Kinh nghiệm hướng dẫn học sinh giỏi lớp 5 làm tập làm văn kể chuyện có yêu cầu sáng tạo

không quên nhau vẫn quyết tìm nhau đến bây giờ ). Từ ý của từng khổ thơ trên học sinh hình dung được cốt chuyện : Câu chuyện kể về tình bạn đằm thắm, thân thiết của Bê vàng và Dê trắng. Gặp lúc khó khăn hoạn nạn đôi bạn vẫn lo lắng cho nhau và không quên nhau. ở đề 3 mới chỉ có một gợi ý cho sẵn: Một buổi tối cả nhà em đang sôi nổi bàn chuyện mua sắm và chuẩn bị cho một cái tết thật vui. Bỗng từ xa vọng lại tiếng một em bé bán bánh rao đêm... - Tại sao em bé phải đi bán bánh vào ban đêm? ( Do hoàn cảnh khó khăn, bố mẹ đau ốm, nhà nghèo...). - Đứng trước hoàn cảnh của em bé bán bánh rao đó em và gia đình em đã làm gì? (Thương cảm, tìm cách giúp đỡ). Cốt chuyện : Gia đình em đang sôi nổi bàn chuyện mua sắm và chuẩn bị cho một cái tết thật vui. Bỗng vọng lại tiếng rao đêm của một em bé bán bánh. Cảm thương hoàn cảnh của em bé gia đình em đã tạo điều kiện giúp đỡ. d) Xây dựng các tình tiết, tình huống câu chuyện . Khi đã có cốt chuyện cần tưởng tượng thêm các chi tiết, tình huống để câu chuyện trở nên cụ thể, sinh động. Giống như việc "đắp thêm da thịt, truyền hơi thở " để khung xương trở nên sống động. Tình huống câu chuyện hiểu một cách đơn giản là những mạch, những chặng trong sự diễn biến của câu chuyện . Tình huống càng thú vị thì câu chuyện càng hấp dẫn. Trong các tình tiết lại phải tạo ra các tình huống bất ngờ, giàu kịch tính mới đem đến cho người đọc sự lí thú. Các tình tiết phải đảm bảo tính hệ thống: Tình tiết nào viết trước , tình tiết nào viết sau. Tình tiết sau có thể là kết quả hoặc là bước phát triển của tình tiết trước. Qua mỗi tình tiết đưa câu chuyện tiến lại gần hơn kết cục cuối cùng. Một điều hết sức chú ý nữa là tính hợp lí của tình tiết: Trong câu chuyện ngày xưa các em có thể tưởng tượng các yếu tố kì ảo, hoang đường. Còn những câu chuyện trong thực tế ngày nay thì không thể đưa các yếu tố thần kì vào được . Ví dụ : Kể chuyện chàng trai đi tìm táo cho mẹ, em có thể viết như sau: "... người con đi mãi, đi tìm ở các chợ , cuối cùng anh đi đến chợ tỉnh và thấy người ta bán rất nhiều những quả táo tàu thơm ngon. Anh liền mua về cho mẹ mấy qủa táo...", ở đề 3 kể về em bé bán bánh có em lại viết: " Giữa đêm 29 tết, trời tối đen, lạnh giá. Em bé vừa đi, vừa ôm mặt khóc. Bỗng bụt hiện lên hỏi... " Đó là những chi tiết không hợp lí của câu chuyện . - Câu chuyện hấp dẫn lí thú nhờ các chi tiết đối lập, trái ngược, mâu thuẫn với nhau. Vì vậy cần hướng dẫn các em tạo các chi tiết đối lập. + Đối lập giữa người tốt, kẻ xấu: Người tốt thật thà chăm chỉ, hay thương người, hay giúp đỡ người khác. Kẻ xấu độc ác, luôn tìm cách hãm hại người tốt. Người tốt bao giờ cũng chiến thắng. + Trong những câu chuyện không có mâu thuẫn giữa kẻ xấu, người tốt (đề 3) giáo viên cần hướng dẫn học sinh biết khai thác các chi tiết đối lập nhau về hoàn cảnh, điều kiện sống của các nhân vật: Không khí sum họp, đầm ấm, cuộc sống đầy đủ của gia đình em trong ngôi nhà ấm áp đầy hương vị tết với hình ảnh nhỏ bé, yếu đuối, vất vả, thiếu thốn của em bé bán bánh rao trong đêm đông lạnh giá. Để từ đó tạo cảm xúc cho người đọc, người nghe. III. Hướng dẫn lập dàn ý: Qua các bước trên, trong trí tưởng tượng của các em câu chuyện đã được định hình khá đậm nét: Nhân vật - cốt chuyện - các tùnh tiết, tình huống. Bước tiếp theo cần hướng dẫn các em sắp xếp lại theo dàn bài của văn kể chuyện mà các em đã được học: a) Mở bài: Giới thiệu hoàn cảnh xảy ra câu chuyện : - Thời gian. - Địa điểm. - Giới thiệu nhân vật ( Nhân vật chính), tên, một vài chi tiết ngoại hình.( Có thể là những nhân vật có mặt ở phần đầu câu chuyện, các nhân vật khác có thể dần dần xuất hiện theo diễn biến câu chuyện ) b) Thân bài: Diễn biến câu chuyện bao gồm hệ thống tình tiết được sắp xếp theo tình tự không gian, thời gian, theo diễn biến của câu chuyện . c) Kết luận: Kết cục cuối cùng của câu chuyện - Cảm nghĩ của em. IV. Hướng dẫn làm nháp: a) Làm bài nháp: Đây là bước hết sức quan trọng. Bởi vì từ dàn bài các em lựa chọn câu từ hình ảnhđể viết thành câu chuyện. Vì vậy cần viết nháp để có thể sắp xếp sửa chữa, lựa chọn ngôn ngữ của nhân vật, cử chỉ của nhân vật sao cho hợp lí nhất. Sau khi viết nháp xong cần đọc lại để sửa chữa những tình tiết chưa hợp lí, những từ chưa đúng, chưa hay, sửa lỗi về câu... Cần chú ý dùng các từ dẫn dắt người đọc: Thế rồi, ít lâu... b) Viết bài vào vở: Chú ý viết cẩn thận, dùng đúng các dấu câu. Viết xong nhất thiết phải khảo lại bài. V. Một số đề tập làm văn và gợi ý bài làm : Đề 1: Một con ong đang mải mê hút nhụy hoa, bỗng nhiên trời sập tối, ong không về nhà được. Sớm hôm sau khi gặp lại các bạn, ong đã kể chuyện nó xa nhà đêm qua. Em hãy hình dung và kể lại câu chuyện của con ong xa nhà. 1) Tìm hiểu đề: Yêu cầu học sinh đọc kĩ đề ra và xác định được : - Thể loại ( Văn kể chuyện) - Cơ sở để sáng tác câu chuyện : ( Dựa vào gợi ý, hoàn cảnh xẩy ra trong câu chuyện ) - Cốt chuyện :" Ong mải mê hút mật, trời sập tối ong không về nhà được " Em phải hình dung tiếp diễn biến câu chuyện con ong phải trải qua một đêm xa nhà ra sao và kết thúc câu chuyện con ong trở về nhà khi trời sáng. 2) Hướng dẫn xây dựng chuyện: Gợi ý để các em có thể suy nghĩ, tưởng tượng theo hai hướng: Ong gặp thuận lợi, may mắn hoặc gặp khó khăn trở ngại gì trong đêm xa nhà. + Hình dung theo hướng thứ nhất: Em có thể kể về sự may mắn, những lực lượng hỗ trợ, giúp đỡ ong nghỉ ngơi qua đêm. kể chuyện theo hướng này cần tỏ rõ thái độ biết ơn tình cảm tốt của ong đối với những người đã giúp mình. + Hình dung theo hướng thứ 2: Các em có thể tưởng tượng những khó khăn, thử thách đối với ong: Ong bơ vơ không có chỗ ngủ, đến tạm trú ở đâu đó cũng bị kẻ khác quấy rầy, đe doạ, mưa gió, giá lạnh... Kết chuyện là ong vượt qua mọi thử thách bay được về nhà khi trời sáng. Đề 2: Con cò mà đi ăn đêm Đậu phải cành mềm lộn cổ xuống ao. Ông ơi ông vớt tôi nao Tôi có lòng nào ông hãy xáo măng. Có xáo thì xáo nước trong Đừng xáo nước đục, đau lòng cò con. Dựa vào ý bài ca dao trên, em hãy tưởng tượng và kể lại câu chuyện Con cò mà đi ăn đêm gặp tai nạn rủi ro nhưng cho đến lúc chết vẫn muốn giữ tấm lòng trong sạch. 1) Tìm hiểu đề: Đọc kĩ đề ra và xác định được : Bài văn thuộc loại văn kể chuyện . Nội dung và ý nghĩa câu chuyện được gợi mở trong đề bài: Chú cò mà đi ăn đêm, gặp tai nạn rủi ro nhưng đến khi chết vẫn muốn giữ tấm lòng trong sạch. - Yêu cầu các em đọc kĩ bài ca dao và tìm hiểu một số từ ngữ, hình ảnh, chi tiết làm nổi bật hình ảnh con cò trong ca dao xưa. Hình ảnh con cò tượng trưng cho người nghèo khổ, phải sống vất vả nhưng có tấm lòng trong sạch. Học sinh phải bám vào nội dung, ý nghĩa bài ca dao để xây dựng cốt chuyện. 2) Hướng dẫn xây dựng chuyện : Giáo viên có thể hướng dẫn cho học sinh theo hướng dưới đây: - Cò thường đi kiếm ăn ban ngày sao trong bài ca dao này cò lại phải đi ăn đêm?( có vẻ lén lút vụng trộm). -Cò gặp tai nạn rủi ro như thế nào? - Nhân vật ông trong bài có thể là ai? - Cò mong ở người vớt mình điều gì? - Kết thúc câu chuyện sẽ ra sao? Đề 3: ở một bến xe đông kkhách người ta thấy một anh thương binh trước khi bước lên xe vẫn không ngớt lời khen và cảm ơn một em bé. Em hãy tưởng tượng xem cảnh gì đã xảy ra trước đó. 1) Tìm hiểu đề : Học sinh đọc kĩ đề ra và tự trả lời các câu hỏi sau: - Đề bài thuộc thể loại gì? -Trong đề bài đã có những gợi ý gì ? ( Đề bài cho trước phần kết chuyện). -Em dựa vào đâu để sáng tạo và tưởng tượng câu chuyện ? (dựa vào vốn sống thực tế và gương người tố, việc tốt giúp các anh thương binh). 2) Xây dựng nội dung câu chuyện : Giáo viên gợi ý các em tưởng tượng theo hướng sau: - Em bé gặp anh thương binh ở đâu ? Anh thương binh gặp khó khăn gì cần giúp đỡ? - Em bé đã làm gì để giúp đỡ anh thương binh? Lời nói, cử chỉ, hành động của em bé ra sao? - Thái độ của anh thương binh như thế nào khi được em bé giúp đỡ? - Kết quả của sự giúp đỡ như thế nào? - Cảnh chia tay giữa anh thương binh và em bé ra sao? Trên đây là một số ví dụ về các đề bài yêu cầu tưởng tượng sáng tạo để kể chuyện. Các đề bài vô cùng phong phú, song tôi chỉ lấy 3 ví dụ về 3 dạng: Dựa vào gợi ý đề bài, dựa vào nội dung bài tập đọc, dựa vào thực tế cuộc sống. Tuy nhiên phần gợi ý trên chỉ là một trong những cốt chuyện mà học sinh có thể xây dựng nên. Khi các em làm bài có thể tưởng tượng theo hướng khác. Chỉ cần có nội dung và các chi tiết hợp lí. Kết quả: Sau quá trình bồi dưỡng tôi dẫ thu được kết quả đáng phấn khởi. ở các đề bài dạng này học sinh đạt kết quả như sau: Trong tổng số 30 em học sinh lớp bồi dưỡng có 9 em đạt điểm giỏi, 18 em đạt điểm khá, 3 em đạt điểm trung bình. Bài học kinh nghiệm: Khi làm một bài tập làm văn kể chuyện có yêu cầu sáng tạo giáo viên không chỉ giúp các em nắm được nội dung diễn biến và chi tiết cụ thể để có khả năng tái hiện và kể lại theo yêu cầu đề ra mà còn phải đem đến cho học sinh niềm vui và hứng thú cảm nhận giá trị nội dung ý nghĩa của câu chuyện. Muốn vậy lời kể của giáo viên cần sinh động hấp dẫn thể hiện ngữ điệu phù hợp ( đôi khi còn kết hợp cử chỉ, điệu bộ), để đạt được điều đó giáo viên phải tự rèn luyện kỷ năng kể chuyện và sáng tạo câu chuyện nhằm gây cảm xúc và gợi trí tưởng tượng của các em, tác động mạnh đến trí tưởng tượng của các em chính là đã khơi nguồn cảm xúc và mở rộng hiểu biết của các em nên giáo viên phải thường xuyên tạo điều kiện để các em tự hoạt động tìm hiểu đề bài xây dựng nhân vật xây dựng các tình tiết tình huống câu chuyện. - Hướng các em lập dàn bài, sắp xếp lựa chọn các tình tiết sao cho hợp lý đảm bảo tính hệ thống. Trên đây là một số kinh nghiệm nhỏ trong quá trình bồi dưỡng học sinh giỏi. Tôi xin mạnh dạn trình bày tuy nhiên đề tài cũng không thể tránh khỏi những khiếm khuyết. Tôi tha thiết kính mong hội đồng khoa học góp ý tôi xin chân thành cảm ơn Ngày tháng năm 200 Người viết Sở gd nghệ an Phòng giáo dục thành phố vinh ----------------------------------- tên sáng kiến kinh nghiệm thực trạng dạy bồi dưỡng học sinh giỏi môn tiếng việt và một số biện pháp bồi dưỡng cho học sinh Năm học : 2004- 2005