Giáo án Ngữ Văn Lớp 7 - Tiết 105 và 106, Bài 26: Sống chết mặc bay - Phạm Duy Tôn

Bài 26-Tiết 105, 106 Văn bản. SỐNG CHẾT MẶC BAY (Phạm Duy Tốn) A- MỤC TIÊU BÀI HỌC: Giúp HS: - Hiểu đợc giá trị hiện thực, giá trị nhân đạo và những thành công NT của truyện ngắn Sống chết mặc bay. - Rèn kĩ năng đọc, kể tóm tắt, phân tích nhân vật qua các cảnh đối lập- tơng phản và tăng cấp. I- ổn định tổ chức: II- Kiểm tra: III- Bài mới: Tục ngữ có câu "sống chết mặc bay, tiền thầy bỏ túi", câu tục ngữ nói về thái độ vô trách nhiệm 1 cách trắng trợn của 1 viên quan phụ mẫu, trong một lần hộ đê. Câu chuyện đặc sắc đã đợc ngòi bút hiện thực và nhân đạo của Phạm Duy Tốn kể lại nh một màn kịch bi- hài rất hấp dẫn. Hoạt động của thầy và trò Nội dung * Dựa vào chú thích*, em hãy nêu 1 vài nét về tác giả, tác phẩm? - Tác giả Phạm Duy Tốn (Sinh năm. Phạm Duy Tốn viết văn không nhiều. Toàn b1883 – mất ngày 25 tháng 2 năm 1924) là nhà văn xã hội tiên phong của nền văn học mới Việt Nam hồi đầu thế kỷ 20. Trước khi trở thành một nhà văn, nhà báo, ông từng là thông ngôn ở toà Thống sứ Bắc Kỳ. văn nghiệp của ông chỉ để lại có bốn truyện ngắn nhưng ông vẫn được đánh giá là một nhà văn có ảnh hưởng quan trọng với văn học Việt Nam trong thời kỳ đầu hiện đại hóa. Phạm Duy Tốn đã trở thành một trong những người tiên phong mở lối cho giai đoạn thành tựu rực rỡ của nền văn học Việt Nam cách tân giai đoạn sau này. Thay vì viết những tác phẩm văn xuôi theo khuôn khổ truyền thống, ông viết những tác phẩm hiện đại hướng vào việc khắc họa hình tượng, phát hiện bản chất trong quan hệ nhân sinh hay đời sống tâm hồn của con người. Giáo sư Schafer – nhà nghiên cứu người Pháp, nhận xét ông đã "mở ra cánh cửa sổ đến một thế giới khác, thế giới không chỉ bao gồm trí thức và những tầng lớp trên, mà cả nông dân và những người kéo xe cần lao". * Nêu những hiểu biết của em về truyện ngắn Sống chết mặc bay? - In lần đầu tiên trên cuốn tạp chí Nam Phong, số 18 – 1918, sau được in lại trong tuyển tập truyện ngắn Nam Phong xuất bản năm 1989 tại NXB Khoa học xã hội, Hà Nội GV: Tạp chí Nam phong là tờ nguyệt san xuất bản ở Việt Nam vào đầu thế kỉ 20 - Hướng dẫn đọc văn bản: Văn bản này chúng ta cần đọc với giọng rành mạch, khách quan, chú ý phân biệt giọng kể, tả của tác giả; giọng hách dịch, nạt nộ của quan; giọng khẩn thiết, lo sợ, khúm núm của dân phu. Gv đọc - Hs đọc * Dựa vào phần chú thích trong SGK, em hãy cho biết núng thế, thẩm lậu, hộ nghĩa là gì? - Núng thế: ở vào trạng thái không còn vững chắc, dễ đổ, dễ sụt xuống - Thẩm lậu: ngấm qua, rỉ qua và chảy đi nơi khác - Hộ: giúp đỡ, che chở -> cùng nhau bảo vệ đê. * Văn bản thuộc thể loại nào? - Gv: Truyện ngắn hiện đại được viết bằng tiếng Việt hiện đại, là sản phẩm của 1 kiểu tư duy nghệ thuật mới, xuất hiện tương đối muộn trong lịch sử văn học (đầu TK XX). Truyện ngắn hiện đại khác với truyện trung đại bởi một bên viết bằng chữ Hán, một bên viết bằng văn xuôi tiếng Việt hiện đại. So với truyện trung đại, truyện hiện đại có cốt truyện phức tạp hơn, đã hướng vào việc khắc họa hình tượng, phát hiện bản chất trong quan hệ nhân sinh hay đời sống tâm hồn của con người. Cốt truyện trung đại đơn giản còn thiên về mục đích giáo huấn. Truyện ngắn hiện đại ở nước ta bắt đầu hình thành chủ yếu ở đầu thế kỉ XX, tác phẩm được coi như mở đầu là Truyện thầy Lazarô Phiền của Nguyễn Trọng Quản, in năm 1887. Sau đó, vào những năm 20 của thế kỉ XX thì bắt đầu phát triển. Phạm Duy Tốn, Nguyễn Bá Học được coi là người viết truyện ngắn hiện đại ít nhiều có thành tựu đầu tiên. - Sống chết mặc bay của Phạm Duy Tốn được xem là bông hoa đầu mùa của truyện ngắn hiện đại Việt Nam. * Em hiểu như thế nào về nhan đề “Sống chết mặc bay”? - Nhân dân ta có câu tục ngữ "Sống chết mặc bay”, “tiền thầy bỏ túi" Rồi khẩu ngữ "Sống chết mặc bay" nhằm tả thái độ bỏ mặc mọi việc thuộc trách nhiệm của mình 1 cách hoàn toàn, vô trách nhiệm mà trong truyện chính là thái độ thờ ơ, vô trách nhiệm bỏ mặc dân chúng trong lúc lụt lội, đê vỡ của tên quan phụ mẫu. * Em hãy kể tóm tắt truyện theo trình tự của truyện? Lưu ý: bỏ hết những lời đối thoại của nhân vật, chuyển thành ngôi thứ 3. * Truyện được kể theo ngôi thứ mấy? Theo trình tự nào? - Ngôi kể: Thứ ba. Theo trình tự thời gian và sự việc * Chuyện kể về sự việc gì? - Vỡ đê. * Nhân vật chính của truyện là ai? - Quan phụ mẫu. * Từ phần chuẩn bị bài ở nhà, em hãy cho biết văn bản có thể chia thành mấy phần? Có thể chia tác phẩm thành 3 đoạn: - Đoạn 1:(gần 1 giờ đêm..khúc đê này hỏng mất): Nguy cơ đê vỡ và sự chống đỡ của người dân. - Đoạn 2: (ấy lũ con dân...điếu mày!): Cảnh quan phủ cùng nha lại đánh tổ tôm trong khi “đi hộ đê”. - Đoạn 3: (còn lại): Cảnh đê vỡ, nhân dân lâm vào tình trạng thảm sầu. * Phần nội dung nào là chính ? Vì sao em xác định như thế ? - Phần kể chuyện cảnh hộ đê là chính. Vì dung lượng dài nhất và tập trung làm nổi bật nhân vật chính là quan phụ mẫu. Gv: Trong truyện ngắn Sống chết mặc bay, tác giả đã vận dụng điêu luyện phép tương phản. * Dựa vào SGK, em hãy cho biết thế nào là phép tương phản? - Phép tương phản trong nghệ thuật là việc tạo ra những hành động, cảnh tượng, những tính cách trái ngược nhau để qua đó làm nổi bật một ý tưởng, một bộ phận trong tác phẩm hoặc tư tưởng chính của tác phẩm. Gv: Hai mặt tương phản trong truyện sống chết mặc bay chính là cảnh dân phu lam lũ, lầm than lo giữ đê và cảnh quan phụ mẫu ung dung ngồi đánh bài, mặc kệ đê vỡ, dân khổ. Chúng ta sẽ làm rõ hai mặt tương phản này để thấy được ý nghĩa của tác phẩm. Dẫn: Vậy để thấy được tình cảnh “nước sôi lửa bỏng” của dân chúng trong lúc nguy nan, thiên tai đe dọa chúng ta đi tìm hiểu cảnh tương phản thứ nhất 1. Cảnh đê sắp vỡ. * Cảnh đê sắp vỡ được tả bằng các chi tiết nào về không gian, thời gian, địa điểm? - Thời gian: Gần 1 giờ đêm. - Không gian: Trời mưa tầm tã, nước sông Nhị Hà lên to. - Địa điểm: Khúc sông làng X, thuộc phủ X, hai ba đoạn đã thẩm lậu * Các chi tiết đó gợi một cảnh tượng thế nào? - Đêm tối, mưa to không ngớt, nước sông dâng nhanh có nguy cơ làm vỡ đê. Đặc biệt, tác giả nhấn mạnh thời điểm gần 1 giờ đêm. Quả thật, đây là một tình cảnh hết sức gian nan, vất vả cho dân làng. Thiên tai thì năm nào cũng có, nhưng thiên tai bão lũ lúc nửa đêm thế này thì ai mà không lo lắng, sợ hãi, lỡ đê vỡ mất thì khủng khiếp biết nhường nào! * Theo em, tên sông được nói cụ thể, nhưng tên làng, tên phủ chỉ được ghi bằng kí hiệu X. Điều đó thể hiện dụng ý gì của tác giả? - Tác giả muốn người đọc hiểu câu chuyện này không chỉ xảy ra ở 1 nơi mà có thể là phổ biến ở nhiều nơi . * Trong truyện này, phần mở đầu có vai trò thắt nút. Vậy ý nghĩa thắt nút ở đây là gì? - Tạo tình huống (đê sắp vỡ) để từ đó các sự việc kế tiếp sẽ xảy ra. Dẫn: Con đê làng X đang trong tình cảnh nguy ngập lắm rồi, vậy lúc đó cảnh tượng trên đê như thế nào chúng ta cùng nhau tiếp tục tìm hiểu. * Cảnh trên đê được tả bằng những chi tiết hình ảnh và âm thanh điển hình nào? - Hình ảnh: + Con đê: “Khúc đê thẩm lậu, nguy cơ sắp vỡ”. Mưa tầm tảànước sông dâng lên caoà khúc đê núng thế. + Dân phu: Kẻ thì thuổng, người thì cuốc,... bì bõm dưới bùn lầy... người nào người nấy lướt thướt như chuột lột à dân phu rối rít, trăm họ vất vả lầm than. - Âm thanh: Mưa gió ầm ầm. Trống đánh liên thanh. Ốc thổi vô hồi. tiếng người xao xác gọi nhau nhốn nháo căng thẳng. * Ngôn ngữ miêu tả có gì đặc sắc? - Sử dụng nhiều từ láy (Bì bõm, lướt lướt, tầm tã, rối rít,...) từ tượng hình kết hợp ngôn ngữ biểu cảm điêu luyện (than ôi, lo thay, nguy thay). * Cách miêu tả đó, gợi lên cảnh tượng như thế nào ? - Sự bất lực của sức người trước sức trời. Sự yếu kém của thế đê trước thế nước. à Thiên tai đang từng lúc giáng xuống, đe dọa cuộc sống của người dân. - Tác giả đặt đoạn tả cảnh trên đê trước khi đê vỡ có ý nghĩa dựng cảnh dân chúng đang lo chống chọi với nước lụt đê để cứu đê. Cảnh này cũng chuẩn bị cho sự xuất hiện cảnh tượng trái ngược khác sẽ diễn ra ở trong đình mà tiết sau chúng ta sẽ cùng nhau tìm hiểu.. I. Tìm hiểu chung 1. Tác giả: Phạm Duy Tốn (1883-1924) - Quê Thường Tín, Hà Tây. - Ông là cây bút tiên phong và xuất sắc của khuynh hướng hiện thực ở những năm đầu TK XX. - Truyện ngắn của ông chuyên về phản ánh hiện thực XH. 2. Tác phẩm: - Sáng tác tháng 7 năm 1918. - Thể loại: Truyện ngắn hiện đại. * Tóm tắt: Gần 1 giờ đêm, ở làng X thuộc phủ X nước song dâng lên cao. Nhân dân trong làng từ sáng tới giờ ai nấy đêu lo đắp đê chống lũ. Nhưng ở trong đình quan phụ mẫu cùng những kẻ có chức quyền đều lo đánh tổ tôm. Một lúc sau, khi có người tới báo đê vỡ thì quan đỏ mặt tía tai quát và đuổi dân đi. Sau đó, quan phụ mẫu ù to, ván ù chưa từng thấy nhưng ở ngoài ấy nước tràn lênh láng người sống không có chỗ ở, người chết không có chỗ chôn, tình cảnh thật thảm thương. - Ngôi kể: Ngôi thứ ba. * Bố cục: 3 phần. II. Tìm hiểu văn bản 1. Cảnh đê sắp vỡ. * Nguy cơ đê vỡ - Con đê đã thẩm lậu, sắp vỡ, nhân dân sắp rơi vào cảnh lầm than. * Cảnh trên đê - Cảnh tượng hộ đê nhốn nháo, hối hả, chen chúc, căng thẳng, cơ cực và hiểm nguy. IV. Hoạt động kết nối. Hướng dẫn học tập: - Kể tóm tắt truyện, học thuộc ghi nhớ. - Soạn bài: Những trò lố hay là Va ren và Phan Bội Châu.