnh bµi vÏ theo tr×nh tù ®· ®­îc nghiªn cøu mét c¸ch khoa häc. Tõ quan s¸t mÉu, ph©n tÝch cÊu tróc mÉu, ®Õn c¸c b­íc tiÕn hµnh bµi vÏ mÉu...®Òu ph¶i cã sù rÌn luyÖn tõ dÔ ®Õn khã. VÏ theo mÉu yªu cÇu ng­êi vÏ ph¶i ghi nhí, tu©n theo nh÷ng qui ®Þnh mét c¸ch nghiªm tóc, ®Æc biÖt ®èi víi häc sinh tiÓu häc, nÕu kh«ng sÏ dÔ sa vµo vÏ theo ý thÝch, vÏ c¸c chi tiÕt kh«ng cÇn thiÕt, thËm chÝ vÏ sai mÉu hoµn toµn. Bëi vËy viÖc rÌn luyÖn cho häc sinh c¸c kÜ n¨ng quan s¸t, ph©n tÝch ®èi víi bé m«n nµy lµ rÊt quan träng. 3. C¬ së thùc tiÔn: Theo quan s¸t cña t«i trong qu¸ tr×nh gi¶ng d¹y m«n mÜ thuËt ë bËc tiÓu häc th× cã rÊt nhiÒu häc sinh kh«ng thùc hiÖn b­íc quan s¸t, ph©n tÝch mÉu tr­íc khi vÏ mÉu. Mét sè häc sinh tù ý s¾p xÕp bè côc kh«ng ®óng víi gãc nh×n cña m×nh, hoÆc kh«ng quan s¸t, kh«ng so s¸nh tØ lÖ gi÷a c¸c vËt mÉu. Tõ ®ã dÉn ®Õn vÏ sai mÉu, kh«ng ph¸t triÓn ®­îc kh¶ n¨ng vÏ mÉu qua c¸c bµi vÏ, hoÆc kh«ng cã tÝnh khoa häc trong qu¸ tr×nh vÏ mÉu. DÜ nhiªn mÜ thuËt lµ mét ngµnh nghÖ thuËt, kh«ng ph¶i lµ khoa häc, nh­ng nÕu muèn ph¸t triÓn ®­îc n¨ng khiÕu th× cÇn ph¶i øng dông c¸c kiÕn thøc khoa häc, ph¶i cã qu¸ tr×nh rÌn luyÖn – v× nghÖ thuËt chÝnh lµ sù s¸ng t¹o cña con ng­êi th«ng qua c¶m xóc nghÖ thuËt, sù quan s¸t tinh tÕ vµ ®«i bµn tay khÐo lÐo. MÉu vÏ th­êng s¬ sµi, ®¬n ®iÖu, kh«ng t¹o ®­îc høng thó quan s¸t cho häc sinh. NhiÒu tr­êng ch­a cã phßng häc dµnh riªng cho m«n mÜ thuËt lµm gi¶m hiÖu qu¶ cña c¸c tiÕt vÏ theo mÉu. Mét sè gi¸o viªn kh«ng chuÈn bÞ h×nh h­íng dÉn c¸c b­íc vÏ mÉu. B. Gi¶i quyÕt vÊn ®Ò VËy ®Ó ph¸t triÓn tèt nhÊt cho häc sinh nh÷ng kÜ n¨ng nµy, gi¸o viªn cÇn ph¶i cã nh÷ng ph­¬ng ph¸p cô thÓ vµ hiÖu qu¶ nh­ sau: ChuÈn bÞ mÉu vÏ: §èi víi ph©n m«n VÏ theo mÉu th× nhÊt thiÕt ph¶i chuÈn bÞ mÉu vÏ. Gi¸o viªn tù chuÈn bÞ mÉu vÏ hoÆc giao cho c¸c nhãm häc sinh chuÈn bÞ. Mçi líp häc ph¶i cã Ýt nhÊt 4 mÉu cho 4 nhãm. Lùa chän mÉu vÏ ph¶i cã sù ®a d¹ng, phong phó vÒ kiÓu d¸ng, mµu s¾c, kÝch th­íc...nh»m t¹o høng thó cho häc sinh, tr¸nh sù ®¬n ®iÖu, nhµm ch¸n. §Æc biÖt ®èi víi mÉu vÏ tÜnh vËt cÇn chän c¸c lo¹i hoa qu¶ cã h×nh d¸ng ®Ñp, mµu s¾c phong phó. VÝ dô: Trong mét mÉu vÏ cÇn cã c¶ c¸c lo¹i qu¶ trßn, qu¶ h×nh bÇu dôc, hoÆc c¸c h×nh thï kh¸c nh­: cµ chua, chuèi, ít, t¸o, ®u ®ñ... Tuy vËy còng kh«ng nªn chän mÉu cã qu¸ nhiÒu mµu s¾c ®èi chäi nhau, sÏ lµm cho bµi vÏ kh«ng cã tÝnh chñ ®¹o. Víi nh÷ng mÉu vÏ ®Ñp häc sinh sÏ cã høng thó quan s¸t, tõ ®ã l«i cuèn vµo c¸c b­íc tiÕp theo cña bµi vÏ. Nh­ vËy ngay tõ b­íc chuÈn bÞ ®å dïng häc tËp, gi¸o viªn ®· b­íc ®Çu h×nh thµnh cho häc sinh kÜ n¨ng quan s¸t mÉu. Tæ chøc líp häc: Líp häc giê vÏ theo mÉu cÇn ®­îc s¾p xÕp hîp lÝ ®¶m b¶o cho tÊt c¶ c¸c häc sinh ®Òu cã thÓ quan s¸t mÉu mét c¸ch dÔ dµng. Cã thÓ s¾p xÕp thµnh 4 nhãm ngåi xung quanh mÉu hoÆc xÕp häc sinh thµnh 2 hµng däc hai bªn, mét d·y mÉu ë gi÷a líp...tuú theo ¸nh s¸ng cña líp häc. Bµy mÉu. Gi¸o viªn nªn ®Ó cho häc sinh tù bµy mÉu, sau ®ã chØnh söa vµ gîi ý cho häc sinh c¸ch bµy mÉu ®Ñp. MÉu vÏ cÇn ®­îc bµy phong phó vµ ®¶m b¶o cã nhiÒu gãc vÏ ®Ñp. Gi¸o viªn yªu cÇu häc sinh ph¶i tù quan s¸t vµ vÏ mÉu ®óng víi gãc nh×n cña m×nh . H­íng dÉn häc sinh quan s¸t mÉu: a. C¸ch ®Æt c©u hái: §èi víi ph©n m«n vÏ theo mÉu, gi¸o viªn cÇn b¸m s¸t mÉu ®Ó ®Æt c©u hái cô thÓ trªn tõng mÉu vÏ, kh«ng ®Æt c©u hái mét c¸ch chung chung. Khi ®Æt c©u hái gi¸o viªn cÇn chØ vµo mÉu ®Ó h­íng sù chó ý cña häc sinh vµo mÉu vÏ. VÝ dô mÉu vÏ Lä hoa vµ qu¶: - MÉu gåm cã mÊy ®å vËt? - §ã lµ nh÷ng vËt mÉu nµo? - VÞ trÝ cña lä hoa so víi qu¶ nh­ thÕ nµo? - So s¸nh tØ lÖ chiÒu cao cña qu¶ so víi lä hoa? - So s¸nh tØ lÖ chiÒu ngang cña qu¶ so víi lä hoa? - Lä hoa bao gåm nh÷ng phÇn nµo? - So s¸nh tØ lÖ gi÷a c¸c phÇn cña lä hoa? - So s¸nh tØ lÖ gi÷a chiÒu ngang vµ chiÒu cao cña qu¶? - Cã nh÷ng nguån s¸ng nµo chiÕu tíi mÉu? - H­íng ¸nh s¸ng nµo m¹nh nhÊt? - Ph©n biÖt c¸c ®é s¸ng - trung gian - ®Ëm...thay ®æi trªn mÉu? v.v..... Gi¸o viªn yªu cÇu häc sinh ®o, däi, ­íc l­îng tr­íc khi tr¶ lêi. Nh­ thÕ b¾t buéc c¸c em ph¶i quan s¸t mÉu th× míi cã thÓ ph©n tÝch cÊu tróc mÉu vµ ®­a ra nh÷ng nhËn xÐt chÝnh x¸c. C¸c b­íc vÏ theo mÉu lµ mét chuçi logic, nÕu kh«ng thùc hiÖn tèt b­íc thø nhÊt th× sÏ kh«ng thÓ thùc hiÖn tèt b­íc tiÕp theo. Ch¼ng h¹n, kh«ng quan s¸t kÜ th× sÏ kh«ng thÓ hiÓu cÊu tróc mÉu, kh«ng nh×n ra c¸c ®é ®Ëm nh¹t, kh«ng n¾m ®­îc tØ lÖ...th× kh«ng thÓ ph¸c h×nh chÝnh x¸c. Trong qu¸ tr×nh ph©n tÝch mÉu, gi¸o viªn cã thÓ ®Æt c¸c c©u hái mang tÝnh suy luËn nh­: - VÏ theo mÉu kh¸c víi vÏ trang trÝ nh­ thÕ nµo? - Lä hoa lµ ®å vËt ®­îc biÕn d¹ng tõ h×nh khèi nµo? - V× sao miÖng Êm l¹i ph¶i ngang víi vßi Êm? - ¸nh s¸ng thay ®æi trªn khèi lËp ph­¬ng kh¸c víi trªn khèi cÇu nh­ thÕ nµo? b. Quan s¸t mÉu: * Quan s¸t tõ bao qu¸t ®Õn chi tiÕt, kh«ng sa vµo chi tiÕt, bé phËn ®Ó nhËn ra: H×nh d¸ng bÒ ngoµi cña mÉu(chiÒu cao, chiÒu ngang, vµ nh÷ng nÐt c¬ b¶n). §Æc ®iÓm chÝnh cña mÉu(qua cÊu tróc vµ c¸c kÝch th­íc). C¸c m¶ng ®Ëm nh¹t lín. * Quan s¸t mÉu ®Ó suy nghÜ vÒ bè côc: - VÏ h×nh trong tê giÊy ngang hay däc lµ hîp lÝ. - H×nh vÏ b»ng nµo th× võa, ®Æt nã ë gi÷a hay lÖch sang ph¶i, sang tr¸i hoÆc lªn trªn, xuèng d­íi trang giÊy ®Ó cã bè côc c©n ®èi. Ngoµi viÖc quan s¸t mÉu thËt ra, gi¸o viªn cÇn vÏ minh ho¹ nhiÒu gãc nh×n cho mét mÉu: ch¼ng h¹n nh×n miÖng giÕng ë c¸c ®é cao kh¸c nhau th× ta sÏ thÊy nã cã h×nh kh¸c nhau nh­: h×nh trßn, h×nh elip, thËm chÝ lµ mét ®­êng th¼ng n»m ngang. HoÆc minh ho¹ nhiÒu mÉu ë mét gãc nh×n ®Ó häc sinh thÊy ®­îc sù phong phó cña mÉu vÏ, tõ ®ã gîi ý cho c¸c em vÒ c¸ch lùa chän mÉu còng nh­ c¸c gãc vÏ ®Ñp. Bªn c¹nh viÖc gi¸o viªn vÏ minh ho¹ th× gi¸o viªn cã thÓ hái häc sinh c¸c c©u hái kiÓm tra trÝ nhí còng nh­ thãi quen quan s¸t hµng ngµy cña häc sinh. Ch¼ng h¹n: Khi nh×n ng«i nhµ em ®ang ë víi c¸c gãc nh×n kh¸c nhau nh­: phÝa tr­íc, phÝa sau, mÆt bªn cña ng«i nhµ, th× em thÊy cã sù kh¸c nhau nh­ thÕ nµo? Khi ®øng ë mét ®iÓm cè ®Þnh nh×n mét hµng cét ®iÖn cã kÝch th­íc b»ng nhau th× nh×n cµng xa ta cµng thÊy cã sù thay ®æi nh­ thÕ nµo? Khi nh×n ng­êi kh¸c víi c¸c gãc nh×n ngang tÇm m¾t, nh×n d­íi lªn hoÆc ®øng trªn tÇng nh×n xuèng...th× ta thÊy cã sù biÕn d¹ng nh­ thÕ nµo? H·y m« t¶ theo trÝ nhí cÊu t¹o cña c¸i Êm tÝch, c¸i phÝch n­íc, h×nh d¸ng con tr©u, con gµ, con lîn...? Khi ta ®øng ngoµi n¾ng vµo buæi s¸ng, tr­a, chiÒu, chiÒu tèi...th× bãng ®æ cña ta xuèng ®Êt cã sù thay ®æi nh­ thÕ nµo? v.v..... H­íng dÉn häc sinh vÏ mÉu: Khi h­íng dÉn häc sinh vÏ mÉu, gi¸o viªn cÇn chuÈn bÞ h×nh h­íng dÉn c¸c b­íc vÏ theo mÉu nh­: ph¸c khung h×nh, ph¸c nÐt chÝnh, vÏ chi tiÕt, ph©n m¶ng, vÏ ®Ëm nh¹t...®Ó häc sinh h×nh dung ®­îc tiÕn tr×nh bµi vÏ. H×nh h­íng dÉn cÇn vÏ chÝnh x¸c, ®Ñp, ®óng yªu cÇu...nÕu s¬ sµi sÏ ph¶n t¸c dông. Bªn c¹nh sö dông h×nh h­íng dÉn ®· chuÈn bÞ tr­íc, gi¸o viªn cÇn vÏ minh ho¹ thªm nh÷ng phÇn cÇn nhÊn m¹nh ®Ó häc sinh l­u ý. Ch¼ng h¹n: c¸ch ph¸c nÐt th¼ng, c¸ch g¹t nÐt ch× khi vÏ c¸c ®é ®Ëm nh¹t, c¸ch vÏ nÒn... Tr­íc khi häc sinh vÏ mÉu, gi¸o viªn cho c¸c em tham kh¶o mét sè bµi vÏ hoµn chØnh cña c¸c häc sinh kho¸ tr­íc. Bµi vÏ sö dông lµm bµi mÉu tham kh¶o ph¶i lµ c¸c bµi vÏ ®­îc chän läc, ®¹t yªu cÇu vÒ h×nh, bè côc, ®Ëm nh¹t... Sau khi h­íng dÉn xong, gi¸o viªn xo¸ c¸c h×nh minh häa vµ cÊt bµi mÉu, tr¸nh ®Ó häc sinh b¾t ch­íc bµi tham kh¶o mµ kh«ng nh×n vµo mÉu thËt ®Ó vÏ. H­íng dÉn häc sinh nhËn xÐt, ®¸nh gi¸, rót kinh nghiÖm cuèi tiÕt vÏ. Sau khi häc sinh thùc hµnh vÏ mÉu, cuèi tiÕt häc gi¸o viªn chän mét sè bµi vÏ ®¹t yªu cÇu vµ ch­a ®¹t yªu cÇu ®Ó c¸c em nhËn xÐt. Gi¸o viªn cã thÓ ®¸nh sè cho c¸c bµi vÏ ®· chän vµ ®Æt c¸c c©u hái nh­: Em thÝch nhÊt bµi sè mÊy? Theo em bµi vÏ nµy ®¹t ë ®iÓm nµo vµ ch­a ®¹t ë ®iÓm nµo? Theo em bµi nµo cÇn chØnh söa? ChØnh söa ë nh÷ng phÇn nµo? Qua tiÕt vÏ nµy em rót ra ®­îc nh÷ng kinh nghiÖm g×? Qua nhËn xÐt, em thÊy bµi vÏ cña m×nh cÇn ph¶i chØnh söa ë nh÷ng phÇn nµo? v.v... C. KÕt thóc vÊn ®Ò Qua mét thêi gian ¸p dông ph­¬ng ph¸p d¹y häc trªn, t«i nhËn thÊy hiÖu qu¶ d¹y häc kh¸ cao vµ cÇn ph¸t huy. Cô thÓ: - Häc sinh høng thó h¬n víi c¸c tiÕt häc vÏ theo mÉu. - Häc sinh tiÕn hµnh bµi vÏ ®óng tr×nh tù c¸c b­íc, quan s¸t, nhËn xÐt kÜ tr­íc khi vÏ. - Bµi vÏ cña häc sinh chÊt l­îng cao h¬n: h×nh vÏ, ®Ëm nh¹t, bè côc ...®Òu tèt h¬n. - Hµng ngµy c¸c em cã thãi quen quan s¸t mäi vËt xung quanh, ph©n tÝch vµ ghi nhí, khi gi¸o viªn hái th× c¸c em tr¶ lêi t­¬ng ®èi chÝnh x¸c. Cã thÓ nãi VÏ theo mÉu lµ mét ph©n m«n ®Æc biÖt quan träng cña m«n mÜ thuËt, tÊt c¶ c¸c ph©n m«n cßn l¹i ®Òu ph¶i sö dông kiÕn thøc cña VÏ theo mÉu. Bëi vËy viÖc rÌn luyÖn c¸c kÜ n¨ng cña ph©n m«n nµy lµ ®iÒu nhÊt thiÕt ph¶i thùc hiÖn ®èi víi ng­êi häc mÜ thuËt. §Ó lµm tèt h¬n ®iÒu nµy, b¶n th©n t«i m¹nh d¹n ®­a ra mét vµi kinh nghiÖm nh­ trªn, rÊt mong c¸c ®ång nghiÖp vµ b¹n ®äc cïng quan t©m còng nh­ ®ãng gãp ý kiÕn ®Ó ®Ò tµi cña t«i ngµy cµng hoµn thiÖn h¬n. D. Nh÷ng ý kiÕn ®Ò xuÊt - §èi víi ngµnh còng nh­ Nhµ tr­êng cÇn quan t©m h¬n n÷a ®Õn m«n mÜ thuËt, coi mÜ thuËt lµ mét m«n häc chÝnh, ®éc lËp nh­ nh÷ng m«n häc kh¸c. - CÇn ®©ï t­ thªm c¸c ®å dïng nh­ tranh, ¶nh, c¸c tµi liÖu tham kh¶o, ®Æc biÖt lµ c¸c vËt mÉu ®Ó phôc vô tèt h¬n cho viÖc d¹y vµ häc m«n mÜ thuËt. - Mçi tr­êng häc cÇn cã phßng häc dµnh riªng cho m«n mÜ thuËt ®¶m b¶o vÒ ¸nh s¸ng, kh«ng gian phï hîp víi m«n mÜ thuËt. ............................................................