Quan sát thời gian trái đất với phần mềm Sun Times

òng trái đất các bạn nhỏ nước Mỹ đang chuẩn bị ăn tối cùng gia đình. Em có thể tìm hiểu về các múi giò và độ lệch thời gian tại các địa điểm khác nhau trên trái đất bằng cách tra cứu bảng múi giờ. Tuy nhiên chúng ta có một phần mềm sẽ giúp em làm việc này rất nhanh chóng và sinh động. Đó là phần mềm Sun Times, một phần mềm nhỏ nhưng rất hấp dẫn và hữu ích. Phần mềm Sun Times sẽ giúp em nhìn được toàn cảnh các vị trí, thành phố thủ đô của các nước trên toàn thế giới với rất nhiều thông tin liên quan đến thời gian. Ngoài ra phần mềm còn cung cấp rất nhiều tính năng hữu ích khác liên quan đến các quan sát thời gian mặt trời mọc, mặt trời lặn, nhật thực, nguyệt thực. Phần mềm sẽ giúp em hiều sâu hơn môn địa lý trong chương trình học của mình. 2. Cài đặt và chạy phần mềm Phần mềm được cài đặt đơn giản từ một File chạy. Khi cài đặt xong em sẽ nhìn thấy biểu tượng của phần mềm có dạng sau: Nháy đúp vào biểu tượng này để khởi động phần mềm. 3. Em nhìn thây gì trên màn hình ? 3.1. Giới thiệu màn hình chính của phần mềm Em sẽ nhìn thấy trên màn hình chính của phần mềm là một bản đồ các nước trên toàn thế giới. Hãy quan sát kỹ bản đồ này để hiểu và nhận biết các thông tin mà bản đồ mang lại: - Trên bản đồ em sẽ nhìn thấy các vùng sáng, tối khác nhau. Vùng sáng chỉ ra các vị trí này tại thời điểm hiện thời đang là ban ngày. Ngược lại các vùng có màu tối chỉ ra các vị trí này trên thế giới đang là ban đêm. - Giữa vùng sáng và tối em sẽ nhìn thấy một đường vạch liền, đó là giới hạn chỉ ra ranh giới giữa ngày và đêm. Tại các vùng có đường này đang là thời gian mặt trời lặn hoặc mọc ở đường chân trời. Chúng ta gọi các đường này là đường phân chia thời gian sáng/tối. - Trên bản đồ em sẽ nhìn thấy rất nhiều vị trí được đánh dấu. Đó chính là các thành phố và thủ đô các quốc gia. Khi nháy chuột lên các vị trí này em sẽ nhìn thấy thông tin chi tiết liên quan đến thành phố này sẽ hiện ra trong các khung thông tin nhỏ phía trên của màn hình. 3.2. Phóng to quan sát một vùng bản đồ chi tiết Muốn phóng to một vùng hình chữ nhật trên bản đồ em có thể dùng cách sau: Nhấn giữ nút chuột phải và nháy chuột kéo thả tại hai đỉnh của hình chữ nhật này. Một cửa sổ bản đồ mới xuất hiện thể hiện vùng bản đồ được đánh dấu đã được phóng to. 3.3. Quan sát và nhận biết thời gian: ngày và đêm Nhìn trên bản đồ em sẽ thấy các vùng sáng, tối khác nhau. - Vùng sáng chỉ ra thời gian hiện thời của khu vực này đang là ban ngày. - Vùng tối chỉ ra thời gian hiện thời của khu vực này đang là ban đêm. Em sẽ nhìn thấy một đường cong liền vạch bao quanh khu vực màu tối, đó chính là đường phân chia thời gian sáng, tối. Các khu vực trên đường ranh giới này tương ứng với thời gian mặt trời mọc hoặc lặn phía chân trời. Đi theo dọc chiều ngang của một đường thẳng từ trái sang phải chúng ta sẽ quan sát được thời gian hiện thời của các vị trí trên trái đất theo đúng chiều thời gian chuyển động. Trên hình ảnh trên trong lúc tại Hà Nội đang là 1 giờ chiều em sẽ thấy tại trung tâm nước Mỹ đang là nửa đêm. Tại một vùng biển sát châu Phi là lúc mặt trời mọc ở phía chân trời (5 giờ sáng) và tại vùng biển Thái bình dương mặt trời đang lặn. 3.4. Quan sát và xem thông tin chi tiết thời gian của một thành phố Bây giờ em sẽ quan sát kỹ hơn một vị trí, một thánh phố cụ thể trên trái đất. Em hãy nháy chuột lên một vị trí đã đánh dấu trên bản đồ và quan sát các khung thông tin phía trên của bản đồ. - Khung đầu tiên ghi rõ thời gian địa phương của vùng, thành phố hiện thời. Trong ví dụ trên thành phố chọn là Hà Nội, Việt Nam, thời gian hiện thời là ngày 4 tháng 8 năm 2008, 15 giờ 36 phút 12 giây. Thời gian địa phương này mặc định sẽ lấy từ thời gian hệ thống trên máy tính của em. - Khung thứ hai ghi một vài thông tin về vị trí, thành phố đã chọn. - Khung thông tin thứ ba ghi rõ các thông tin liên quan đến thời gian địa phương trong ngày tại vị trí hiện thời. Các thông số này bao gồm: Sunrise: thời gian mặt trời mọc. Midday: thời gian là giữa trưa. Sunset: thời gian mặt trời lặn. Day Length: độ dài ban ngày. - Khung thông tin cuối cùng là tọa độ (kinh tuyến, vĩ tuyến, ..) của vị trí hiện thời. 3.5. Quan sát vùng đệm giữa ngày và đêm Em hãy tập trung quan sát kỹ vùng không gian có màu sẫm tối trên bản đồ. Đó là vùng thời gian ban đêm. Xung quanh vùng này có một giải phân cách sáng - tối, đó chính là vùng đệm giữa ngày và đêm. Thời gian luôn chuyển động về phía trước, chúng ta sẽ thấy khối sẫm tối sẽ dịch chuyển từ phải sang trái của màn hình. Quan sát kỹ các vùng này sẽ cho em nhiều thông tin thú vị. - Vùng đệm sáng - tối chỉ ra các vùng mà thời gian hiện thời đang chuyển đối sáng tối. Các vùng phía bên phải là thời gian sáng sớm, vùng phía trái là thời gian chiều tối. - Giữa vùng đệm có một đường vạch liền, đó là đường chỉ ra thời gian mặt trời mọc và lặn tại đường chân trời. 3.6. Đặt thời gian quan sát Khi lần đầu tiên chạy phần mềm thời gian trên bản đồ sẽ được gán bằng thời gian hệ thống của máy tính. Tuy nhiên em có thể thay đổi thời gian này bằng các nút lệnh trên thanh công cụ. Bằng cách nháy chuột lên các nút lệnh trạng thái thời gian này em có thể đặt lại các thông số thời gian chính như Ngày, Tháng, Năm, Giờ, Phút và Giây. Khi thay đổi các thông tin này em sẽ thấy vùng không gian Sáng -Tối trên bản đồ sẽ dịch chuyển để tương thích với thời gian đã bị thay đổi. Như vậy bằng cách thay đổi lại thời gian quan sát em có thể biết rất nhiều thông tin liên quan đến sự thay đổi giờ của các vị trí khác nhau trên thế giới. Nháy nút để đặt lại trạng thái thời gian tương thích với đồng hồ hệ thống máy tính. Bằng cách cho thời gian thay đổi em sẽ qua sát và nhận biết được rất nhiều điều thú vị về thời gian trên trái đất. - Vào thời gian hè, tháng 6, 7, 8, vùng tối trên bản đồ luôn có hình với phía dưới rộng ra, phía trên nhỏ lại. Như vậy các khu vực ở phía Nam của trái đất sẽ có thời gian ban đêm nhiều hơn so với các khu vực phía Bắc. Đặc biệt tại các khu vực nằm ở "đỉnh" của vùng tối thời gian ban đêm là rất ngắn. Các vùng này sẽ có hiện tượng "đêm trắng", tức là hầu như không có ban đêm (hiện tượng mặt trời chưa lặn hết đã mọc). - Vào khoảng thời gian cuối năm, tháng 11, 12, tháng 1, vùng tối trên bản đồ sẽ có khuôn dạng ngược lại, co vào phía Nam và phình ra ở phía Bắc. Khi đó hiện tượng "đêm trắng" sẽ xuất hiện ở phía Nam trái đất và ngược lại các vị trí cực Bắc sẽ xảy ra hiện tượng "ngày đen" nghĩa là mặt trời chưa kịp mọc đã lặn. 4. Các chức năng chính của phần mềm 4.1. Hiện và không hiện hình ảnh bầu trời theo thời gian Các vùng tối sẫm trên bản đồ sẽ che khuất hình ảnh các quốc gia và thành phố. Để không thể hiện các cùng tối, sáng này hãy vào thực đơn Options --> Maps và hủy chọn tại mục Show Sky Color. Khi đó bản đồ thế giới với các múi giò sẽ có dạng sau. Để quay lại trạng thái bản đồ với màu của bầu trời em cần tích chọn lại Show Sky Color tại lệnh Options --> Maps. 4.2. Cố định vị trí và thời gian quan sát Mặc định khi di chuyển chuột trên bản đồ đi qua các vị trí, thành phố được đánh dấu, thời gian hiện thời của thành phố này sẽ tự động cập nhật tại khung thông tin phía trên của màn hình. Tính năng này cho phép em xem nhanh thông tin thời gian tại các địa điểm khác nhau trên trái đất nhưng có nhược điểm là khung thông tin bị thay đổi dữ liệu liên tục dựa vào dự di chuyển của chuột. Để thay đổi trạng thái thay đổi thông tin tự động, em hãy thực hiện lệnh Options -->Maps và hủy chọn tại mục Hover Update. Khi đó dữ liệu thời gian các vị trí chỉ thay đổi nếu nháy chuột tại vị trí này. 4.3. Xem các vị trí có cùng thời gian trong ngày giống nhau Một tính năng rất hay của phần mềm là cho phép xem các vị trí khác nhau trên trái đẩt có cùng thời gian trong ngày giống nhau. Ví dụ em có thể xem hôm nay có các vị trí và quốc gia nào trên thế giới có cùng thời gian măt trời mọc như Việt Nam. Các bước thực hiện công việc này như sau: 1. Chọn vị trí ban đầu (ví dụ em có thể chọn Hà Nội). 2. Thực hiện lệnh Options --> Anchor Time To và kích hoạt mục Sunrise để xem thời gian mặt trời mọc (hoặc Sunset - mặt trời lặn). Sau lệnh trên em sẽ nhìn thấy đường vạch liền giữa vùng sáng - tối sẽ luôn đi qua vị trí thành phố Hà Nội. Các vị trí khác dọc theo đường vạch liền trên bản đồ cũng sẽ có thời gian mặt trời mọc giống như tại Hà Nội. Nếu thay đổi thông số ngày tháng, em sẽ nhìn thấy thời gian mặt trời mọc tại Hà Nội đã thay đổi, đường vạch liền cũng thay đổi theo và em luôn quan sát được các vị trí trên trái đất có cùng thời gian mặt trời mọc với Hà Nội. 4.4. Tìm kiếm và quan sát các vị trí nhật thực trên trái đất Với phần mềm Sun Times em có thể dự đoán chính xác được các thời điểm xảy ra nhật thực trong tương lai cũng như quá khứ tại một địa điểm trên trái đất. Cách thực hiện như sau: 1. Chọn vị trí muốn tìm nhật thực trên bản đồ. 2. Thực hiện lệnh View --> Eclipse. Cửa sổ nhỏ sau đây xuất hiện. Nhấn nút Find (Future) để tìm nhật thực trong tương lai hoặc nút Find (Past) để tìm nhật thực trong quá khứ. Em sẽ thấy màn hình thời gian chuyển động (đến tương lai hay quay lại quá khứ) và sẽ dừng lại nếu tìm thấy nhật thực. Trong ví dụ trên ta thấy tại Hà Nội sẽ xảy ra nhật thực một phần vào 17 giờ 58 phút 17 giây trong ngày 01 tháng 8 năm 2008. Cửa sổ Eclipse hiện rõ hình ảnh nhật thực quan sát được từ Hà Nội. Trong hình ảnh trên, tại Madrid thủ đô Tây Ban Nha sẽ xảy ra nhật thực một phần vào 9 giờ 30 phút 43 giây sáng ngày 4 tháng 6 năm 2011. 4.5. Quan sát thời gian chuyển động tự động Phần mềm có một chức năng đặc biệt cho phép thời gian chuyển động tự động, em có thể quan sát trực tiếp trên màn hình sự chuyển động của Ngày và Đêm tại các vùng khác nhau của trái đất. Hãy quan sát các nút lệnh sau trên thanh công cụ của phần mềm. Để bắt đầu thực hiện cho thời gian chuyển động hãy nhấn chuột vào nút . Muốn dừng hãy nháy chuột vào nút . 5. Thoát khỏi chương trình Muốn thoát khỏi chương trình thực hiện lệnh File --> Exit hoặc gõ tổ hợp phím Alt+F4. Bùi Việt Hà, Công ty Công nghệ Tin học Nhà trường