Đổi mới phương pháp dạy học ở trường trung học cơ sở

chất Bản chất Truyền thụ tri thức, truyền thụ và chứng minh chân lí của giáo viên Tổ chức hoạt động nhận thức cho học sinh. Dạy học sinh cách tìm ra chân lí Mục tiêu Chú trọng cung cấp tri thức, kĩ năng, kĩ xảo. Học để đối phó với thi cử. Sau khi thi xong những điều đã học thường bị bỏ quên hoặc ít dùng đến. Chú trọng hình thành các năng lực (sáng tạo, hợp tác,...) dạy phương pháp và kĩ thuật lao động khoa học, dạy cách học. Học để đáp ứng những yêu cầu của cuộc sống hiện tại và tương lai. Những điều đã học cần thiết, bổ ích cho bản thân học sinh và cho sự phát triển xã hội. Nội dung Từ sách giáo khoa + giáo viên Từ nhiều nguồn khác nhau : SGK, SGV, các tài liệu tham khảo phù hợp, thí nghiệm, bảo tàng, thực tế,... gắn với: - Vốn hiểu biết, kinh nghiệm và nhu cầu của HS. - Tình huống thực tế, bối cảnh và môi trường địa phương. - Những vấn đề học sinh quan tâm. Phương pháp Các phương pháp diễn giảng, truyền thụ kiến thức một chiều. Các phương pháp tìm tòi, điều tra, giải quyết vấn đề; dạy học tương tác Hình thức tổ chức Cố định : Giới hạn trong lớp học, giáo viên đối diện với cả lớp. Cơ động, linh hoạt : Học ở lớp, ở phòng thí nghiệm, ở hiện trường, trong thực tế, học cá nhân, học đôi bạn, học theo nhóm, cả lớp đối diện với giáo viên Hoạt động 6 Ông/bà hãy cùng trao đổi và bình luận về câu nói sau của một nhà giáo dục: “ Học tập không phải là một môn thể thao được trình diễn cho khán giả xem. HS không thể học được nhiều khi chỉ ngồi nghe GV giảng trong lớp,ghi nhớ bằng cách làm các bài tập được giao và đọc trả bài. HS cần trao đổi và viết về những gì các em đang học, liên hệ những kiến thức đó với kinh nghiệm của bản thân và áp dụng vào cuộc sống hàng ngày. HS cần biến những gì các em học thành một phần cuộc sống của chính mình” 5.3. Một số phương pháp dạy học tích cực Thực hiện dạy và học tích cực không có nghĩa là gạt bỏ các phương pháp dạy học truyền thống. Cần phải kế thừa những giá trị, những yếu tố hợp lí của các PPDH hiện có đồng thời chuyển đổi những gì có thể chuyển đổi được ngay, chuẩn bị và nhanh chóng đưa các quan niệm, mô hình dạy học hiện đại, các PPDH tiên tiến vào trường phổ thông. Theo định hướng trên, có thể kể ra một số PPDH dưới đây: a) Vấn đáp Vấn đáp (đàm thoại) là phương pháp trong đó giáo viên đặt ra những câu hỏi để học sinh trả lời, hoặc có thể tranh luận với nhau và với cả giáo viên, qua đó học sinh lĩnh hội được nội dung bài học. Có ba phương pháp (mức độ) vấn đáp : vấn đáp tái hiện, vấn đáp giải thích - minh họa và vấn đáp tìm tòi. b) Dạy và học phát hiện và giải quyết vấn đề Trong một xã hội đang phát triển nhanh theo cơ chế thị trường, cạnh tranh gay gắt, thì phát hiện sớm và giải quyết hợp lí những vấn đề nảy sinh trong thực tiễn là một năng lực bảo đảm sự thành đạt trong cuộc sống. Vì vậy, tập dượt cho học sinh biết phát hiện, đặt ra và giải quyết những vấn đề gặp phải trong học tập, trong cuộc sống của cá nhân, gia đình và cộng đồng không chỉ có ý nghĩa ở tầm phương pháp dạy học mà phải được đặt như một mục tiêu giáo dục và đào tạo. Trong dạy học phát hiện và giải quyết vấn đề, học sinh vừa nắm được tri thức mới, vừa nắm được phương pháp chiếm lĩnh tri thức đó, phát triển tư duy tích cực sáng tạo, được chuẩn bị một năng lực thích ứng với đời sống xã hội : phát hiện kịp thời và giải quyết hợp lí các vấn đề nảy sinh. Dạy và học phát hiện, giải quyết vấn đề không chỉ giới hạn ở phạm trù phương pháp dạy học, nó đòi hỏi cải tạo nội dung, đổi mới cách tổ chức quá trình dạy học trong mối quan hệ thống nhất với phương pháp dạy học. c) Dạy và học hợp tác trong nhóm nhỏ Phương pháp dạy học hợp tác trong nhóm nhỏ là mới với đa số giáo viên. ở những trường từng tham gia các dự án giáo dục dân số, giáo dục môi trường, phòng chống HIV/AIDS, lạm dụng ma tuý, giáo viên đã được làm quen với phương pháp này do các chuyên gia quốc tế hướng dẫn. Phương pháp dạy học hợp tác giúp các thành viên trong nhóm chia sẻ các băn khoăn, kinh nghiệm của bản thân, cùng nhau xây dựng nhận thức mới. Bằng cách nói ra những điều đang nghĩ, mỗi người có thể nhận rõ trình độ hiểu biết của mình về chủ đề nêu ra, thấy mình cần học hỏi thêm những gì. Bài học trở thành quá trình học hỏi lẫn nhau chứ không phải chỉ là sự tiếp nhận thụ động từ giáo viên. Thành công của bài học phụ thuộc vào sự nhiệt tình tham gia của mọi thành viên, vì vậy phương pháp này còn được gọi là phương pháp cùng tham gia, nó như một phương pháp trung gian giữa sự làm việc độc lập của từng học sinh với sự việc chung của cả lớp. Trong hoạt động nhóm, tư duy tích cực của học sinh phải được páht huy và ý quan trọng của phương pháp này là rèn luyện năng lực hợp tác giữa các thành viên trong tổ chức lao động. Cần tránh khuynh hướng hình thức và đề phòng lạm dụng, cho rằng tổ chức hoạt động nhóm, là dấu hiệu tiêu biểu nhất của đổi mới phương pháp dạy học, hoạt động nhóm càng nhiều thì chứng tỏ phương pháp dạy học càng đổi mới. d) Phương pháp trường hợp PP trường hợp đề cập đến một tình huống từ thực tiễn cuộc sống và nghề nghiệp có thể gặp trong cuộc sống và công việc hàng ngày. Những tình huống đó chứa đựng vấn đề cần giải quyết. Để giải quyết các vấn đề này đòi hỏi phải có những quyết định dựa trên cơ sở lập luận, lí giải, phân tích về mặt lí luận dạy học... Như vậy, PP trường hợp (PP nghiên cứu trường hợp, PP tình huống) là một PPDH, trong đó HS tự nghiên cứu và giải quyết một tình huống thực tiễn. Hình thức làm việc chủ yếu là theo nhóm. PP trường hợp là PP điển hình của DH theo tình huống và DH giải quyết vấn đề. e) PPDH theo dự án Khái niệm dự án được hiểu là một dự định, một kế hoạch trong đó cần xác định rõ mục tiêu, thời gian, phương tiện, tài chính, điều kiện vật chất. DH theo dự án (DHDA) được hiểu là một PP hay một hình thức dạy học, trong đó người học thực hiện một nhiệm vụ học tập phức hợp, có sự kết hợp giữa lí thuyết và thực tiễn, thực hành. Nhiệm vụ này được người học thực hiện với tính tự lực cao trong toàn bộ quá trình học tập, từ việc xác định mục đích, lập kế hoạch, đến việc thực hiện dự án, kiểm tra, điều chỉnh, đánh giá quá trình và kết quả thực hiện. Khác với các hình thức dạy học truyền thống, chủ yếu diễn ra trong lớp học, gắn chặt với sách giáo khoa, với bảng đen và thuyết trình của giáo viên, hình thức DHDA có một số đặc điểm riêng sau: - Định hướng thực tiễn: Chủ đề của dự án gắn với thực tiễn, kết quả dự án có ý nghĩa thực tiễn – xã hội. Ví dụ: Dự án : Tìm hiểu phong tục tập quán của quê hương Dự án : Hoá chất – ứng dụng trong đời sống và mối đe doạ - Định hướng hứng thú của học sinh: Chủ đề và nội dung của dự án phù hợp với hứng thú của học sinh. - Tính tự lực cao của người học: Học sinh tham gia tích cực và tự giác vào các giai đoạn của quá trình dạy học. - Định hướng hành động của người học: Kết hợp giữa lý thuyết và thực hành, huy động nhiều giác quan. - Định hướng sản phẩm: Đó là những sản phẩm có thể công bố, giới thiệu được. - Thực hiện tích hợp trong nội dung: Nội dung dự án có sự kết hợp tri thức của nhiều lĩnh vực hoặc nhiều môn học khác nhau. - Giới hạn về mặt thời gian thực hiện dự án: Các hoạt động học tập của học sinh phải tuân thủ theo trình tự nhất định để lần luợt đạt được các nhiệm vụ học tập, trong khoảng thời gian được quy định. - Sự cộng tác trong quá trình làm việc: Các dự án học tập thường được thực hiện theo nhóm học sinh, việc học mang tính xã hội. Một số KTDH phát huy tính tích cực - Lắng nghe tích cực + Phân biệt lắng nghe chủ động và thụ động + Nguyên tắc lắng nghe hiệu quả + Những điều nên làm và không nên làm khi lắng nghe - Phản hồi tích cực + Phân biệt phản hồi mang tính xây dựng và không xây dựng + Các bước của quá trình phản hồi mang tính xây dựng + Tác dụng của phản hồi mang tính xây dựng Tóm lại, những phương pháp và kĩ thuật dạy học trên đây có thể sử dụng cho nhiều môn học ở trường trung học phổ thông. Bên cạnh đó, tuỳ từng môn học có thể vận dụng một số phương pháp và kĩ thuật dạy học khác cho phù hợp với đặc thù bộ môn . Chúng tôi đã giới thiệu với ông/bà một số PPDH. Mỗi PP có thể được GV sử dụng vào bất kì thời điểm nào. Trách nhiệm của nhà chỉ đạo PPDH là thừa nhận những PPDH đã có và đã được GV sử dụng. Hơn nữa, các PP không loại trừ nhau và GV có thể thay đổi vào bất kì thời điểm nào. Do vậy, ông/bà cần cung cấp cho GV một quan điểm và phương pháp tiếp cận cân đối. Điều quan trọng là GV có thể phối hợp được các PPDH một cách hợp lí và có hiệu quả, theo đặc thù môn học. Hoạt động 7 - Ông/bà hãy liệt kê các PPDH đã được sử dụng ở trường của ông/bà và giải thích những thuận lợi và bất lợi của mỗi phương pháp. - Ông/bà hãy nêu một ví dụ cụ thể về việc áp dụng PPDH tích cực đối với lĩnh vực chuyên môn của ông/bà. - Chia sẻ với đồng nghiệp về việc ông/bà sẽ chỉ đạo GV vận dụng các PPDH tích cực trong quá trình dạy học theo đặc thù bộ môn như thế nào? Hoạt động tổng kết sau khoá học Giả định rằng các GV trong trường của ông/bà đề nghị ông/bà hướng dẫn chỉ đạo về dạy học tích cực. Dưới đây là một số gợi ý để ông/bà tham khảo và thực hiện : Bước 1 : Ông/bà hãy thiết kế một giáo án mẫu cho lĩnh vực chuyên môn của mình, bao gồm : Hoạt động của giáo viên Hoạt động của học sinh Hai nhóm hoạt động này phải phù hợp với nhau, ví dụ: Hoạt động của GV : giới thiệu chủ đề mới, sử dụng các phương pháp và kĩ thuật nêu vấn đề, tình huống, câu hỏi. Hoạt động của HS : giải quyết vấn đề, tình huống, trả lời câu hỏi, thể hiện được những kiến thức và kinh nghiệm của bản thân về chủ đề được học. Bước 2 : Hướng dẫn GV thông qua thảo luận để chỉ ra : Cách thức giúp người học phân tích, tổng hợp, đánh giá thông tin thông qua việc thảo luận với những học sinh khác, thông qua việc trả lời các câu hỏi, viết bài và làm bài tập. Hiệu quả của việc vận dụng các phương pháp trong dạy học tích cực. Bước 3 : Khuyến khích GV cùng tham gia : Khuyến khích GV phản ánh và nêu ý kiến về những cách thức họ thực hiện trong các hoạt động trên lớp và phương pháp dạy học tích cực. Trao đổi về những mong muốn, đề xuất của GV.