Quá trình hình thành và phát triển của ASEAN

du lịch. Hiện nay Việt Nam đã tham gia hầu hết mọi lĩnh vực hoạt động của ASEAN với tư cách thành viên đầy đủ. Việt Nam tham gia Khu Mậu Dịch Tự Do ASEAN từ năm 1996. Năm 2007 diễn ra lễ kỷ niệm 40 năm thành lập Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á – ASEAN. Đây là mốc quan trọng, đánh dấu bước chuyển mình của ASEAN theo hướng xây dựng Cộng đồng ASEAN dựa trên ba trụ cột: Cộng đồng An ninh (ASC), Cộng đồng Kinh tế (AEC) và Cộng đồng Văn hoá Xã hội (ASCC). Đây cũng là thời điểm để nhìn lại chặng đường phát triển ban đầu của Hiệp hội cho đến nay. “ASEAN - Trái tim của châu Á năng động” là chủ đề chính thức của lễ kỷ niệm 40 năm thành lập ASEAN. Nó đã thâu tóm một cách ngắn gọn súc tích bản chất tiên phong của chủ nghĩa khu vực trong ASEAN và vai trò chủ chốt của ASEAN trong sự phát triển ngày càng rộng hơn của Châu Á, không chỉ trong 40 năm qua mà có thể là cho cả 40 năm tiếp theo. Những thành tựu đã đạt được: Trên lĩnh vực kinh tế, ASEAN đã đạt được những bước tiến đáng kể trong việc tự do hoá thương mại hàng hoá, dịch vụ và đầu tư. Thương mại hàng hoá nội khối hiện nay đã đạt hơn 320 tỷ đô la mỗi năm. Nỗ lực của ASEAN trong tự do hoá thương mại có thể được tính từ khi thành lập khu vực mậu dịch tự do (AFTA) năm 1992. Từ đó đến nay, thuế quan trong khu vực đã được cắt giảm một cách đáng kể. ASEAN cũng đang từng bước giảm thiểu các hàng rào phi thuế quan đối với thương mại. Bên cạnh đó, ASEAN cũng đã có những tiến triển tích cực trong tự do hoá thương mại dịch vụ, mở cửa thu hút đầu tư, hợp lý hoá thủ tục hải quan, hài hoà các tiêu chuẩn và giảm khoảng cách phát triển. Để thúc đẩy hội nhập kinh tế khu vực, 12 ngành ưu tiên được xác định là nông sản, thuỷ sản, đồ gỗ, dệt may, cao su, ô tô, điện tử, du lịch, hàng không, chăm sóc sức khoẻ, e-ASEAN và logistics. 9 trong số 12 ngành trên chiếm tới trên 50% tổng thương mại hàng hoá. Trên lĩnh vực phi kinh tế, Diễn đàn Khu vực ASEAN (ARF) cùng với các tổ chức về Quốc phòng, Luật và Tội phạm xuyên quốc gia thuộc ASEAN đã tăng cường đối thoại giữa các chính phủ/tổ chức liên quan, thúc đẩy sự hiểu biết sâu sắc hơn về những thách thức ảnh hưởng đến ASEAN (và các đối tác của ASEAN), đồng thời tăng cường năng lực của các tổ chức liên quan trong việc giải quyết các vấn đề trên thông qua việc chia sẻ thông tin. Trong khuôn khổ ARF, một số sáng kiến hữu ích đã được khởi động để chia sẻ kinh nghiệm và các thông lệ tốt nhất trong các lĩnh vực như không phổ biến vũ khí giết người hàng loạt, chống khủng bố, công nghệ phòng thủ và an ninh hàng hải. ASEAN cũng giải quyết các vấn đề liên quan đến các thảm hoạ tự nhiên (như động đất và sóng thần), sự lan truyền các dịch bệnh (như SARS, cúm gia cầm và HIV và AIDS) theo một cách thức hiệu quả hơn thông qua việc hợp tác tốt hơn và cơ chế sẵn sàng đối phó với tình trạng khẩn cấp. Công dân ASEAN đang cố gắng hiểu nhau tốt hơn thông qua một loạt các sáng kiến về văn hoá xã hội. Ví dụ Trại hè Thanh niên ASEAN và Diễn đàn Văn hoá Thanh niên ASEAN tạo cơ hội tìm hiểu văn hoá lẫn nhau giữa thanh niên ASEAN để giúp họ phát triển sự nhận thức đầy đủ và sâu sắc về sự đa dạng văn hoá cũng như hiểu biết rõ hơn về cộng đồng ASEAN. Một thí dụ minh hoạ khác là trong lĩnh vực giáo dục. Các sinh viên và giảng viên của các trường đại học ASEAN đang tăng cường giao lưu, trao đổi kinh nghiệm thông qua các chương trình như các khoá nghiên cứu ASEAN, trao đổi nghiên cứu và biệt phái viện sỹ. Các Bộ trưởng giáo dục ASEAN cũng đang hợp tác về đào tạo giáo viên và phát triển chương trình giảng dạy, đặc biệt là chia sẻ kinh nghiệm về phát triển cộng đồng đa sắc tộc, đa văn hoá. Để củng cố và tăng cường việc xây dựng cộng đồng ASEAN, tháng 12 năm 2005, các nhà Lãnh đạo ASEAN quyết định thiết lập Hiến chương ASEAN. Công việc dự thảo đã đạt được khoảng 70% về phạm vi và mức độ dự kiến. Mục tiêu là để các nhà Lãnh đạo ASEAN ban hành một bản dự thảo vào Hội nghị thượng đỉnh ASEAN tại Singapore vào tháng 11 năm 2007. Thách thức: Mặc dù đã đạt nhiều thành tựu nhưng ASEAN vẫn phải đối mặt với một loạt thách thức trong quá trình hướng tới mục tiêu hội nhập – thành lập Cộng đồng ASEAN vào năm 2015. Đối với mỗi một trụ cột trong Cộng đồng ASEAN, Cộng đồng an ninh, Cộng đồng kinh tế, Cộng đồng văn hoá - xã hội, bước đầu tiên là phác thảo một lộ trình toàn diện với mục tiêu và thời hạn rõ ràng. Ví dụ, đối với Cộng đồng kinh tế ASEAN (AEC), một kế hoạch chi tiết được xây dựng như là kế hoạch tổng thể cho tiến trình hợp tác kinh tế và hội nhập của ASEAN trong 8 năm tới. Với kế hoạch này, các nhà lãnh đạo ASEAN kỳ vọng AEC sẽ hội tụ những biện pháp nhằm thúc đẩy hơn nữa tự do hóa thương mại, cải thiện hạ tầng kinh doanh, giảm chi phí giao dịch thương mại, tăng tính hấp dẫn cho môi trường đầu tư của ASEAN, củng cố hệ thống giải quyết tranh chấp nội bộ khối. Nếu AEC trở thành hiện thực, sẽ tồn tại một khu vực kinh tế ASEAN cạnh tranh, thịnh vượng và ổn định, ở đó có sự dịch chuyển tự do hàng hóa, dịch vụ và đầu tư, dịch chuyển tự do hơn cho các dòng vốn, phát triển kinh tế công bằng và giảm đói nghèo cũng như bất bình đẳng kinh tế - xã hội. Điều kiện cốt yếu là phải thiết lập được một kế hoạch toàn diện và nhất quán cho mỗi trụ cột của Cộng đồng ASEAN. Thách thức tiếp theo là phải thực hiện được các kế hoạch này một cách hiệu quả và đúng tiến độ. Thách thức khác đối với ASEAN là phải củng cố thể chế, đặc biệt thông qua Hiến chương ASEAN. Hiện tại, ASEAN là một tổ chức khu vực cơ cấu còn lỏng lẻo. Với Hiến chương này, ASEAN sẽ trở thành một tổ chức có cơ cấu chặt chẽ hơn nhằm đáp ứng tốt hơn những thách thức đặt ra trong quá trình hội nhập khu vực, sự mở rộng các mối quan hệ đối ngoại và toàn cầu hoá nhanh chóng. Trong khi thực hiện điều này, ASEAN phải duy trì một sân chơi hiệu quả cho trong bối cảnh hội nhập quốc tế và khu vực. Trong bối cảnh này, Hiến chương ASEAN sẽ thiết lập một khuôn khổ và nền tảng pháp lý cho ASEAN tái cơ cấu cơ chế hiện hành của nó và cải tiến quá trình ra quyết định nhằm củng cố hiệu lực và đảm bảo việc thực hiện đúng tiến độ tất cả Hiệp định và quyết định của ASEAN. Hiến chương cũng sẽ tạo ra khuôn khổ pháp lý cho ASEAN. Đóng góp của Việt Nam vào ASEAN: Việt Nam tham gia ASEAN ngày 28-7-1995, từ đó luôn chủ động, tích cực thực hiện các hoạt động, kế hoạch, chương trình, dự án hợp tác của ASEAN, góp phần quan trọng cho sự phát triển và thành công của Hiệp hội, củng cố xu thế hòa bình, ổn định và hợp tác ở khu vực, nâng cao vị thế quốc tế của Hiệp hội. Một trong những đóng góp cụ thể nổi bật nhất là nước ta đã thúc đẩy hình thành một ASEAN gồm cả mười quốc gia trong khu vực Ðông-Nam Á, đoàn kết và hợp tác, mở ra thời kỳ phát triển mới về chất của quan hệ giữa các quốc gia. Việt Nam đã tổ chức thành công Hội nghị cấp cao ASEAN VI tại Hà Nội tháng 12-1998, đảm nhiệm vai trò Chủ tịch ASEAN nhiệm kỳ 2000 - 2001, tổ chức thành công AMM, nhiều Hội nghị Bộ trưởng chuyên ngành của ASEAN. Việt Nam đã đóng góp tích cực vào việc tăng cường đoàn kết và hợp tác ASEAN, kiên trì bảo vệ các nguyên tắc cơ bản của Hiệp hội như "đồng thuận" và "không can thiệp", góp phần quan trọng phát huy tác dụng Hiệp ước TAC và SEANWFZ, duy trì môi trường hòa bình, an ninh và ổn định khu vực; duy trì vai trò chủ đạo của ASEAN trong việc xử lý các vấn đề khu vực cũng như tại các diễn đàn do ASEAN khởi xướng; nỗ lực đưa ra sáng kiến xây dựng Bộ quy tắc ứng xử ở Biển Ðông (COC) dẫn đến việc ký Tuyên bố của các bên liên quan về cách ứng xử ở Biển Ðông (DOC)... Về hợp tác kinh tế, Việt Nam đã cơ bản hoàn thành cắt giảm thuế quan theo Hiệp định CEPT/AFTA; đạt mục tiêu AFTA đã định sau mười năm (sớm hơn dự kiến 5 năm), góp phần tăng cường liên kết kinh tế nội khối, đưa ASEAN trở thành một cơ sở sản xuất khu vực có khả năng cạnh tranh và hấp dẫn hơn đối với các nhà đầu tư khu vực và quốc tế, mở rộng hợp tác ASEAN trên nhiều lĩnh vực. Ðối với thực hiện Sáng kiến ASEAN về thu hẹp khoảng cách phát triển (IAI), tại AMM - 34 tổ chức ở Hà Nội năm 2001, Việt Nam đã cùng ASEAN đưa ra Tuyên bố Hà Nội về thu hẹp khoảng cách phát triển; trong thời gian làm Chủ tịch Nhóm đặc trách IAI, Chương trình thực hiện IAI đã thu nhiều kết quả (hiện IAI có 134 dự án và hơn 90% số dự án đó đã có nguồn tài trợ với tổng số cam kết đạt được là 48 triệu USD tại các lĩnh vực như phát triển cơ sở hạ tầng, nguồn nhân lực, công nghệ thông tin, du lịch, xóa giảm đói nghèo và nâng cao chất lượng cuộc sống...). Tháng 6-2007, Việt Nam đăng cai tổ chức Diễn đàn Sáng kiến IAI lần thứ hai nhằm đề ra chiến lược hợp tác thực hiện Sáng kiến IAI giai đoạn 2008 - 2015. Việt Nam đã đưa ra sáng kiến quan trọng về phát triển kinh tế - xã hội qua Chương trình hợp tác phát triển Tiểu vùng Mê Công, các vùng nghèo dọc Hành lang Ðông-Tây (WEC)... Việt Nam cũng đã tham gia tích cực các hoạt động hợp tác chuyên ngành rất đa dạng và phong phú bao gồm nhiều lĩnh vực, qua đó thu những kết quả thiết thực hỗ trợ việc thực hiện các chương trình, mục tiêu quốc gia. Việt Nam đóng góp tích cực thúc đẩy hợp tác giữa ASEAN với các đối tác, nâng cao vai trò và vị thế của ASEAN ở khu vực và quốc tế. Việc nước ta tham gia hợp tác ASEAN phù hợp lợi ích cơ bản của đất nước, đã tạo thêm điều kiện thuận lợi để nước ta tăng cường quan hệ hữu nghị và hợp tác với các quốc gia thành viên, góp phần thúc đẩy xu thế hòa bình, ổn định và hợp tác ở khu vực, duy trì môi trường quốc tế thuận lợi cho công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, hỗ trợ quá trình cải cách và công cuộc đổi mới, nâng cao vai trò và vị thế quốc tế của nước ta. Kết luận ASEAN đã trải qua một chặng đường dài bốn thập kỷ. Bên cạnh những thành tựu đã đạt được, ASEAN sẽ phải đối mặt với rất nhiều thách thức để thúc đẩy sự hợp tác nội khối và ngoại khối trong những chặng đường tiếp theo. Điều này đòi hỏi công dân và các nhà lãnh đạo ASEAN phải toàn tâm toàn ý vì mục tiêu phát triển chung của ASEAN với tinh thần cộng đồng sâu sắc. Việt Nam đã và đang nỗ lực hợp tác chặt chẽ cùng các quốc gia thành viên ASEAN xây dựng ASEAN ngày càng phát triển và phồn vinh. UBQG-HTKTQT Quỳnh Anh