Giáo án Ngữ Văn Lớp 7 - Tiết 37: Đọc hiểu văn bản "Cảm nghĩ trong đêm thanh tĩnh" - Lý Bạch

g rất tự nhiên, chính ông nêu quan niệm: “Thiên nhiên là đẹp chớ nên vẽ vời”. Nhưng giản dị không có nghĩa nông cạn mà ở đây mỗi chữ đều được tinh luyện. Chữ sàng được dùng tinh tế, gợi ra tình huống trằn trọc không ngủ được nếu thay bằng án (bàn) hay đình (sân) thì ý nghĩa sẽ khác. Dùng từ sàng là hợp lý bởi trong trạng thái mơ màng nửa thức nửa ngủ, cảm giác nghi thị và từ sương mới xuất hiện một cách tự nhiên. - (?) Đối chiếu bản dịch thơ và dịch nghĩa hai, theo em chi tiết nào dịch chưa thật sát nghĩa? - GV nhận xét, bổ sung: ( Chiếu slide đối chiếu bản dịch thơ- dịch nghĩa) Trong hai câu đầu, ở nguyên văn chỉ có một động từ “Nghi” (Ngỡ là) nhưng ở bản dịch thơ đã thêm hai động từ nữa là “Rọi” và “Phủ”. Dịch như vậy không khỏi ảnh hưởng đến ý thơ trong nguyên tác. Có lẽ nhà thơ muốn bày tỏ trạng thái tâm tư hơn là tả trăng. Liên hệ với nhan đề tác phẩm: Chữ tư trong tĩnh dạ tư chỉ cảm xúc, suy nghĩ, ta lại càng thấy rõ hơn điều đó. ánh trăng trong sáng, lung linh tỏa sáng trong đêm, bàng bạc một màu trắng xóa không gian khiến cảm xúc con người bộc phát ngẫn nhiên, mà chỉ có vị thi tiên như Lí Bạch mới nắm bắt được khoảnh khắc vi diệu đó. Về hai cõu này, nhà nghiờn cứu Nguyễn Đức Quyền bỡnh luận: Trong câu “Sàng tiền minh nguyệt quang”, chữ quang rơi vào thanh bằng êm nhẹ, gợi ánh trăng tỏa nhẹ cũn cõu “Nghi thị địa thượng sương” thỡ ba chữ thị địa thượng dựng õm trắc lại diễn tả ỏnh trăng thấm đẫm sương, và sự hồ nghi trong tõm hồn con người. - GV: Chốt và chuyển ý: Hai câu đầu đã mở ra bức tranh thiên nhiên đẹp, tĩnh lặng có sức mạnh khơi dậy xúc cảm, và từ đó dòng xúc cảm của nhà thơ tuôn chảy, thấm thía đến những nguồn mạch sâu xa nhất trong tâm hồn-> Đó là những nỗi niềm nào vậy? Tìm hiểu hai câu thơ cuối - GV: Yêu cầu đọc hai câu thơ cuối - (?) Hai câu cuối tả cảnh hay tả tình? - GV: Nhận xét, bổ sung: Có người cho rằng hai câu cuối hoàn toàn tả tình vì tác giả đã xuất hiện và trực tiếp bộc lộ tâm tư sâu kín, nhưng kì thực chỉ có ba chữ tả tình trực tiếp: Tư cố hương, còn lại đều là tả cảnh, tả người: Chỗ thú vị là tả cảnh, tả người, song tình người lại được thể hiện rõ. - GV: cho HS thảo luận nhóm ( 2 bàn/1 nhóm- Thời gian thảo luận: 1 phút) (?) So sánh các cụm từ: “Cử đầu” và “đê đầu”, “vọng minh nguyệt” và “tư cố hương”? Rút ra nhận xét về phép đối trong thơ cổ thể? ( Có gì khác với luật đối của Đường thi? ) - GV: Nhận xét, chữa bài 1-2 nhóm, cho điểm, chiếu slide đáp án. - GV: Chốt: Như vậy tác giả đã sử dụng nghệ thuật đối nhằm nhấn mạnh tâm trạng nhân vật trữ tình. - (?) Bằng phép đối hài hòa kể trên, nhà thơ Lí Bạch gửi gắm tình cảm và tâm trạng nào ? Em hãy phân tích hai câu cuối để làm rõ điều đó? - GV: Nhận xét, chốt: - GV: Bình giảng về hai câu thơ cuối: Con người sinh ra trong trời đất, ai cũng vậy, đều có một quê hương. Nơi ấy, chúng ta cất tiếng khóc chào đời và lớn lên cùng năm tháng. Nhưng vì lí tưởng và vì cuộc mưu sinh mà không ít người phải ra đi. Song dù có đi đâu những ấn tượng, kỉ niệm về cảnh vật bình dị, êm đềm nơi ấy không bao giờ phai nhạt. Lưu lạc trên đất khách quê người, có khi nào vô tình gặp lại cảnh vật quen thuộc thì lòng người lại dâng trào nỗi bồi hồi tưởng nhớ. Thôi Hiệu đời Đường nhớ quê qua là làn khói “Quê hương khuất bóng hoàng hôn Trên sông khói sóng cho buồn lòng ai” Còn đối với Lí Bạch đó là vầng trăng Trăng mênh mông tỏa sáng giữa đêm yên tĩnh, trời đất, vạn vật như ngủ yên trong làn sáng mỏng manh vi diệu của trăng Cách tả tình và cảnh trong hai câu thơ cuối có gì khác hai câu thơ đầu Vậy? Các em lưu ý: ở hai câu thơ đầu: Câu 1 tả cảnh, câu 2 tả tâm trạng, ở hai câu thơ cuối, tình và cảnh chan hòa vào nhau khó tách bạch. - (?) Theo em vì sao ngẩng đầu ngưỡng vọng ánh trăng Lí Bạch lại đột nhiên cúi xuống để thiết tha nhớ về chốn quê nhà? - GV: Nhận xét, cho điểm, bình giảng: Câu thơ thứ 3 nhắc lại một ý thơ cổ: đó là bài Tí dạ thu ca của Nam Triều, bài ca có đoạn: “Minh nguyệt hà hiểu hiểu/ Chiếu sáng ngã sàng vi/ Dẫn lãnh hoàn nhập phòng/ Lệ hạ chiêm thường y” nghĩa là: trăng sao mà sáng thế? Chiếu vào giường màn ta, rồi sại chiếu vào phòng? Nước mắt thấm đầy áo”. Đoạn tiếp có câu: “Khởi đầu khán minh nguyệt/ Kí tình thiên lí quang” Lí Bạch hầu như mượn ý thơ này. Chúng ta sẽ cùng đối chiếu để thấy điểm sáng tạo riêmg của nhà thơ: Khởi và cử cơ bản nghĩa như nhau song điểm khác là chữ khán nghĩa là xem nhìn, đã được thay bằng vọng nghĩa là ngắm. (Giáo viên giảng nghĩa theo lối chiết tự trừ Vọng: Trong văn tự giáp cốt cổ, khi người Hán còn dùng chữ tượng hình, thì vọng được kí hiệu gòm hình ảnh một người đứng trên mặt đất với một con mắt lớn hướng nhìn mặt trăng. Dần dần theo thời gian biến đổi mà thành chữ vọng ngày nay, so với khán chỉ có nghĩa thông dụng là xem, nhìn thì Vọng chất chứa biết bao nhiêu tâm trạng) yếu tố hán việt Vọng xuất hiện trong những từ ngưỡng vọng, vọng tưởng, cho thấy từ vọng nghĩa là nhìn một cách thiết tha, chăm chú. Vầng trăng không những gắn bó riêng với tâm hồn lãng mạn của Lí Bạch, mà trăng trong tâm thức văn hóa của người Trung Hoa là biểu tương của quê nhà: Nguyệt thị cố hương minh (Trăng là ánh sáng quê nhà) Lúc trăng tròn là thời điểm viên mãn nhất, nó gợi sự đoàn tụ. Mặt khác trong đời sống riêng, thời trai trẻ, Lí Bạch thường lên núi Nga Mi ngắm trăng. Ông rất yêu quê hương Yên Sơn và nguyệt núi Nga Mi, khi rời quê từng đã viết bài Nga Mi sơn nguyệt ca. Nay đột ngột bắt gặp vầng trăng tròn tỏa sáng, mọi kí ức xưa bỗng ùa về, trĩu nặng. ngẩng đầu lờn nhỡn ỏnh Trăng sỏng mà lũng luống thương cho thõn lữ thứ ,cỳi đầu tưởng nhớ đến nơi chụn Nhau cắt Rốn đó lõu vỡ phiờu bạt hải hồ chưa lần về thăm lại. Cũng chẳng biết khi nào mới trở lại. Bấy giờ Lí Bạch đã thấm thía những nỗi trắc trở trên đường tìm công danh lý tưởng Người nam tử Hán ra đi là chủ động, ra đi để tìm chỗ của mình khẳng định mình, hẳn từng thầm hứa chưa thành danh chưa về quê hương, nhưng bao năm rồi, lí tưởng vẫn chưa thực hiện được. Người có tài năng mà đành uổng phí, Là người quân tử, khí cốt cao ngạo như Lí Bạch hẳn không khỏi hổ thẹn mà tự vấn những việc đã làm. Trong đêm trăng khơi niềm đoàn tụ thế này, ta vẫn còn mải mê tìm kiếm điều gì nơi đất khách? không thể là trẻ nhỏ khóc òa, bậc anh hùng nuốt lệ vào trong, nghẹn ngào nên đành cúi xuống. Ôi cố hương, cố hương! cái cử đầu làm ta bàng hoàng, cái cúi đầu làm ta tỉnh thức và những âm bằng chan chứa của câu đầu, câu cuối hòa điệu mãi trong lòng ta. * HĐ3: Hướng dẫn HS Tổng kết: - (?) Bài thơ đã bộc lộ cảm xúc bằng phương thức biểu đạt gì? - Gián tiếp: Rất tinh tế đã lấy ngoại cảnh "ánh trăng, để biểu hiện tâm tình: Nỗi buồn nhớ cố hương. - (?) Những biện pháp nghệ thuật đặc sắc trong bài? - Đối, ngôn ngữ hàm súc, lời ít ý nhiều. - (?) Em hiểu thêm điều gì về tâm hồn nhà thơ ? - HS: đọc - HS: Suy nghĩ, phát hiện - HS: suy nghĩ, phát hiện - HS: Lắng nghe - HS: Nghe, theo dõi - HS: Suy nghĩ, trả lời - HS: lắng nghe - HS: Suy nghĩ, trả lời - HS: lắng nghe - HS: suy nghĩ, trả lời - HS: Nghe, theo dõi -HS: Nghe, theo dõi - HS: Đọc - HS : Trả lời - HS: Thảo luận nhóm, trình bày kết quả trên phiếu bài tập - HS: Nghe - HS: suy nghĩ, phân tích - HS: Lắng nghe - HS: Suy nghĩ, trả lời - Trả lời - Trả lời - Trả lời Sàng tiền minh nguyệt quang/ Nghi thị địa thượng sương. ( Đầu Giường ánh trăng rọi / ngỡ mặt đất phủ sương) - Trăng chiếu sáng trong đêm, trước giường của tác giả (Sàng tiền) - Các từ: “minh”, “quang”, “sương” gợi tả: trăng rất sáng đến nỗi tác giả ngỡ là sương. - Từ nghi thị cho thấy trạng thái nghi hoặc, mơ hồ của tác giả. -> Bức tranh thiên nhiên đẹp, tĩnh lặng cớ sức mạnh khơi dậy xúc cảm. 2. Hai câu thơ cuối “Cử đầu vọng minh nguyệt/ Đê đầu tư cố hương” - Phép đối: tạo sự hài hòa, cân đối, nhấn mạnh xúc cảm của tác giả. -> Nỗi buồn nhớ quê hương trĩu nặng tâm tư III. Tổng kết: Ghi nhớ SGK *HĐ 4: GV củng cố “ Bài thơ "Tĩnh Dạ Tứ" đó diễn tả nỗi cảm xỳc bõng khuõng , xao xuyến, cỏi nỗi niềm tha phương nhớ nhà da diết, khi màn đờm hoang vắng đó buụng phủ bốn bề, trong khung cảnh tịch liờu, cụ đơn, của người viễn khỏch một mỡnh một búng nhỡn qua khung cửa xa xa, chập chờn mộng ảo, là vầng trăng tỏa ỏnh sỏng lung linh làm cho nhà thơ chạnh nhớ quờ hương ., Lưu Huy Tải đó núi : "Thơ tứ tuyệt dễ làm, khụng cú chữ thừa, nhưng tạo được cỏi dư vị thật là khú". Bài thơ đó bộc lộ những xỳc cảm sống động, dạt dào để lại nhiều dư vị trong lũng người đọc.” * Hoạt động 5: Luyện tập : Hoạt động nhóm : - (?)Thống kê động từ có trong bài? Theo em vì sao những động từ này lại liên kết được các ý của toàn bài thơ ? Cách xắp xếp trình tự của những động từ này tạo nên tính liền mạch hay tính đột biến của cảm xúc thơ? -> nghi, từ, vọng, cử, đê được đặt trong trình tự hợp lý. Bênh cạnh đó tất cả đều hướng về chủ thể trữ tình đ tạo nên tính liền mạch của cảm xúc trong thơ. Ngỡ trăng là sương, một hành động tự nhiên Lí Bạch ngẩng đầu kiểm nghiệm chợt bắt gặp vầng trăng lung linh, tròn trịa sáng vằng vặc giữa trời. Cái cảm giác nghi thị biến mất nhường chỗ cho sự thưởng ngoạn ánh trăng. Bởi thế tác giả đã dùng từ vọng (Giải nghĩa theo lỗi chiết tự từ Vọng->Sự tinh tế lựa chọn ngôn ngữ của tác giả) Nhưng tình tự các động từ này độc đáo hơn ở chỗ nó còn tạo nêu tính đột biến, ba động từ liên kết chặt chẽ với nhau để động từ đê (Cúi) xuất hiện đột ngột phù hợp với tâm trạng xúc chợt tỉnh thức của Lí Bạch. Bỗng chốc động mối tình quên chứng tỏ một tâm hồn đẹp đI xa nhưng trong lòng luôn nặng tình với quê hương. * HĐ 6 : Hướng dẫn về nhà: 1. Học thuộc lòng 2. Viết 1 đoạn văn biểu cảm về tâm hồn nhà thơ 3. Chuẩn bị bài "Ngẫu nhiên viết nhân buổi mới về quê" - Tìm hiểu nghĩa của các yếu tố Hán Việt. - Chú ý tình huống bài thơ. - Phương thức miêu tả. Trước khi chia tay tiết học mời thầy cụ giỏo và cỏc em một lần nữa lắng lại để cảm nhận bài thơ Tĩnh dạ tứ qua giọng đọc thơ của một thầy giỏo Hỏn Văn người bản địa và qua giọng hỏt trong trẻo của những em thiếu nhi Trung Quốc với bài hỏt được chuyển thể từ Tĩnh dạ tứ.