Giáo án giáo dục công dân - Bài 4: Cạnh tranh trong sản xuất và lưu thông hàng hoá

TÝnh chÊt ganh ®ua, ®Êu tranh vÒ kinh tÕ trong c¹nh tranh. + C¸c chñ thÓ kinh tÕ tham gia c¹nh tranh. + Môc ®Ých cña c¹nh tranh lµ nh»m giµnh ®iÒu kiÖn thuËn lîi, ®Ó thu lîi nhuËn nhiÒu nhÊt cho m×nh. Ph©n biÖt kh¸i niÖm c¹nh tranh lµnh m¹nh vµ kh¸i niÖm c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh. Tiªu chÝ ph©n biÖt lµ ë c¸c khÝa c¹nh : + Thùc hiÖn ®óng hay kh«ng ®óng ph¸p luËt ; + TÝnh nh©n v¨n trong c¹nh tranh ; + HÖ qu¶ cña c¹nh tranh : Lµm cho nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng rèi lo¹n hay æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn. - Trong hai mÆt cña c¹nh tranh, GV khi gi¶ng cÇn nhÊn m¹nh mÆt tÝch cùc lµ mÆt c¬ b¶n vµ mang tÝnh tréi, v× chÝnh mÆt tÝch cùc nµy lµm cho c¹nh tranh trë thµnh mét ®éng lùc thóc ®Èy kinh tÕ thÞ tr­êng ph¸t triÓn nhanh chãng vµ lµm tho¶ m·n nhu cÇu cña kh¸ch hµng. §iÒu kiÖn ®Ó ph¸t huy mÆt tÝch cùc cña c¹nh tranh lµ : Ng­êi s¶n xuÊt - kinh doanh thùc hiÖn c¹nh tranh lµnh m¹nh ; Ph¸p luËt cña Nhµ n­íc ®­îc ban hµnh ®ång bé vµ ®­îc thùc hiÖn nghiªm minh. - Mèi quan hÖ m©u thuÉn biÖn chøng gi÷a c¹nh tranh vµ ®éc quyÒn. Tuy kh«ng ph¶i lµ kiÕn thøc träng t©m cña bµi, nh­ng trong ®êi sèng thùc tÕ, vÊn ®Ò nµy còng cÇn ®­îc l­u ý. Mét sè doanh nghiÖp trong mét sè ngµnh ë n­íc ta, do hÖ qu¶ cña m« h×nh kinh tÕ chØ huy tËp trung quan liªu, bao cÊp ®Ó l¹i, nªn t×nh tr¹ng ®éc quyÒn cña Nhµ n­íc vÉn cßn, nhÊt lµ trong c¸c ®iÖn lùc, x¨ng dÇu... Sù ®éc quyÒn nµy ®· vµ ®ang c¶n trë sù ph¸t triÓn cña c¹nh tranh ë n­íc ta hiÖn nay. C¹nh tranh, bªn c¹nh mÆt tÝch cùc lµ chñ yÕu, còng cã mÆt h¹n chÕ. T­¬ng tù, kh«ng ph¶i tÊt c¶ hiÖn t­îng ®éc quyÒn ®Òu tiªu cùc, chØ cã hiÖn t­îng ®éc quyÒn nµo k×m h·m mÆt tÝch cùc cña c¹nh tranh míi trë nªn kh«ng cÇn thiÕt. §ã lµ quan hÖ m©u thuÉn biÖn chøng gi÷a c¹nh tranh vµ ®éc quyÒn cÇn ®­îc xö lÝ mét c¸ch hµi hoµ. III. PHÖÔNG PHAÙP : Cã thÓ sö dông mét c¸ch linh ho¹t c¸c ph­¬ng ph¸p : - Ph­¬ng ph¸p thaûo luaän lôùp, thaûo luaän nhoùm. - Ph­¬ng ph¸p diÔn giaûi kÕt hîp víi ®µm tho¹i, tröïc quan. IV. PHÖÔNG TIEÄN DAÏY HOÏC: GV cã thÓ t¹o thªm ph­¬ng tiÖn d¹y häc qua viÖc thiÕt kÕ c¸c biÓu, b¶ng, s¬ ®å sau : B¶ng 1 : Môc ®Ých cña c¹nh tranh Môc ®Ých c¹nh tranh Nh»m giµnh nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó thu nhiÒu lîi nhuËn nhiÒu h¬n ng­êi kh¸c Ÿ Giµnh nguån nguyªn liÖu vµ c¸c nguån lùc s¶n xuÊt kh¸c ; Ÿ Giµnh ­u thÕ vÒ khoa häc - c«ng nghÖ ; Ÿ Giµnh thÞ tr­êng, n¬i ®Çu t­, c¸c hîp ®ång vµ c¸c ®¬n ®Æt hµng ; Ÿ Giµnh ­u thÕ vÒ chÊt l­îng, gi¸ c¶ hµng ho¸ vµ ph­¬ng thøc thanh to¸n... B¶ng 2 : C¸c lo¹i c¹nh tranh Ÿ C¹nh tranh gi÷a ng­êi b¸n víi nhau. Ÿ C¹nh tranh gi÷a ng­êi mua víi nhau. Ÿ C¹nh tranh gi÷a ng­êi mua vµ ng­êi b¸n. Ÿ C¹nh tranh trong néi bé ngµnh. Ÿ C¹nh tranh gi÷a c¸c ngµnh. Ÿ C¹nh tranh trong n­íc vµ c¹nh tranh víi n­íc ngoµi. C¸c lo¹i c¹nh tranh B¶ng 3 : TÝnh 2 mÆt cña c¹nh tranh MÆt tÝch cùc - KÝch thÝch, lùc l­îng s¶n xuÊt, khoa häc kÜ thuËt ph¸t triÓn, n¨ng suÊt lao ®éng x· héi t¨ng lªn - Khai th¸c tèi ®a mäi nguån lùc - Thóc ®Èy t¨ng tr­ëng kinh tÕ, thùc hiÖn chñ ®éng héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ TÝnh 2 mÆt cña c¹nh tramh MÆt h¹n chÕ - Lµm cho m«i tr­êng, m«i sinh mÊt c©n b»ng nghiªm träng - Sö dông nh÷ng thñ ®o¹n phi ph¸p bÊt l­¬ng - G©y rèi lo¹n thÞ tr­êng V. TIEÁN TRÌNH LEÂN LÔÙP : 1. OÅn ñònh toå chöùc lôùp: 2. Kieåm tra baøi cuõ: 3. Giaûng baøi môùi: - Cho HS xem vaøi maãu quaõng caùo saûn phaåm cuûa caùc doanh nghieäp trong neàn kinh teá hieän nay. - GV hoûi: Taïi sao caùc doanh nghieäp saûn xuaát cuøng moät saûn phaåm trong neàn kinh teá laïi phaûi tieán haønh quaûng caùo saûn phaåm, vieäc quaûng caùo aáy nhaèm muïc ñích gì? Neáu khoâng tieán haønh quaûng caùo coù ñöôïc khoâng? - GV nhaän xeùt caâu traû lôøi cuûa HS vaø keát luaän, vaøo baøi. Phaàn laøm vieäc cuûa Thaày vaø Troø Noäi dung chính cuûa baøi hoïc Hoaït ñoäng 1: Thaûo luaän lôùp + Giaûng giaûi Muïc tieâu: Neâu ñöôïc khaùi nieäm caïnh tranh vaø nguyeân nhaân daãn ñeán caïnh tranh. GV hoûi: - Em hieåu theá naøo laø caïnh tranh? HS nghieân cöùu SGK. Moät HS traû lôøi. Caùc HS khaùc nhaän xeùt, boå sung. GV: + Giaûi thích töø “caïnh tranh”. + Keát luaän, ruùt ra khaùi nieäm. + Löu yù: Noäi dung caïnh tranh theå hieän ôû 3 khía caïnh chuû yeáu laø: tính chaát cuûa caïnh tranh, caùc chuû theå kinh teá khi tham gia caïnh tranh, muïc ñích cuûa caïnh tranh. Chuyeån yù: Chuùng ta vöøa tìm hieåu khaùi nieäm caïnh tranh, vaäy nguyeân nhaân naøo daãn ñeán caùc chuû theå kinh teá laïi caïnh tranh vôùi nhau? Haõy tìm hieåu muïc b. GV hoûi: - Theo em, nguyeân nhaân naøo daãn ñeán caïnh tranh? HS traû lôøi. GV keát luaän, nhaán maïnh caùc yù chính: + Söï toàn taïi nhieàu chuû sôû höõu. + Ñieàu kieän saûn xuaát vaø lôïi ích khaùc nhau. + Keát luaän veà nguyeân nhaân daãn ñeán caïnh tranh. Chuyeån yù: Vaäy muïc ñích cuûa caïnh tranh laø gì? Ñeå ñaït muïc ñích, nhöõng ngöôøi tham gia caïnh tranh thoâng qua caùc loaïi caïnh tranh naøo? Hoaït ñoäng 2: Thaûo luaän lôùp + Giaûng giaûi Muïc tieâu: HS neâu ñöôïc muïc ñích cuûa caïnh tranh, caùc loaïi caïnh tranh. GV hoûi: - Theo em, nhöõng ngöôøi tham gia caïnh tranh nhaèm giaønh laáy nhöõng gì? HS traû lôøi. GV nhaän xeùt, keát luaän veà muïc ñích cuûa caïnh tranh, caùc theå hieän cuûa muïc ñích caïnh tranh. Chuyeån yù: Chuùng ta ñaõ bieát muïc ñích cuûa caïnh tranh laø ñeå giaønh nhieàu lôïi nhuaän. Vaäy ñeå ñaït muïc ñích, nhöõng ngöôøi tham gia caïnh tranh thoâng qua caùc loaïi caïnh tranh naøo? GV hoûi: - Haõy trình baøy caùc loaïi caïnh tranh? Neâu caùc ví duï (ngoaøi ví duï cuûa SGK) cho moãi loaïi caïnh tranh. HS nghieân cöùu SGK, hoäi yù, traû lôøi. GV nhaän xeùt, keát luaän veà caùc loaïi caïnh tranh. Chuyeån yù: Trong saûn xuaát vaø löu thoâng haønh hoaù, caïnh tranh tích cöïc hay tieâu cöïc. Caâu traû lôøi laø caïnh tranh coù hai maët: tích cöïc vaø haïn cheá. Haõy tìm hieåu tính hai maët naøy cuûa caïnh tranh. Hoaït ñoäng 3: Thaûo luaän nhoùm + Giaûng giaûi Muïc tieâu: Hieåu tính hai maët cuûa caïnh tranh. GV cho HS thaûo luaän veà maët tích cöïc vaø haïn cheá cuûa caïnh tranh. Caâu hoûi thaûo luaän: - Tìm caùc bieåu hieän vaø cho ví duï minh hoaï veà maët tích cöïc cuûa caïnh tranh? (Nhoùm 1,2). - Tìm caùc bieåu hieän vaø cho ví duï minh hoaï veà maët haïn cheá cuûa caïnh tranh? (Nhoùm 3,4). HS thaûo luaän nhoùm. Ñaïi dieän 2 nhoùm trình baøy, caùc nhoùm khaùc nhaän xeùt, boå sung. GV nhaän xeùt, keát luaän. GV hoûi: - Theo em, ñeå phaùt huy maët tích cöïc vaø giaûm thieåu maët tieâu cöïc cuûa caïnh tranh, chuùng ta caàn phaûi laøm gì? HS traû lôøi caâu hoûi. GV keát luaän: Caïnh tranh laø quy luaät kinh teá toàn taïi khaùch quan cuûa saûn xuaát vaø löu thoâng haøng hoaù, vöøa coù maët tích cöïc (caïnh tranh laønh maïnh) vöøa coù maët haïn cheá (caïnh tranh khoâng laønh maïnh). Maët tích cöïc laø cô baûn, mang tính troäi, coøn maët haïn cheá cuûa caïnh tranh seõ ñöôïc Nhaø nöôùc ñieàu tieát thoâng qua giaùo duïc, phaùp luaät vaø caùc chính saùch kinh teá- xaõ hoäi thích hôïp. 1. Caïnh tranh vaø nguyeân nhaân daãn ñeán caïnh tranh: a. Khaùi nieäm caïnh tranh: Caïnh tranh laø ganh ñua, ñaáu tranh giöõa caùc chuû theå kinh teá trong saûn xuaát -kinh doanh nhaèm giaønh nhöõng ñieàu kieän thuaän lôïi ñeå thu ñöôïc nhieàu lôïi nhuaän b. Nguyeân nhaân daãn ñeán caïnh tranh: Do söï toàn taïi nhieàu chuû sôû höõu vôùi tö caùch laø nhöõng ñôn vò kinh teá ñoäc laäp, töï do saûn xuaát – kinh doanh, coù ñieàu kieän saûn xuaát vaø coù nhöõng lôïi ích khaùc nhau. 2. Muïc ñích cuûa caïnh tranh vaø caùc loaïi caïnh tranh: a. Muïc ñích cuûa caïnh tranh: Nhaèm giaønh lôïi nhuaän veà mình nhieàu hôn ngöôøi khaùc. b. Caùc loaïi caïnh tranh: ­ Caïnh tranh giöõa ngöôøi baùn vôùi nhau. ­ Caïnh tranh giöõa ngöôøi mua vôùi nhau. ­ Caïnh tranh trong noäi boä ngaønh. ­ Caïnh tranh giöõa caùc ngaønh. ­ Caïnh tranh trong nöôùc vaø caïnh tranh vôùi nöôùc ngoaøi. 3. Tính hai maët cuûa caïnh tranh: a. Maët tích cöïc cuûa caïnh tranh: Caïnh tranh laø moät ñoäng löïc kinh teá: kích thích löïc löôïng saûn xuaát, khoa hoïc-kó thuaät phaùt trieån , khai thaùc toái ña moïi nguoàn löïc cuûa ñaát nöôùc, thuùc ñaåy taêng tröôûng kinh teá b. Maët haïn cheá cuûa caïnh tranh: Chaïy theo lôïi nhuaän moät caùch muø quaùng, khai thaùc böøa baõi taøi nguyeân, gaây oâ nhieãm moâi tröôøng, saûn xuaát haøng giaû, troán thueá, ñaàu cô tích tröõ 3. Cuûng coá: ï Caïnh tranh laø gì? Phaân tích tính taát yeáu khaùch quan vaø muïc ñích cuûa caïnh tranh trong saûn xuaát vaø löu thoâng haøng hoaù. ï Caïnh tranh coù nhöõng loaïi naøo? Laáy ví duï ñeå minh hoaï. ï Khi nöôùc ta laø thaønh vieân cuûa Toå chöùc Thöông maïi theá giôùi (WTO), theo em, tính chaát vaø möùc ñoä caïnh tranh seõ dieãn ra theo höôùng naøo (eâm dòu hay gay gaét, quyeát lieät)? Vì sao? ( Gôïi yù: Tính chaát, möùc ñoä caïnh tranh gay gaét, quyeát lieät, vì trình ñoä phaùt trieån, lôïi ích kinh teá khaùc nhau giöõa nhoùm nöôùc coâng nghieäp phaùt trieån vaø nhoùm nöôùc coâng nghieäp ñang phaùt trieån) ï Töø tính hai maët tích cöïc vaø haïn cheá cuûa caïnh tranh, haõy cho bieát Nhaø nöôùc caàn laøm gì ñeå phaùt huy maët tích cöïc vaø khaéc phuïc maët haïn cheá cuûa caïnh tranh hieän nay ôû nöôùc ta? ï Coù yù kieán cho raèng: Ñeå phaùt huy maët tích cöïc cuûa caïnh tranh ôû nöôùc ta hieän nay, Nhaø nöôùc chæ caàn ñeà ra giaûi phaùp khaéc phuïc maët haïn cheá cuûa caïnh tranh. Ñieàu ñoù ñuùng hay sai? Taïi sao? (Gôïi yù:Ñieàu naøy laø sai, vì chæ khaéc phuïc haïn cheá maø khoâng phaùt huy maët tích cöïc thì khoâng giaûm maët haïn cheá moät caùch cô baûn) ï Em hieåu theá naøo laø caïnh tranh laønh maïnh vaø khoâng laønh maïnh? Khi thaáy coù hieän töôïng caïnh tranh khoâng laønh maïnh, em seõ xöû lí nhö theá naøo? ï Laø thaønh vieân cuûa Toå chöùc Thöông maïi theá giôùi (WTO), theo em, laõnh vöïc Giaùo duïc – Ñaøo taïo cuûa nöôùc ta coù hay khoâng coù caïnh tranh? Taïi sao? 4. Daën doø: - Laøm caùc baøi taäp trong SGK. - Söu taàm tö lieäu veà caïnh tranh (hình aûnh, baøi vieát) - Xem tröôùc baøi 5.