Giáo án Lịch sử Lớp 10 - Bài 23: Phong trào Tây Sơn và sự nghiệp thống nhất đất nước, bảo vệ Tổ Quốc cuối thế kỉ XVIII

Bài 23: Phong trào Tây Sơn và sự nghiệp thống nhất đất nước, bảo vệ Tổ Quốc cuối thế kỉ XVIII I. Mục tiêu bài học Kiến thức: - Trình bày được nguyên nhân bùng nổ của phong trào nông dân Tây Sơn và sự nghiệp thống nhất đất nước của vương triều Tây Sơn. - Nêu dược nguyên nhân và diễn biến chính của hai cuộc kháng chiến chống Xiêm và chống Thanh. - Nêu được những thành tựu mà Vua Quang Trung đã làm và đánh giá được những việc làm đó với lịch sử nước ta thời bấy giờ. 2. Về kỹ năng. - Bồi dưỡng cho học sinh kỹ năng sử dụng bản đồ, kỹ năng quan sát, kỹ năng phân tích đánh giá sự kiện lịch sử. 3. Về tư tưởng tình cảm. - Giáo dục lòng yêu nước và tinh thần đấu tranh bảo vệ nền độc lập dân tộc - Tự hào về truyền thống đấu tranh anh hùng, bất khuất của người nông dân Việt Nam. II. Thiết bị và tài liệu dạy học. - Sách giáo khoa, sách giáo viên lịch sử lớp 10 - Bản đồ và tranh ảnh liên quan tới bài học III. Tiến trình tổ chức dạy học. Ổn định trật tự lớp. Giới thiệu bài mới. Trong lịch sử chế độ phong kiến Việt Nam, thế kỉ XVIII được coi là thế kỉ của khởi nghĩa nông dân. Phong trào Tây Sơn là cuộc khởi nghĩa nông dân lớn nhất, tiêu biểu nhất. Vậy, vì sao phong trào Tây Sơn bùng nổ? Diễn biến và kết quả ra sao? Chúng ta cùng tìm hiểu qua nội dung bài học hôm nay. Tổ chức dạy học. Hoạt động của GV – HS Nội dung kiến thức - GV đặt một câu hỏi để định hướng và tập trung sự chú ý của HS: (?) Cuối thế kỷ XVIII địa danh nào được lấy làm giới tuyến phân chia lãnh thổ Việt Nam thành hai miền? Và vì sao phong trào Tây Sơn bùng nổ? - HS trả lời. - GV nhận xét, phân tích: Giữa thế kỷ XVIII chế độ phong kiến Đàng Ngoài lâm vào cuộc khủng hoảng trầm trọng: ruộng đất bị địa chủ chiếm đoạt, thuế khóa nặng nề, quan lại tham nhũng, đời sống nhân dân sa sút..phong trào đấu tranh của nông dân bùng lên rầm rộ, tiêu biểu như cuộc khởi nghĩa của Nguyễn Hữu Cầu, Lê Duy MậtChính quyền Đàng Trong từ đó cũng lâm vào khủng hoảng suy yếu trên tất cả các mặt, đặc biệt từ khi chúa Nguyễn Phúc Khoát xưng Vương, lập triều đình riêng (1744), sống xa hoa quan lại địa phương đục khoét, đời sống của nhân dân cực khổ. Phong trào nông dân bùng nổ ở Đàng Trong. Tiêu biểu là phong trào Tây Sơn. - GV kể cho học sinh nghe về gia đình họ Nguyễn trước khi dựng cờ khởi nghĩa (tổ tiên họ Nguyễn, hoàn cảnh gia đình, quá trình dựng cờ khởi nghĩa ). (?) Phong trào Tây Sơn bùng nổ đã thực hiện được sứ mệnh lịch sử gì? - HS trả lời - GV nhận xét: Ngoài sự nghiệp thống nhất đất nước phong trào Tây Sơn còn đảm đương nhiệm vụ kháng chiến chống ngoại xâm bảo vệ tổ quốc (?) Nguyên nhân dẫn đến cuộc kháng chiến chống quân Xiêm? - HS trả lời - GV sử dụng lược đồ chiến thắng Rạch Gầm-Xoài Mút. Miêu tả lại đoạn sông Rạch Gầm-Xoài Mút (?) Tại sao Nguyễn Huệ lại chọn Rạch Gầm-Xoài Mút làm điểm quyết chiến chiến lược với quân Xiêm? - HS suy nghĩ và trả lời - GV nhận xét, bổ sung: Vì vị trí chiến lược của Rạch Gầm-Xoài Mút là nơi vào được mà không ra được lại cách xa lực lượng của quân Xiêm. (?) Nêu ý nghĩa của chiến thắng Rạch Gầm - Xoài Mút? - GV giải thích thêm: sau khi đánh tan quân Xiêm, 1786 Nguyễn Huệ kéo quân ra Bắc tiêu diệt họ Trịnh, tôn phù vua Lê và kết duyên cùng công chúa Ngọc Hân. Sau đó ông trở về Phú Xuân. (?) Tại sao quân Thanh lại tiến hành xâm lược nước ta? - HS trả lời. (?) Tại sao quân ta phải tạm rút khỏi kinh thành Thăng Long (về Tam Điệp-Biện Sơn thuộc mạn Ninh Bình Thanh Hóa)? - HS suy nghĩ và trả lời - GV nhận xét, chốt ý: tương quan so sánh lực lượng giữa ta và địch có chiều hướng bất lợi lớn cho ta, rút quân về Tam Điệp - Biện Sơn là hoàn toàn hợp lý, vừa khiến cho địch chủ quan trong việc đối phó với ta vừa có tác dụng ngăn giặc Nam tiến. Đây chính là bàn đạp cho quân ta tiến công ra Bắc. (?) Trong hoàn cảnh lúc bấy giờ, Nguyễn Huệ đã làm gì? (?) Đoạn trích trong bài hiểu dụ của vua Quang Trung có ý nghĩa gi? (Thể hiện tinh thần dân tộc cao cả, ý thức quyết tâm bảo vệ nền độc lập dân tộc, tác dụng cổ vũ, tạo khí thế quyết tâm chiến đấu cho nghĩa quân Tây Sơn). (?) Tại sao Quang Trung chọn dịp Tết để đánh giặc? - GV tường thuật diễn biến trận Ngọc Hồi -Đống Đa qua lược đồ. (?) Em hãy phân tích ý nghĩa của chiến thắng Ngọc Hồi-Đống Đa? (?) Sau khi thống nhất đất nước, vương triều Tây Sơn đã làm gì để củng cố và phát triển đất nước? (kinh tế, chính trị, văn hóa giáo dục)? (?) Em có nhận xét gì về những việc làm của vua Quang Trung? - HS suy nghĩ và trả lời - GV kết luận: những chính sách của vua Quang Trung mang tính chất tiến bộ, tư tưởng cải cách. Nhưng những chính sách này chưa có phạm vi ảnh hưởng sâu sắc trong cả nước. (?) Tại sao vương triều Tây Sơn sụp đổ? I. Phong trào Tây Sơn và sự nghiệp thống nhất đất nước cuối thế kỷ XVIII. * Nguyên nhân bùng nổ của phong trào Tây Sơn. - Giữa thế kỷ XVIII chế độ phong kiến 2 Đàng khủng hoảng sâu sắc. => Phong trào nông dân bùng nổ. - 1744: Chúa Nguyễn xưng Vương → nguy cơ chia cắt đất nước thành hai quốc gia riêng biệt. * Quá trình thống nhất đất nước. - 1771 phong trào nông dân Tây Sơn bùng nổ. - 1776-1783 quân Tây Sơn tiến công Gia Định và làm chủ Đàng Trong. - 1786-1788 tiến quân ra Bắc lật đổ chính quyền phong kiến Lê-Trịnh → hoàn thành thống nhất đất nước. II. Các cuộc kháng chiến cuối thế kỷ XVIII 1. Kháng chiến chống Xiêm (1875) * Nguyên nhân. - Nguyễn Ánh, cháu của chúa Nguyễn cầu cứu vua Xiêm => vua Xiêm thực hiện tham vọng xâm chiếm nước ta. * Diễn biến - 1784: 5 vạn quân Xiêm kéo vào nước ta tiến đánh Gia Định. - 1785 quân Tây Sơn đại phá quân Xiêm với chiến thắng Rạch Gầm-Xoài Mút. * Ý nghĩa: - Đập tan âm mưu can thiệp và xâm lược nước ta của vua Xiêm. - Trừng trị hành động bán nước của Nguyễn Ánh. - Đưa phong trào Tây Sơn phát triển lên một bước mới. 2. Kháng chiến chống quân Thanh (1789). * Nguyên nhân: - Vua Lê Chiêu Thống cầu cứu, quân Thanh kéo sang xâm lược nước ta. * Diễn biến: - 11-1788, 29 vạn quân Thanh do Lê Chiêu Thống dẫn đường kéo vào nước ta, chiếm đóng Thăng Long. - 12-1788, Nguyễn Huệ lên ngôi hoàng đế, lấy niên hiệu là Quang Trung chỉ huy tiến quân ra Bắc tiêu diệt quân địch. - Đêm 30 Tết quân Tây Sơn tiến công thành Thăng Long. - 5 Tết 1789 nghĩa quân Tây Sơn giành thắng lợi vang dội trận Ngọc Hồi-Đống Đa, giải phóng Thăng Long quét sạch quân thù.. * Ý nghĩa: - Đập tan 20 vạn quân Thanh, giải phóng Thăng Long thống nhất đất nước, bảo vệ nền độc lập dân tộc. - Để lại bài học về cách đánh giặc độc đáo: thần tốc, táo bạo, bất ngờ giành thắng lợi nhanh chóng. III. Vương triều Tây Sơn - 1788 Nguyễn Huệ lên ngôi hoàng đế thống trị vùng đất từ Thuận Hóa trở ra Bắc. - Chính trị: Thành lập chính quyền các cấp từ trung ương đến địa phương. - Kinh tế - xã hội: kêu gọi nhân dân sản xuất, lập lại sổ hộ khẩu. - Giáo dục: Sử dụng chữ Nôm, tổ chức lại giáo dục thi cử. - Quân sự: tổ chức lại quân đội. - Đối ngoại: hòa hảo với nhà Thanh, quan hệ tốt đẹp với Lào và Chân Lạp. - 1792 vua Quang Trung qua đời. - 1802 Nguyễn Ánh tấn công, các vương triều Tây Sơn sụp đổ. 4. Củng cố - bài tập về nhà: * Củng cố: - Phong trào nông dân Tây Sơn bùng nổ khi chế độ phong kiến ở hai Đàng khủng hoảng sâu sắc, nhiều cuộc khởi nghĩa diễn ra nhưng không giành được thắng lợi. - Vai trò của phong trào Tây Sơn: Thống nhất đất nước và bảo vệ Tổ Quốc (chống Xiêm, chống Thanh). * Bài tập về nhà: - Học câu hỏi trong SGK. - Hoàn thành bảng các chính sách của vương triều Tây Sơn.