Giáo án Giáo dục công dân Lớp 12 - Tiết 2, Bài 1: Pháp luật và đời sống

luËt b¾t nguån tõ thùc tiÔn ®êi sèng x· héi, do c¸c thµnh viªn cña x· héi thùc hiÖn, v× sù ph¸t triÓn cña x· héi. - GV sö dông vÝ dô trong SGK ®Ó gi¶ng phÇn nµy. Sau khi ph©n tÝch vÝ dô, GV kÕt luËn: Mét ®¹o luËt chØ ph¸t huy ®­îc hiÖu lùc vµ hiÖu qu¶ nÕu kÕt hîp ®­îc hµi hoµ b¶n chÊt x· héi vµ b¶n chÊt giai cÊp. Khi nhµ n­íc – ®¹i diÖn cho giai cÊp thèng trÞ n¾m b¾t ®­îc hoÆc dù b¸o ®­îc c¸c quy t¾c xö sù phæ biÕn phï hîp víi quy luËt kh¸ch quan cña sù vËn ®éng, ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi trong tõng giai ®o¹n lÞch sö vµ biÕn c¸c quy t¾c ®ã thµnh nh÷ng quy ph¹m ph¸p luËt thÓ hiÖn ý chÝ, søc m¹nh chung cña nhµ n­íc vµ x· héi th× sÏ cã mét ®¹o luËt võa cã hiÖu qu¶ võa cã hiÖu lùc, vµ ng­îc l¹i. * PhÇn GV gi¶ng më réng: + Ph¸p luËt b¾t nguån tõ thùc tiÔn ®êi sèng x· héi Ph¸p luËt b¾t nguån tõ chÝnh thùc tiÔn ®êi sèng x· héi, do thùc tiÔn cuéc sèng ®ßi hái. VÝ dô : Ph¸p luËt vÒ b¶o vÖ m«i tr­êng quy ®Þnh nghiªm cÊm hµnh vi th¶i chÊt th¶i ch­a ®­îc xö lÝ ®¹t tiªu chuÈn m«i tr­êng vµ chÊt ®éc, chÊt phãng x¹, chÊt nguy h¹i kh¸c vµo ®Êt, nguån n­íc chÝnh lµ v× quy ®Þnh nµy b¾t nguån tõ thùc tiÔn ®êi sèng x· héi : CÇn cã ®Êt vµ nguån n­íc trong s¹ch ®Ó b¶o ®¶m cho søc khoÎ, cuéc sèng cña con ng­êi vµ cña toµn x· héi. VÝ dô : + Ph¸p luËt ph¶n ¸nh nhu cÇu, lîi Ých cña giai tÇng kh¸c nhau trong x· héi Trong x· héi cã giai cÊp, ngoµi giai cÊp thèng trÞ cßn cã c¸c giai cÊp vµ c¸c tÇng líp x· héi kh¸c. V× thÕ, ph¸p luËt kh«ng chØ ph¶n ¸nh ý chÝ cña giai cÊp thèng trÞ mµ cßn ph¶n ¸nh nhu cÇu, lîi Ých, nguyÖn väng cña c¸c giai cÊp vµ c¸c tÇng líp d©n c­ kh¸c trong x· héi. V× vËy, ngoµi tÝnh giai cÊp cña nã, ph¸p luËt cßn mang tÝnh x· héi. VÝ dô : ph¸p luËt cña c¸c nhµ n­íc t­ s¶n, ngoµi viÖc thÓ hiÖn ý chÝ cña giai cÊp t­ s¶n cßn ph¶i thÓ hiÖn ë møc ®é nµo ®ã ý chÝ cña c¸c giai cÊp kh¸c trong x· héi nh­ giai cÊp c«ng nh©n, giai cÊp n«ng d©n, tÇng líp tiÓu th­¬ng, tiÓu chñ, ®éi ngò trÝ thøc, + C¸c quy ph¹m ph¸p luËt ®­îc thùc hiÖn trong thùc tiÔn ®êi sèng x· héi v× sù ph¸t triÓn cña x· héi Kh«ng chØ cã giai cÊp thèng trÞ thùc hiÖn ph¸p luËt, mµ ph¸p luËt do mäi thµnh viªn trong x· héi thùc hiÖn, v× sù ph¸t triÓn chung cña toµn x· héi. TÝnh x· héi cña ph¸p luËt ®­îc thÓ hiÖn ë møc ®é Ýt hay nhiÒu, ë ph¹m vi réng hay hÑp cßn tuú thuéc vµo t×nh h×nh chÝnh trÞ trong vµ ngoµi n­íc, ®iÒu kiÖn kinh tÕ - x· héi ë mçi n­íc, trong mçi thêi kú lÞch sö nhÊt ®Þnh cña mçi n­íc. * §¬n vÞ kiÕn thøc 3:Mèi quan hÖ gi÷a ph¸p luËt víi kinh tÕ, chÝnh trÞ, ®¹o ®øc. a Møc ®é kiÕn thøc: Mèi quan hÖ gi÷a ph¸p luËt víi kinh tÕ, chÝnh trÞ, ®¹o ®øc. a C¸ch thùc hiÖn: GV sö dông ph­¬ng ph¸p thuyÕt tr×nh gi¶ng gi¶i. GV xuÊt ph¸t tõ nguån gèc, b¶n chÊt vµ c¸c ®Æc tr­ng cña ph¸p luËt ®Ó ®i vµo ph©n tÝch mèi quan hÖ gi÷a ph¸p luËt víi kinh tÕ, chÝnh trÞ, ®¹o ®øc. a) Mèi quan hÖ gi÷a ph¸p luËt víi kinh tÕ - GV gi¶ng: Mèi quan hÖ gi÷a ph¸p luËt vµ kinh tÕ lµ mèi quan hÖ biÖn chøng, hai chiÒu, x©m nhËp vµo nhau, t¸c ®éng lÉn nhau, cïng thóc ®Èy nhau ph¸t triÓn. Tr­íc hÕt, ph¸p luËt phô thuéc vµo kinh tÕ, néi dung ph¸p luËt do c¸c ®iÒu kiÖn kinh tÕ quy ®Þnh. Ph¸p luËt kh«ng h×nh thµnh mét c¸ch chñ quan, n»m ngoµi c¸c ®iÒu kiÖn kinh tÕ – x· héi cña mét n­íc. Néi dung ph¸p luËt chÝnh lµ b¶n sao cña quan hÖ kinh tÕ. Nãi c¸ch kh¸c, quan hÖ kinh tÕ thÕ nµo th× cã néi dung ph¸p luËt nh­ thÕ. Ph¸p luËt lu«n lu«n ph¶n ¸nh tr×nh ®é ph¸t triÓn cña kinh tÕ, nã kh«ng thÓ cao h¬n hoÆc thÊp h¬n còng nh­ kh«ng ®­îc kh¸c víi tr×nh ®é ph¸t triÓn cña kinh tÕ. VÝ dô: trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, quan hÖ gi÷a c¸c chñ thÓ kinh tÕ lµ quan hÖ b×nh ®¼ng, tù tho¶ thuËn th× néi dung cña ph¸p luËt còng ph¶i thÓ hiÖn nguyªn t¾c b×nh ®¼ng, tù tho¶ thuËn cña c¸c chñ thÓ, kh«ng ®­îc quy ®Þnh theo quan hÖ hµnh chÝnh - mÖnh lÖnh. Mèi quan hÖ gi÷a ph¸p luËt víi kinh tÕ cßn thÓ hiÖn ë chç, tuy sinh ra tõ c¸c ®iÒu kiÖn, tiÒn ®Ò kinh tÕ nh­ng ph¸p luËt kh«ng ph¶n ¸nh mét c¸ch thô ®éng mµ cã t¸c ®éng trë l¹i ®èi víi sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ. Ph¸p luËt t¸c ®éng ®Õn kinh tÕ theo c¸c h­íng sau : - H­íng tÝch cùc : NÕu ph¸p luËt cã néi dung tiÕn bé, ®­îc x©y dùng phï hîp víi c¸c quy luËt kinh tÕ, ph¶n ¸nh ®óng tr×nh ®é ph¸t triÓn cña kinh tÕ th× nã cã t¸c ®éng tÝch cùc ®Õn sù ph¸t triÓn kinh tÕ, kÝch thÝch kinh tÕ ph¸t triÓn. - H­íng tiªu cùc : NÕu ph¸p luËt cã néi dung l¹c hËu, kh«ng phï hîp víi c¸c quy luËt kinh tÕ th× nã sÏ k×m h·m sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ. GV yªu cÇu HS t×m nh÷ng vÝ dô ®Ó minh ho¹. b) Mèi quan hÖ gi÷a ph¸p luËt víi chÝnh trÞ - GV gi¶ng: Trong mèi quan hÖ gi÷a ph¸p luËt vµ chÝnh trÞ, ph¸p luËt võa lµ ph­¬ng tiÖn ®Ó thùc hiÖn chÝnh trÞ cña giai cÊp cÇm quyÒn, võa lµ h×nh thøc biÓu hiÖn cña chÝnh trÞ, ghi nhËn yªu cÇu, néi dung, môc ®Ých chÝnh trÞ cña giai cÊp cÇm quyÒn. Mèi quan hÖ gi÷a ph¸p luËt vµ chÝnh trÞ ®­îc thÓ hiÖn tËp trung trong mèi quan hÖ gi÷a ®­êng lèi, chÝnh s¸ch cña ®¶ng cÇm quyÒn vµ ph¸p luËt cña nhµ n­íc. Th«ng qua ph¸p luËt, ®­êng lèi, chÝnh s¸ch cña ®¶ng cÇm quyÒn trë thµnh ý chÝ cña nhµ n­íc. GV yªu cÇu HS t×m nh÷ng vÝ dô ®Ó minh ho¹. c) Mèi quan hÖ gi÷a ph¸p luËt víi ®¹o ®øc - GV gi¶ng: §¹o ®øc lµ quy t¾c xö sù cña con ng­êi phï hîp víi lîi Ých chung cña x· héi, cña tËp thÓ vµ cña mét céng ®ång, ®­îc h×nh thµnh trªn c¬ së nh÷ng quan niÖm, quan ®iÓm cña mét céng ®ång ng­êi vÒ c¸i thiÖn, c¸i ¸c, sù c«ng b»ng, vÒ nghÜa vô, l­¬ng t©m, nh©n phÈm, danh dù vµ vÒ nh÷ng ph¹m trï kh¸c thuéc ®êi sèng tinh thÇn cña x· héi. Trong x· héi lu«n tån t¹i nhiÒu lo¹i quy ph¹m ®¹o ®øc kh¸c nhau, bëi v× mçi céng ®ång ng­êi, mçi giai cÊp, mçi lùc l­îng x· héi ®Òu cã nh÷ng quan ®iÓm, quan niÖm riªng cña m×nh. Trong x· héi cã giai cÊp, giai cÊp n¾m quyÒn lùc nhµ n­íc lu«n t×m mäi c¸ch ®Ó ®­a nh÷ng quan niÖm ®¹o ®øc cña giai cÊp m×nh vµo trong c¸c quy ph¹m ph¸p luËt; v× vËy, ph¸p luËt lu«n ph¶n ¸nh ®¹o ®øc cña giai cÊp cÇm quyÒn. Tuy nhiªn, ngoµi quan niÖm ®¹o ®øc cña giai cÊp cÇm quyÒn, trong x· héi cßn cã quan niÖm vÒ ®¹o ®øc cña c¸c giai cÊp, tÇng líp kh¸c. V× thÕ, ngoµi ®¹o ®øc cña giai cÊp cÇm quyÒn, ph¸p luËt cßn thÓ hiÖn quan niÖm ®¹o ®øc cña c¸c giai cÊp vµ c¸c lùc l­îng kh¸c nhau trong x· héi. - GV yªu cÇu HS t×m nh÷ng vÝ dô ®Ó minh ho¹. - GV lÊy vÝ dô trong thùc tÕ vÒ nh÷ng quan niÖm ®¹o ®øc truyÒn thèng tr­íc ®©y ®­îc Nhµ n­íc ®­a vµo thµnh c¸c quy ph¹m ph¸p luËt ®Ó HS kh¾c s©u kiÕn thøc. VÝ dô: C«ng cha nh­ nói Th¸i S¬n NghÜa mÑ nh­ n­íc trong nguån ch¶y ra Mét lßng thê mÑ kÝnh cha Cho trßn ch÷ hiÕu míi lµ ®¹o con. HoÆc: Anh em nh­ thÓ tay ch©n R¸ch lµnh ®ïm bäc, dë hay ®ì ®Çn. C¸c quy t¾c ®¹o ®øc trªn ®©y ®· ®­îc n©ng lªn thµnh quy ph¹m ph¸p luËt t¹i §iÒu 35 LuËt H«n nh©n vµ Gia ®×nh n¨m 2000: “Con cã bæn phËn yªu quý, kÝnh träng, biÕt ¬n, hiÕu th¶o víi cha mÑ, l¾ng nghe nh÷ng lêi khuyªn b¶o ®óng ®¾n cña cha mÑ, gi÷ g×n danh dù, truyÒn thèng tèt ®Ñp cña gia ®×nh.” - GV kÕt luËn: + §­îc sinh ra trªn c¬ së c¸c quan hÖ kinh tÕ, ph¸p luËt do c¸c quan hÖ kinh tÕ quy ®Þnh. Ph¸p luËt võa phô thuéc vµo kinh tÕ l¹i võa t¸c ®éng trë l¹i kinh tÕ theo hai chiÒu h­íng tÝch cùc hoÆc tiªu cùc. + Ph¸p luËt thÓ hiÖn ý chÝ cña giai cÊp thèng trÞ, cÇm quyÒn, nªn ph¸p luËt võa lµ ph­¬ng tiÖn ®Ó thùc hiÖn ®­êng lèi chÝnh trÞ, võa lµ h×nh th¸i biÓu hiÖn cña chÝnh trÞ, ghi nhËn yªu cÇu, quan ®iÓm chÝnh trÞ cña giai cÊp cÇm quyÒn. + Trong qu¸ tr×nh x©y dùng ph¸p luËt, nhµ n­íc lu«n cè g¾ng ®­a nh÷ng quy ph¹m ®¹o ®øccã tÝnh phæ biÕn, phï hîp víi sù ph¸t triÓn vµ tiÕn bé x· héi vµo trong c¸c quy ph¹m ph¸p luËt. Trong hµng lo¹t c¸c quy ph¹m ph¸p luËt lu«n thÓ hiÖn c¸c quan ®iÓm ®¹o ®øc. ChÝnh nh÷ng gi¸ trÞ c¬ b¶n nhÊt cña ph¸p luËt nh­ c«ng b»ng, b×nh ®¼ng, tù do, lÏ ph¶i còng ®Òu lµ nh÷ng gi¸ trÞ ®¹o ®øc cao c¶ mµ con ng­êi lu«n h­íng tíi. 2. B¶n chÊt cña ph¸p luËt a) B¶n chÊt giai cÊp cña ph¸p luËt C¸c quy ph¹m ph¸p luËt do nhµ n­íc ban hµnh phï hîp víi ý chÝ cña giai cÊp cÇm quyÒn mµ nhµ n­íc ®¹i diÖn . b) B¶n chÊt x· héi cña ph¸p luËt: - C¸c quy ph¹m ph¸p luËt b¾t nguån tõ thùc tiÔn ®êi sèng x· héi. - C¸c quy ph¹m ph¸p luËt ®­îc thùc hiÖn trong thùc tiÔn ®êi sèng x· héi v× sù ph¸t triÓn cña x· héi. 3. Mèi quan hÖ gi÷a ®øc: ph¸p luËt víi kinh tÕ, chÝnh trÞ, ®¹o a) Quan hÖ gi÷a ph¸p luËt víi kinh tÕ: - C¸c quan hÖ kinh tÕ quyÕt ®Þnh néi dung cña ph¸p luËt, sù thay ®æi c¸c quan hÖ kinh tÕ sím hay muén còng sÏ dÉn ®Õn sù thay ®æi néi dung cña ph¸p luËt. - Ph¸p luËt l¹i t¸c ®éng ng­îc trë l¹i ®èi víi kinh tÕ, cã thÓ theo h­íng tÝch cùc hoÆc tiªu cùc. b) Quan hÖ gi÷a ph¸p luËt víi chÝnh trÞ: - §­êng lèi chÝnh trÞ cña ®¶ng cÇm quyÒn chØ ®¹o viÖc x©y dùng vµ thùc hiÖn ph¸p luËt . Th«ng qua ph¸p luËt , ý chÝ cña giai cÊp cÇm quyÒn trë thµnh ý chÝ cña nhµ n­íc . - §ång thêi , ph¸p luËt cßn thÓ hiÖn ë møc ®é nhÊt ®Þnh ®­êng lèi chÝnh trÞ cña giai cÊp vµ c¸c tÇng líp kh¸c trong x· héi . c) Quan hÖ gi÷a ph¸p luËt víi ®¹o ®øc: - Nhµ n­íc lu«n cè g¾ng chuyÓn nh÷ng quy ph¹m ®¹o ®øc cã tÝnh phæ biÕn , phï hîp víi sù ph¸t triÓn vµ tiÕn bé x· héi thµnh c¸c quy ph¹m ph¸p luËt. - Khi Êy, c¸c gi¸ trÞ ®¹o ®øc kh«ng chØ ®­îc tu©n thñ b»ng niÒm tin , l­¬ng t©m cña c¸ nh©n hay do søc Ðp cña d­ luËn x· héi mµ cßn ®­îc nhµ n­íc b¶o ®¶m thùc hiÖn b»ng søc m¹nh quyÒn lùc nhµ n­íc . 4. Cñng cè: - Em h·y tr×nh bµy nguån gèc, néi dung, h×nh thøc thÓ hiÖn, ph­¬ng thøc t¸c ®éng cña ®¹o ®øc vµ ph¸p luËt. Gîi ý: KÎ b¶ng vµ ®iÒn néi dung: §¹o ®øc Ph¸p luËt Nguån gèc (h×nh thµnh tõ ®©u?) H×nh thµnh tõ ®êi sèng C¸c quy t¾c xö sù trong ®êi sèng x· h«i, ®­îc nhµ n­íc ghi nhËn thµnh c¸c quy ph¹m ph¸p luËt Néi dung C¸c quan niÖm, chuÈn mùc thuéc ®êi sèng tinh thÇn, t×nh c¶m cña con ng­êi (vÒ thiÖn, ¸c, c«ng b»ng, danh dù, nh©n phÈm, nghÜa vô,) C¸c quy t¾c xö sù (viÖc ®­îc lµm, viÖc ph¶i lµm ,viÖc kh«ng ®­îc lµm) H×nh thøc thÓ hiÖn Trong nhËn thøc, t×nh c¶m cña con ng­êi. V¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt Ph­¬ng thøc t¸c ®éng D­ luËn x· héi Gi¸o dôc, c­ìng chÕ b»ng quyÒn lùc nhµ n­íc 5. DÆn dß: - Gi¶i quyÕt c¸c c©u hái vµ bµi tËp trong SGK. - S­u tÇm c¸c t­ liÖu cã liªn quan ®Õn bµi (h×nh ¶nh, bµi viÕt,..) - §äc tr­íc PhÇn 4.