Giáo án Giáo dục công dân Khối 12 - Tiết 5, Bài 2: Thực hiện pháp luật

gi÷a vî vµ chång cña LuËt H«n nh©n vµ Gia ®×nh n¨m 2000. GV l­u ý: Hai giai ®o¹n cña qu¸ tr×nh thùc hiÖn ph¸p luËt cã mèi quan hÖ chÆt chÏ víi nhau: giai ®o¹n 1 lµ tiÒn ®Ò cña giai ®o¹n 2, giai ®o¹n 2 lµ hÖ qu¶ ph¸t sinh tÊt yÕu tõ giai ®o¹n 1. Qu¸ tr×nh thùc hiÖn ph¸p luËt b¾t buéc ph¶i tr¶i qua hai giai ®o¹n. Tuy nhiªn, trong nhiÒu tr­êng hîp cßn xuÊt hiÖn giai ®o¹n 3 - giai ®o¹n kh«ng b¾t buéc. Nã chØ xuÊt hiÖn khi c¸ nh©n, tæ chøc vi ph¹m ph¸p luËt vµ c¬ quan nhµ n­íc cã thÈm quyÒn sÏ can thiÖp b»ng c¸ch ra quyÕt ®Þnh buéc chñ thÓ vi ph¹m ph¶i thùc hiÖn ®óng ph¸p luËt. §¬n vÞ kiÕn thøc 2: Vi ph¹m ph¸p luËt vµ tr¸ch nhiÖm ph¸p lÝ. a Møc ®é kiÕn thøc: HS hiÓu ®­îc: - C¸c dÊu hiÖu c¬ b¶n ®Ó nhËn biÕt mét hµnh vi vi ph¹m ph¸p luËt. - C¸c lo¹i vi ph¹m ph¸p luËt vµ tr¸ch nhiÖm ph¸p lÝ t­¬ng øng. a C¸ch thùc hiÖn: a) Vi ph¹m ph¸p luËt. - GV sö dông vÝ dô trong SGK vµ yªu cÇu HS chØ ra biÓu hiÖn cô thÓ cña tõng dÊu hiÖu cña hµnh vi vi ph¹m trong vÝ dô ®ã. - GV gi¶ng: C¸c dÊu hiÖu vi ph¹m ph¸p luËt: * Thø nhÊt: Lµ hµnh vi tr¸i ph¸p luËt. + Hµnh ®éng cô thÓ: B¹n A ch­a ®Õn tuæi ®­îc phÐp tù ®iÒu khiÓn xe m« t« mµ ®· l¸i xe ®i trªn ®­êng vµ hai bè con b¹n A ®Òu ®i xe ng­îc chiÒu quy ®Þnh; C¬ së s¶n xuÊt, kinh doanh th¶i chÊt th¶i ch­a ®­îc xö lý ®¹t tiªu chuÈn m«i tr­êng vµo ®Êt, nguån n­íc ; nhËp c¶nh, qu¸ c¶nh ®éng vËt, thùc vËt ch­a qua kiÓm dÞch; + Kh«ng hµnh ®éng: Ng­êi kinh doanh kh«ng nép thuÕ cho Nhµ n­íc (tr¸i víi ph¸p luËt vÒ thuÕ); Ng­êi cã thÈm quyÒn theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt kh«ng gi¶i quyÕt ®¬n th­ khiÕu n¹i, tè c¸o cña c«ng d©n ;... * Thø hai: Do ng­êi cã n¨ng lùc tr¸ch nhiÖm ph¸p lÝ thùc hiÖn. - GV cã thÓ yªu cÇu HS gi¶i thÝch râ: ThÕ nµo lµ n¨ng lùc tr¸ch nhiÖm ph¸p lÝ? Nh÷ng ng­êi nµo ®ñ vµ kh«ng ®ñ n¨ng lùc tr¸ch nhiÖm ph¸p lÝ ? - GV gi¶ng: N¨ng lùc tr¸ch nhiÖm ph¸p lý : Kh¶ n¨ng cña ng­êi ®· ®¹t ®é tuæi nhÊt ®Þnh theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt, cã thÓ nhËn thøc vµ ®iÒu khiÓn ®­îc hµnh vi cña m×nh, tù quyÕt ®Þnh c¸ch xö sù cho ®óng ph¸p luËt vµ chÞu tr¸ch nhiÖm ®éc lËp vÒ hµnh vi cña m×nh. N¨ng lùc tr¸ch nhiÖm ph¸p lý cña con ng­êi phô thuéc vµo ®é tuæi, t×nh tr¹ng søc khoÎ - t©m lý (cã bÞ bÖnh vÒ t©m lý lµm mÊt hoÆc h¹n chÕ kh¶ n¨ng nhËn thøc vÒ hµnh vi cña m×nh hay kh«ng). Cã nh÷ng hµnh vi mÆc dï lµ tr¸i ph¸p luËt nh­ng do mét ng­êi mÊt kh¶ n¨ng nhËn thøc hoÆc kh¶ n¨ng ®iÒu khiÓn hµnh vi cña m×nh thùc hiÖn th× kh«ng bÞ coi lµ vi ph¹m ph¸p luËt, v× nh÷ng hµnh vi nµy do ng­êi kh«ng cã n¨ng lùc tr¸ch nhiÖm ph¸p lý thùc hiÖn. Hµnh vi tr¸i ph¸p luËt cña trÎ em ch­a ®Õn ®é tuæi ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm ph¸p lý theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt th× kh«ng bÞ coi lµ vi ph¹m ph¸p luËt, v× trÎ em cßn Ýt tuæi cã thÓ nhËn thøc vµ ®iÒu khiÓn ®­îc hµnh vi cña m×nh, nh­ng ch­a cã kh¶ n¨ng nhËn thøc ®­îc hËu qu¶ cña hµnh vi tr¸i ph¸p luËt cña m×nh g©y ra. VÝ dô: Theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt th× trÎ em d­íi 14 tuæi lµ ng­êi kh«ng cã n¨ng lùc tr¸ch nhiÖm ph¸p lý nªn dï cã thùc hiÖn hµnh vi tr¸i ph¸p luËt th× còng kh«ng bÞ coi lµ vi ph¹m ph¸p luËt. V× thÕ, Ph¸p lÖnh Xö lý vi ph¹m hµnh chÝnh quy ®Þnh kh«ng xö ph¹t vi ph¹m hµnh chÝnh ng­êi d­íi 14 tuæi. * Thø ba: Ng­êi vi ph¹m ph¸p luËt ph¶i cã lçi. - GV nªu c©u hái: Theo em, bè con b¹n A cã biÕt ®i xe vµo ®­êng ng­îc chiÒu lµ vi ph¹m ph¸p luËt kh«ng? Hµnh ®éng cña bè con b¹n A cã thÓ dÉn ®Õn hËu qu¶ nh­ thÕ nµo? Hµnh ®éng ®ã cè ý hay v« ý? - GV gi¶ng: Mét ng­êi b×nh th­êng, khoÎ m¹nh vÒ mÆt t©m lý, cã lý chÝ vµ tù do ý chÝ, hoµn toµn cã thÓ lùa chän cho m×nh hµnh vi xö sù phï hîp víi lîi Ých cña x· héi, cña céng ®ång vµ cÇn ph¶i thÊy tr­íc hËu qu¶ hµnh vi cña m×nh. NÕu coi th­êng lîi Ých x· héi vµ lîi Ých cña c¸ nh©n kh¸c, cã thÓ nhËn thÊy ®­îc hËu qu¶ thiÖt h¹i cho x· héi hoÆc cho ng­êi kh¸c do hµnh vi cña m×nh g©y ra nh­ng l¹i mong muèn, hoÆc ®Ó mÆc, hoÆc do s¬ xuÊt ®Ó nã x¶y ra th× ®ã lµ hµnh vi cã lçi. Trong khoa häc ph¸p lý, lçi ®­îc hiÓu lµ tr¹ng th¸i t©m lý ph¶n ¸nh tr¹ng th¸i tiªu cùc cña chñ thÓ ®èi víi hµnh vi tr¸i ph¸p luËt cña m×nh vµ ®èi víi hËu qu¶ cña hµnh vi ®ã. - Lçi ®­îc thÓ hiÖn d­íi hai h×nh thøc : lçi cè ý vµ lçi v« ý. + Lçi cè ý. Lçi cè ý trùc tiÕp : Chñ thÓ vi ph¹m nhËn thÊy tr­íc hËu qu¶ thiÖt h¹i cho x· héi vµ cho ng­êi kh¸c do hµnh vi cña m×nh g©y ra, nh­ng vÉn mong muèn ®iÒu ®ã x¶y ra. VÝ dô: Hµnh vi ®¸nh ng­êi g©y th­¬ng tÝch. Lçi cè ý gi¸n tiÕp : Chñ thÓ vi ph¹m nhËn thÊy tr­íc hËu qu¶ thiÖt h¹i cho x· héi vµ cho ng­êi kh¸c do hµnh vi cña m×nh g©y ra, tuy kh«ng mong muèn nh­ng vÉn ®Ó mÆc cho nã x¶y ra. VÝ dô: Kh«ng cøu gióp ng­êi ®ang trong t×nh tr¹ng nguy hiÓm ®Õn tÝnh m¹ng. + Lçi v« ý Lçi v« ý do qu¸ tù tin : Chñ thÓ vi ph¹m nhËn thÊy tr­íc hËu qu¶ thiÖt h¹i cho x· héi vµ cho ng­êi kh¸c do hµnh vi cña m×nh g©y ra, nh­ng hy väng, tin t­ëng ®iÒu ®ã kh«ng x¶y ra. VÝ dô: Phanh xe (th¾ng) kh«ng an toµn ; b¸n thùc phÈm bÞ qu¸ h¹n sö dông lµm nhiÒu ng­êi bÞ ngé ®éc. Lçi v« ý do cÈu th¶ : Chñ thÓ vi ph¹m do khinh suÊt, cÈu th¶ mµ kh«ng nhËn thÊy tr­íc hËu qu¶ cña thiÖt h¹i cho x· héi vµ cho ng­êi kh¸c do m×nh g©y ra, mÆc dï cã thÓ nhËn thÊy vµ cÇn ph¶i nhËn thÊy tr­íc. VÝ dô: Hót thuèc l¸ lµm ch¸y rõng ; t¹t ngang xe m¸y lµm ng· ng­êi kh¸c => Nh­ vËy, nh÷ng hµnh vi tr¸i ph¸p luËt mang tÝnh kh¸ch quan, kh«ng cã lçi cña chñ thÓ thùc hiÖn hµnh vi ®ã (chñ thÓ kh«ng cè ý vµ còng kh«ng v« ý thùc hiÖn hµnh vi ®ã) kh«ng bÞ coi lµ hµnh vi vi ph¹m ph¸p luËt. - GV rót ra kh¸i niÖm vi ph¹m ph¸p luËt. - §Ó kh¾c s©u kiÕn thøc cho HS, GV hái: Nguyªn nh©n nµo dÉn ®Õn hµnh vi vi ph¹m ph¸p luËt? - GV gi¶ng: Trong 2 nguyªn nh©n kh¸ch quan (thiÕu ph¸p luËt, ph¸p luËt kh«ng cßn phï hîp víi thùc tÕ, ®iÒu kiÖn kinh tÕ – x· héi khã kh¨n) vµ chñ quan (coi th­ßng ph¸p luËt, cè ý vi ph¹m v× môc ®Ých c¸ nh©n, kh«ng hiÓu biÕt ph¸p luËt) th× nguyªn nh©n chñ quan lµ nguyªn nh©n chÝnh, nguyªn nh©n phæ biÕn dÉn ®Õn hµnh vi vi ph¹m ph¸p luËt. V× vËy, ý thøc con ng­êi lµ yÕu tè quan trong nhÊt, quyÕt ®Þnh viÖc tu©n thñ ph¸p luËt hay vi ph¹m ph¸p luËt cña c¸ nh©n, tæ chøc. b) Tr¸ch nhiÖm ph¸p lÝ - §Ó dÉn d¾t HS hiÓu kh¸i niÖm vµ ý nghÜa cña tr¸ch nhiÖm ph¸p lÝ, GV lÇn l­ît hái: + C¸c vi ph¹m ph¸p luËt g©y hËu qu¶ g×, cho ai? + CÇn ph¶i lµm g× ®Ó kh¾c phôc hËu qu¶ ®ã vµ phßng ngõa c¸c vi ph¹m t­¬ng tù? Khi ph©n tÝch vÒ lÝ thuyÕt, GV sö dông c¸c vÝ dô trong SGK, Bµi ®äc thªm VÕt tr­ît tõ chiÕc mò hoÆc cïng HS nªu vµi vô ¸n ®· xÐt xö. - GV gi¶ng: Trong lÜnh vùc ph¸p luËt, thuËt ng÷ “Tr¸ch nhiÖm” ®­îc hiÓu theo hai nghÜa. Theo nghÜa thø nhÊt, tr¸ch nhiÖm cã nghÜa lµ chøc tr¸ch, c«ng viÖc ®­îc giao, lµ nghÜa vô mµ ph¸p luËt quy ®Þnh cho c¸c chñ thÓ ph¸p luËt. VÝ dô : Kho¶n 2 §iÒu 61 LuËt B¶o vÖ m«i tr­êng n¨m 2005 quy ®Þnh : “Uû ban nh©n d©n cÊp tØnh trªn th­îng nguån dßng s«ng cã tr¸ch nhiÖm phèi hîp víi Uû ban nh©n d©n cÊp tØnh trªn h¹ nguån dßng s«ng trong viÖc ®iÒu tra ph¸t hiÖn, x¸c ®Þnh nguån g©y « nhiÔm n­íc s«ng vµ ¸p dông c¸c biÖn ph¸p xö lý”. Theo nghÜa thø hai, tr¸ch nhiÖm ®­îc hiÓu lµ nghÜa vô mµ c¸c chñ thÓ ph¶i g¸nh chÞu hËu qu¶ bÊt lîi khi kh«ng thùc hiÖn hay thùc hiÖn kh«ng ®óng nghÜa vô cña m×nh mµ ph¸p luËt quy ®Þnh. §©y lµ sù ph¶n øng cña Nhµ n­íc ®èi víi nh÷ng chñ thÓ cã hµnh vi vi ph¹m ph¸p luËt g©y hËu qu¶ xÊu cho x· héi.Tr¸ch nhiÖm ph¸p lý trong bµi häc ®­îc hiÓu theo nghÜa thø hai. c) C¸c giai ®o¹n thùc hiÖn ph¸p luËt - Giai ®o¹n 1 : Gi÷a c¸c c¸ nh©n, tæ chøc h×nh thµnh mét quan hÖ x· héi do ph¸p luËt ®iÒu chØnh (gäi lµ quan hÖ ph¸p luËt). - Giai ®o¹n 2 : C¸ nh©n, tæ chøc tham gia quan hÖ ph¸p luËt thùc hiÖn c¸c quyÒn vµ nghÜa vô cña m×nh. 2. Vi ph¹m ph¸p luËt vµ tr¸ch nhiÖm ph¸p lÝ a)Vi ph¹m ph¸p luËt - Thø nhÊt, lµ hµnh vi tr¸i ph¸p luËt + Hµnh vi ®ã cã thÓ lµ hµnh ®éng – lµm nh÷ng viÖc kh«ng ®­îc lµm theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt hoÆc kh«ng hµnh ®éng – kh«ng lµm nh÷ng viÖc ph¶i lµm theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt . + Hµnh vi ®ã x©m ph¹m, g©y thiÖt h¹i cho nh÷ng quan hÖ x· héi ®­îc ph¸p luËt b¶o vÖ. - Thø hai, do ng­êi cã n¨ng lùc tr¸ch nhiÖm ph¸p lÝ thùc hiÖn. N¨ng lùc tr¸ch nhiÖm ph¸p lÝ ®­îc hiÓu lµ kh¶ n¨ng cña ng­êi ®· ®¹t mét ®é tuæi nhÊt ®Þnh theo quy ®Þnh ph¸p luËt, cã thÓ nhËn thøc, ®iÒu khiÓn vµ chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ viÖc thùc hiÖn hµnh vi cña m×nh. - Thø ba, ng­êi vi ph¹m ph¸p luËt ph¶i cã lçi. Lçi thÓ hiÖn th¸i ®é cña ng­êi biÕt hµnh vi cña m×nh lµ sai, tr¸i ph¸p luËt , cã thÓ g©y hËu qu¶ kh«ng tèt nh­ng vÉn cè ý lµm hoÆc v« t×nh ®Ó mÆc cho sù viÖc x¶y ra. => KÕt luËn: Vi ph¹m ph¸p luËt lµ hµnh vi tr¸i ph¸p luËt , cã lçi do ng­êi cã n¨ng lùc tr¸ch nhiÖm ph¸p lÝ thùc hiÖn, x©m h¹i c¸c quan hÖ x· héi ®­îc ph¸p luËt b¶o vÖ. b) Tr¸ch nhiÖm ph¸p lÝ - Tr¸ch nhiÖm ph¸p lÝ lµ nghÜa vô cña c¸c chñ thÓ vi ph¹m ph¸p luËt ph¶i g¸nh chÞu nh÷ng biÖn ph¸p c­ìng chÕ do Nhµ n­íc ¸p dông. - Tr¸ch nhiÖm ph¸p lÝ ®­îc ¸p dông nh»m + Buéc c¸ chñ thÓ vi ph¹m ph¸p luËt chÊm døt hµnh vi tr¸i ph¸p luËt . + Gi¸o dôc, r¨n ®e nh÷ng ng­êi kh¸c ®Ó hä tr¸nh, hoÆc kiÕm chÕ nh÷ng viÖc lµm tr¸i ph¸p luËt . 4. Cñng cè: - Theo em, vi ph¹m ph¸p luËt vµ tr¸ch nhiÖm ph¸p lÝ cã g× chung vµ cã g× kh¸c biÖt víi vi ph¹m ®¹o ®øc vµ tr¸ch nhiÖm ®¹o ®øc? LÊy trém tiÒn cña ng­êi kh¸c lµ vi ph¹m ph¸p luËt hay vi ph¹m ®¹o ®øc? Ng­êi cã hµnh vi trém c¾p ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm ph¸p lÝ hay tr¸ch nhiÖm ®¹o ®øc? Gîi ý : Gi÷a vi ph¹m ph¸p luËt, tr¸ch nhiÖm ph¸p lÝ vµ vi ph¹m ®¹o ®øc, tr¸ch nhiÖm ®¹o ®øc cã nh÷ng ®iÓm gièng vµ kh¸c nhau sau: Gièng nhau - §Òu lµ hµnh vi tr¸i víi c¸c quy t¾c, chuÈn mùc chung (®Òu lµ tr¸ch nhiÖm cña ng­êi vi ph¹m ph¶i g¸nh chÞu sù t¸c ®éng tõ phÝa x· héi). b) Kh¸c nhau - Vi ph¹m ph¸p luËt lµ hµnh vi tr¸i víi c¸c quy ph¹m ph¸p luËt do nhµ n­íc ban hµnh; vi ph¹m ®¹o ®øc lµ lµm tr¸i c¸c quan niÖm, chuÈn mùc ®¹o ®øc ®­îc thõa nhËn chung trong x· héi. - Vi ph¹m ph¸p luËt ph¶i cã ®ñ 3 dÊu hiÖu do ph¸p luËt quy ®Þnh; Vi ph¹m ®¹o ®øc kh«ng nhÊt thiÕt, nh­ng còng cã nh÷ng yÕu tè t­¬ng tù nh­ kh¶ n¨ng nhËn thøc, kh¶ n¨ng ®iÒu khiÓn hµnh vi 5. DÆn dß: - Gi¶i quyÕt c¸c c©u hái vµ bµi tËp trong SGK. - S­u tÇm c¸c t­ liÖu cã liªn quan ®Õn bµi (h×nh ¶nh, bµi viÕt,..) - §äc tiÕp phÇn sau bµi 2.