Giáo án Ngữ Văn Lớp 12 - Hướng dẫn ôn tập (Chuẩn kiến thức)

íc, th¸c ®¸... ; t¶ vÎ ®Ñp th¬ méng, tr÷ t×nh cña con s«ng ®Ñp mÒm m¹i nh­ ¸ng tãc cña mét mÜ n÷; t¶ mµu n­íc cña s«ng §µ mïa thu lõ lõ chÝn ®á nh­ da mÆt ng­êi bÇm ®i v× r­îu b÷a... ; niÒm vui cña t¸c gi¶ khi gÆp l¹i con s«ng... Þ VÎ ®Ñp ng«n ng÷ cña NguyÔn Tu©n nh­ th«i miªn ng­êi ®äc vµo mª cung c¶nh vËt s«ng §µ ®Ñp ®Õn mª hån, gîi bao khao kh¸t vÒ mét: “D¶i s«ng §µ bät n­íc lªnh ®ªnh, bao nhiªu c¶nh bÊy nhiªu t×nh”. KÕt bµi Ng­êi l¸i ®ß s«ng §µ ®· ®¹t tíi tr×nh ®é nghÖ thuËt bËc thÇy vÒ thÓ lo¹i tuú bót, ë ®ã NguyÔn Tu©n ®· chøng tá mét c¸i t«i ®éc ®¸o, tµi hoa uyªn b¸c vµ phãng tóng. Nhµ v¨n ®· viÕt vÒ mét dßng s«ng nh­ mét c«ng tr×nh mÜ thuËt tuyÖt vêi cña t¹o ho¸; viÕt vÒ con ng­êi lao ®éng b×nh th­ßng trªn s«ng n­íc mµ rÊt ®çi nghÖ sÜ, tµi hoa. ¤ng viÕt b»ng c¶ ®«i m¾t vµ t©m hån cña mét nghÖ sÜ tµi n¨ng, tinh tÕ lu«n nÆng lßng víi quª h­¬ng, ®Êt n­íc. §Ò 1:C¶m nhËn cña anh, chÞ khi ®äc ®o¹n trÝch “Ai ®· ®Æt tªn cho dßng s«ng?” cña Hoµng Phñ Ngäc T­êng. I. Yªu cÇu cña ®Ò 1. Néi dung: §Ó yªu cÇu ph©n tÝch mét h×nh t­îng nghÖ thuËt. Trªn c¬ së hiÓu biÕt nh÷ng ®Æc s¾c trong s¸ng t¸c cña Hoµng Phñ Ngäc T­êng vµ bµi kÝ lµm næi bËt vÎ ®Ñp dßng s«ng H­¬ng, vÎ ®Ñp thiªn nhiªn phong phó, ®a d¹ng, huyÒn ¶o, ®Çy chÊt th¬ nh­ ®êi sèng, nh­ t©m hån con ng­êi xø HuÕ. Tõ ®ã thÊy ®­îc t×nh yªu, niÒm tù hµo tha thiÕt, s©u l¾ng cña t¸c gi¶ giµnh cho dßng s«ng quª h­¬ng, cho xø HuÕ th©n yªu vµ còng lµ cho ®Êt n­íc. §©y lµ bµi bót kÝ giµu chÊt tuú bót bëi lêi viÕt tù do, phãng kho¸ng mang ®Ëm c¸i t«i tµi hoa, uyªn b¸c ë nhiÒu lÜnh vùc triÕt häc, v¨n hãa, lÞch sö, ®Þa lÝ cña Hoµng Phñ Ngäc T­êng. Khi kh¸m ph¸ t¸c phÈm, häc sinh cã thÓ x¸c lËp ý theo nhiÒu c¸ch, d­íi ®©y lµ mét gîi ý: + VÎ ®Ñp dßng s«ng H­¬ng n¬i th­îng nguån (S«ng H­¬ng cã céi nguån s©u s¾c víi d·y Tr­êng S¬n). + VÎ ®Ñp con s«ng víi kinh thµnh HuÕ. + VÎ ®Ñp con s«ng víi lÞch sö vµ thi ca. 2. Ph­¬ng ph¸p lËp luËn: Ph©n tÝch, chøng minh kÕt hîp víi b×nh luËn vµ c¶m xóc cña ng­êi viÕt. 3. T­ liÖu: Chñ yÕu dÉn chøng trong t¸c phÈm, cã thÓ lÊy mét sè t­ liÖu v¨n kh¸c cho bµi viÕt thªm sinh ®éng, hÊp dÉn. II. LËp dµn ý Më bµi Hoµng Phñ Ngäc T­êng lµ mét trong nh÷ng nhµ v¨n chuyªn viÕt bót kÝ. NÐt ®Æc s¾c trong s¸ng t¸c cña «ng lµ ë sù kÕt hîp nhuÇn nhuyÔn gi÷a chÊt trÝ tuÖ vµ chÊt tr÷ t×nh, gi÷a nghÞ luËn s¾c bÐn víi suy t­ ®a chiÒu ®­îc tæng hîp tõ vèn kiÕn thøc phong phó vÒ triÕt häc, v¨n hãa, lÞch sö, ®Þa lÝ... TÊt c¶ ®­îc thÓ hiÖn qua lèi hµnh v¨n h­íng néi, sóc tÝch, mª ®¾m vµ tµi hoa. Bót kÝ Ai ®· ®Æt tªn cho dßng s«ng? cña «ng viÕt t¹i HuÕ n¨m 1981, lµ mét trong nh÷ng t¸c phÈm ®Æc s¾c võa thÓ hiÖn nh÷ng nÐt ®Ñp ®éc ®¸o cña s«ng H­¬ng, võa thÓ hiÖn nÐt tµi hoa, uyªn b¸c cña “c¸i t«i” Hoµng Phñ Ngäc T­êng nh¹y c¶m, tinh tÕ, nhÊt mùc saþ mª c¸i ®Ñp cña Quª h­¬ng, ®Êt n­íc. Th©n bµi Ai ®· ®Æt tªn cho dßng s«ng? lµ bµi bót kÝ giµu chÊt tuú bót bëi lèi viÕt! hÕt søc tù do, phãng kho¸ng. Theo quan niÖm cña NguyÔn Tu©n, tuú bót lµ lèi viÕt v¨n “®éc tÊu”, trong ®ã nh©n vËt chÝnh lµ “c¸i t«i” cña t¸c gi¶. V× vËy xÐt ®Õn cïng søc hÊp dÉn cña bót kÝ nµy lµ “c¸i t«i” cña Hoµng Phñ Ngäc T­êng mét “c¸i t«i” tµi hoa víi vèn v¨n hãa s©u réng, t©m hån nh¹y c¶m, tinh tÕ, «ng ®· ®em ®Õn cho ng­êi ®äc ®­îc chiªm ng­ìng mét thùc thÓ thÈm mÜ tuyÖt vêi cña t¹o ho¸ ban tÆng. §ã lµ dßng s«ng H­¬ng cña HuÕ th¬, HuÕ méng. * S«ng H­¬ng cã céi nguån quan hÖ s©u s¾c víi d·y Tr­êng S¬n - S«ng H­¬ng nh­ mét b¶n tr­êng ca cña rõng giµ víi nhiÒu tiÕt tÊu hïng tr¸ng, d÷ déi. Khi nã “rÇm ré gi÷a bãng c©y ®¹i ngµn” lóc “m·nh liÖt v­ît qua ghÒnh th¸c khi “cuén xo¸y nh­ c¬n lèc vµo nh÷ng ®¸y vùc s©u” lóc “dÞu dµng vµ say ®¾m gi÷a nh÷ng dÆm dµi chãi läi mµu ®á cña hoa ®ç quyªn rõng”. - Víi biÖn ph¸p nh©n hãa, s«ng H­¬ng ®­îc vÝ nh­ mét “cå g¸i Di-gan phãng kho¸ng vµ man d¹i”, “ b¶n lÜnh gan d¹, mét t©m hån tù do vµ trong s¸ng”. - Khi ra khái rõng giµ, s«ng H­¬ng ®­îc chÕ ngù ®Ó nhanh chãng trë thµnh ng­êi con g¸i mang s¾c ®Ñp dÞu dµng vµ trÝ tuÖ, trë thµnh ng­êi mÑ phï sa cña vïng v¨n hãa xö së nµy. Þ D­íi ngßi bót tµi hoa cña Hoµng Phñ Ngäc T­ßng, s«ng H­¬ng vïng th­îng l­u to¸t lªn vÎ ®Ñp cña mét søc sèng m·nh liÖt, hoang d¹i ®Çy c¸ tÝnh. Nã sinh ®éng nh­ mét c¬ thÓ sèng v« cïng hÊp dÉn. * S«ng H­¬ng véi kinh thµnh HuÕ - §o¹n t¶ s«ng H­¬ng ch¶y xu«i vÒ ®ång b»ng vµ ngo¹i vi thµnh phè béc lé nÐt tµi hoa, lÞch l·m trong lèi viÕt cña t¸c gi¶. Ng­êi ®äc khã c­ìng l¹i søc hÊp dÉn to¸t ra tõ thñ ph¸p nh©n hãa, tõ c¸ch dïng hµng lo¹t c¸c ®éng tõ diÔn t¶ c¸i dßng ch¶y thËt sèng ®éng qua c¸c ®Þa danh kh¸c nhau cña xø HuÕ. + Gi÷a c¸nh ®ång Ch©u Hãa ®Çy hoang d¹i, s«ng H­¬ng nh­ “c« g¸i ®Ñp ngñ m¬ mµng". + Khi ra khái vïng nói, s«ng H­¬ng nh­ nµng tiªn ®­îc ®¸nh thøc bõng lªn søc trÎ vµ niÒm khao kh¸t cña tuæi thanh xu©n trong sù “chuyÓn dßng liªn tôc”... “tr«i gi÷a hai d·y ®åi sõng s÷ng nh­ thµnh qu¸ch”... + Võa m¹nh mÏ, võa dÞu dµng, s«ng H­¬ng cã lóc “mÒm nh­ tÊm lôa khi qua Väng c¶nh, Tam Thai, Lùu B¶o; cã khi ¸nh lªn nh÷ng ph¶n quang nhiÒu mµu s¾c “sím xanh, tr­a vµng, chiÒu tÝm” lóc qua d·y ®åi phÝa t©y nam thµnh phè, s«ng H­¬ng mang vÎ ®Ñp trÇm m¹c khi qua l¨ng tÈm, ®Òn ®µi, s«ng H­¬ng mang niÒm kiªu h·nh th©m u cña nh÷ng vua chóa ®ang yªn giÊc ngµn thu ®­îc phong kÝn trong nh÷ng rõng th«ng u tÞch: “Bèn bÒ nói phñ m©y phong / M¶nh tr¨ng thiªn cæ bãng tõng v¹n niªn” cho ®Õn lóc bõng s¸ng, t­¬i t¾n vµ trÎ trung khi “gÆp tiÕng chu«ng chïa Thiªn Mô ng©n nga tËn bê bªn kia, gi÷a nh÷ng xãm lµng trung du b¸t ng¸t tiÕng gµ”... Bót ph¸p kÓ - t¶ ®­îc kÕt hîp nhuÇn nhuyÔn vµ tµi hoa trong ®o¹n v¨n, t¸c gi¶ ®· lµm næi bËt mét s«ng H­¬ng ®Ñp bëi phèi c¶nh k× thó cña thiªn nhiªn, t¹o hãa. S«ng H­¬ng khi ch¶y vµo thµnh phè" th©n yªu, cã lÏ ®©y lµ ®o¹n t¸c gi¶ nãi vÒ s«ng H­¬ng ®Ñp nhÊt, duyªn d¸ng, tr÷ t×nh nhÊt. Nã nh­ ®· t×m ®óng ®­êng vÒ, t×m thÊy chÝnh m×nh. Nã “vui h¼n lªn gi÷a nh÷ng biÓn b·i xanh biÕc cña vïng ngo¹i « Kim Long”. Dßng s«ng “kÐo mét nÐt th¾ng”theo h­íng t©y nam - ®«ng b¾c, cuèi ®­êng, “nã ®· nh×n thÊy chiÕc cÇu tr¾ng... in ngÇn trªn nÒn trêi... nh­ nh÷ng vµnh tr¨ng non”, råi “uèn mét c¸nh cung rÊt nhÑ sang cån HÕn khiÕn dßng s«ng mÒm h¾n ®i, nh­ mét tiÕng “v©ng” kh«ng nãi ra cña t×nh yªu”. C¸ch so s¸nh nh­ thÕ thùc qu¸ tµi t×nh! S«ng H­¬ng vÒ ®Õn HuÕ vµ ®· mang ®­îc linh hån m¶nh ®Êt, con ng­êi n¬i ®©y. - Kh¸c víi nh÷ng dßng s«ng còng ch¶y qua thµnh phè nh­ s«ng Xen (Pari), s«ng §a-nuýp (Pu-®a-pÐt) vµ s«ng Nª-va (Nga), s«ng H­¬ng khi qua thµnh phè l¹i tr«i ®i thËt chËm, c¬ hå nh­ chØ cßn lµ mét mÆt hå yªn tÜnh. + Dßng s«ng ®­îc nh×n d­íi gãc ®é héi ho¹ víi nh÷ng chi l­u cña nã t¹o ra nh÷ng ®­êng nÐt thËt tinh tÕ, lµm nªn vÎ ®Ñp cè ®«. + Dßng s«ng l¹i nh­ mét quý ®iÖu ch¶y l÷ng lê... ®Êy lµ ®iÖu Slow bång bÒnh trªn ngh×n ¸nh hoa ®¨ng héi r»m th¸ng B¶y, ... qua HuÕ bçng ngËp ngõng, vÊn v­¬ng nh­ mét nçi lßng muèn ®i muèn ë. Dßng s«ng cø chïng ch×nh nh­ chê, nh­ ®îi, m¬ mµng, suy ngÉm nh­ muèn l­u gi÷ l¹i nh÷ng gi¸ trÞ cæ x­a tr­íc khi ra biÓn c¶. + Víi c¸i nh×n say ®¾m cña mét tr¸i tim ®a t×nh, s«ng H­¬ng lµ ng­êi t×nh dÞu dµng vµ thñy chung víi HuÕ. §iÒu nµþ ®­îc nhµ v¨n diÔn t¶ trong mét ph¸t hiÖn thó vÞ: “Rêi khái kinh thµnh s«ng H­¬ng chÕch vÒ h­íng chÝnh b¾c, «m lÊy ®¶o cån HÕn quanh n¨m m¬ mµng trong s­¬ng khãi”. Nh÷ng khóc quanh bÊt ngê l¹i ®­îc t¸c gi¶ c¶m nhËn thËt kh¸c l¹, tù nhiªn d­êng nh­ còng gièng nh­ con ng­êi ë n¬i ®©y, cã c¸i g× “nh­ vÊn v­¬ng, c¶ mét chót l¼ng l¬ kÝn ®¸o cña t×nh yªu”. Vµ cßn gièng nh­ t×nh yªu cña Thóy KiÒu - Kim Träng trong ®ªm tù t×nh ë ng· rÏ nµy ®Ó nãi lêi thÒ tr­íc khi vÒ víi biÓn c¶. Nh­ vËy, trong c¶m nhËn cña Hoµng Phñ Ngäc T­êng, s«ng H­¬ng vµ HuÕ ch¼ng kh¸c nµo mét cÆp t×nh nh©n, quyÕn luyÕn, ngËp ngõng, dïng d»ng tiÕc nuèi bëi s«ng H­¬ng lµm ®Ñp cho HuÕ, vµ HuÕ còng khiÕn cho s«ng H­¬ng mang vÎ ®Ñp riªng kh«ng thÓ lÉn víi bÊt k× dßng s«ng nµo. Þ C¸ch so s¸nh, liªn t­ëng thËt s©u s¾c, uyªn b¸c, cïng víi ng«n tõ chan chøa chÊt th¬, Hoµng Phñ Ngäc T­êng ®· ®em l¹i cho ng­êi ®äc nhiÒu thó vÞ trong lèi hµnh v¨n. ¤ng ph¶i lµ ng­êi am hiÓu vµ yªu xø HuÕ nh­êng nµo míi cã ®­îc nh÷ng trang v¨n hay ®Õn thÕ. * S«ng H­¬ng víi lÞch sö d©n téc vµ thi ca S«ng H­¬ng trong nÐt th¬ méng cßn mang vÎ ®Ñp cña mét b¶n hïng ca ghi dÊu Ên nh÷ng thÕ kØ vinh quang. Tõ thuë c¸c vua Hïng dùng n­íc cho ®Õn D­ ®Þa chÝ cña NguyÔn Tr·i,.. qua nh÷ng thÕ kØ trung ®¹i “nã vÎ vang soi bãng xuèng kinh thµnh Phó Xu©n cña ng­êi anh hïng NguyÔn HuÖ”. Tõ thÕ kØ XIX nã liªn tiÕp chøng kiÕn c¸c cuéc kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p vµ MÜ oanh liÖt cña d©n téc. Dßng s«ng cña sö thi viÕt lªn gi÷a mµu cá l¸ xanh biÕc, tù hiÕn ®êi m×nh lµm nªn nh÷ng chiÕn c«ng ®Ó råi qua ®i nh÷ng n¨m th¸ng oanh liÖt Êy, s«ng H­¬ng l¹i trë vÒ nh­ mét c« g¸i dÞu dµng, thñy chung, say ®¾m lßng ng­êi. S«ng H­¬ng vµ thi ca: dßng s«ng oanh liÖt, dßng s«ng dÞu dµng, th¬ méng ®· thµnh nguån c¶m høng cña thi ca biÕt bao thÕ hÖ. + Trong m¾t cña T¶n §µ - “Dßng s«ng tr¾ng l¸ c©y xanh”. + Víi Cao B¸ Qu¸t “nh­ l­ìi kiÕm dùng trêi xanh ®Çy khÝ ph¸ch”. + Víi Tè H÷u th× dßng s«ng thµnh søc m¹nh phôc sinh t©m hån “c« g¸i gi¨ng ca”... + Cßn n÷a: “Con s«ng dïng d»ng con s«ng kh«ng ch¶y / S«ng ch¶y vµo lßng HuÕ nªn rÊt th¬ (Thu Bån). + “Con s«ng nöa thùc nöa míi/Nöa mong LÝ B¹ch nöa chê KhuÊt Nguyªn” (NguyÔn Träng T¹o). Þ Mçi nhµ th¬ mét c¶m nhËn vµ cã mét nhµ th¬ ®· ®Õn n¬i ®©y - bªn dßng s«ng lÆng ng¾m, b©ng khu©ng hái: ''Ai ®· ®Æt tªn cho dßng s«ng?'' mµ th¬ méng, huyÒn ¶o, ngät ngµo, th¬m m¸t ®Õn thÕ. KÕt bµi §o¹n trÝch Ai ®· ®Æt tªn cho dong s«ng? cña Hoµng Phñ Ngäc T­êng lµ ®o¹n v¨n xu«i ®Æc s¾c ®Çy chÊt th¬ vÒ dßng s«ng H­¬ng. Víi t×nh yªu say ®¾m thiÕt tha dßng s«ng xö së, víi vèn hiÓu biÕt s©u réng vÒ v¨n hãa, lÞch sö, ®Þa lý... Hoµng Phñ Ngäc T­êng ®· cèng hiÕn cho ng­êi ®äc mét v¨n bót tµi hoa, khiÕn s«ng H­¬ng ®Ñp nh­ mét bøc häa ®å; nhÑ nhµng ªm ¸i nh­ ®iÖu Slow; dÞu dµng cuèn hót nh­ mét ng­êi t×nh trong méng gîi cho ng­êi ®äc bao kh¸t khai ®­îc ®Õn víi s«ng H­¬ng cña xø HuÕ th¬ - HuÕ méng. Mét c«ng tr×nh nghÖ thuËt tuyÖt vêi t¹o hãa ban tÆng cho ViÖt Nam ®Êt n­íc con ng­êi.