Đề tài Ý nghĩa của việc sử dụng tranh biếm họa trong việc dạy học địa lý lớp 11- THPT

ưa nắm vững. 1.1.2. Giá trị của việc sử dụng tranh biếm họa trong dạy học địa lí 11- THPT * Tranh biếm họa có khả năng thúc đẩy sự quan tâm, thích thú đặc biệt của học sinh đối với những vấn đề chính trị- xã hội, những sự kiện và xu hướng phát triển của xã hội. * Sử dụng tranh biếm họa có khả năng quyết định sự phát triển tư duy và trí tưởng tượng một cách đặc biệt có hiệu quả. * Sử dụng tranh biếm họa có khả năng rèn luyện cho học sinh khả năng bình luận và phê bình đối với một vấn đề và trình bày một cách độc lập quan điểm của mình. * Sử dụng tranh biếm họa giúp cho việc hình thành những thái độ và hành vi đúng đắn cho học sinh. * Tranh biếm họa có khả năng kích thích sự thảo luận và tranh luận trong lớp học cũng như tạo ra một không khí học tập sôi nổi. * Tranh biếm họa là một công cụ dạy học đa năng có thể kết hợp với nhiều phương pháp dạy học nhất là phương pháp động não và thảo luận nhóm. 2. Sử dụng tranh biếm họa trong dạy học Địa lí lớp 11- THPT: Những cơ hội và thách thức 2.1. Những cơ hội khi đưa tranh biếm họa vào trong dạy học địa lí lớp 11 2.1.1. Mục tiêu và nội dung dạy học địa lí lớp 11- THPT Chương trình Địa lí lớp 11- THPT được biên soạn theo mục tiêu đổi mới giáo dục nhằm cung cấp cho học sinh những kiến thức cơ bản và phổ thông về địa lí gồm một loạt các khái niệm chung về kinh tế thế giới hiện đại, toàn cầu hóa, tri thức hóa… Các khái niệm tập hợp về các nước đang phát triển ở một số khu vực trên thế giới, như các nước Đông Nam Á, các nước châu Mỹ Latinh, các nước Tây Nam Á. Đồng thời phát triển các tư duy cơ bản cho học sinh, với vai trò như một công cụ dạy học đa năng, việc sử dụng tranh biếm họa một cách phù hợp và tích cực có thể đáp ứng nhiều mục tiêu về cả kiến thức và kĩ năng. - Chương trình của SGK địa lí 11 được xây dựng theo con đường diễn dịch và có 2 phần lớn sau đây: + Phần A: khái quát nền kinh tế xã hội thế giới. + Phần B địa lí khu vực và quốc gia. Có thể nói chương trình Địa lí 11 là nội dung phù hợp nhất để chúng ta có thể đưa tranh biếm họa vào dạy học. 2.1.2. Hứng thú và nhận thức của học sinh - Hứng thú của học sinh: Lần đầu tiên được tiếp cận với trạnh biếm họa học sinh đa số rất hào hứng nhất là những học sinh khá và giỏi. - Nhận thức của học sinh: Các em học sinh THPT ngày nay ở Việt Nam đã đạt tới một sự hoàn thiện nhất định về thể chất. Do được tiếp cận với công nghệ thông tin và phương tiện truyền thông hiện đại nên đã thu nhận một khối lượng thông tin về cuộc sống của xã hội hiện đại lớn hơn rất nhiều, vì thế sự gia tốc về tâm lí đã xuất hiện và bộc lộ rõ nét. Đây sẽ là một thuận lợi rất lớn khi sử dụng tranh biếm họa trong dạy học Địa lí nói chung và dạy học Địa lí 11 nói riêng. 3 2.1.3. Điều kiện dạy và học địa lí hiện nay Sự bùng nổ của công nghệ thông tin, sự phát triển của khoa học kỹ thuật, sự đầu tư về cơ sở vật chất kỹ thuật hạ tầng sẽ mang lại rất nhiều điều kiện để thực hiện phục vụ cho việc khai thác, tìm kiếm tranh biếm họa, giảng dạy tiết học địa lí có rất nhiều chuyển biến tích cực và ngày càng được hiện đại nhất là các phòng học chuẩn, phòng khai thác Internet, phòng học máy chiếu… 2.2. Những thách thức khi đưa tranh biếm họa vào dạy học Địa lí- THPT * Thách thức đối với giáo viên: Là một hướng đi khá mới trong dạy học Địa lí, nên đưa tranh biếm họa vào dạy học cũng gặp rất nhiều khó khăn nhất là đối với GV: - GV còn chưa hiểu sâu sắc được khái niệm thế nào là tranh biếm họa? Tranh biếm họa được áp dụng trong những bài học nào? Và khi áp dụng tranh biếm họa vào bài dạy của mình liệu học sinh có thể hiểu được những ý tưởng mà giáo viên muốn truyền đạt các thông tin liên quan đến bài học hay không? - Tranh biếm họa thường gây khó khăn cho cả người dạy và người học khi giải thích một vài lý do có liên quan đến chính bức tranh biếm họa đó khiến cho học sinh thụ động hơn rất nhiều so với các kiến thức cơ bản trong sách giáo khoa. - Để phân tích và chỉ ra được ý nghĩa địa lý sâu sắc nhất được rút ra qua một bức tranh biếm họa có chủ đề địa lí giáo viên mất rất nhiều thời gian và việc truyền đạt cho học sinh hiểu được ý nghĩa đó cũng là một nghệ thuật lớn. - Một nguyên nhân nữa khiến cho việc đưa tranh biếm họa vào dạy học địa lí hiện nay vẫn là một thách thức đó là xuất phát từ thái độ của giáo viên: Họ ngại thay đổi, rất ít muốn thay đổi chỉ muốn truyền đạt vào các kiến thức cơ bản trong SGK. * Thách thức đối với học sinh: Học sinh khó hiểu được ý nghĩa sâu sắc của tranh biếm họa và thông điệp mà bức tranh truyền đạt nhất là đối với học sinh có sức học trung bình và yếu. - Khai thác hệ thống tranh biếm họa theo chủ đề còn hạn chế do chưa có 1 hệ thống các tranh biếm họa theo chủ đề một cách cụ thể, nó đòi hỏi HS phải khai thác sâu thêm trên Internet và báo chí. * Điều kiện dạy học Địa lí ở trường THPT hiện nay. - Khó khăn lớn nhất là hệ thống tranh biếm họa không có trong sách giáo khoa và chương trình. - Hệ thống tranh biếm họa theo chủ đề phục vụ cho dạy học Địa lí còn thiếu và không hệ thống. - Các điều kiện dạy học như: hệ thống máy tính, phòng học chuẩn, khai thác Internet,… còn khó khăn, không mang tính đại trà nhất là đối với khu vực miền núi, vùng sâu, vùng xa. Những khó khăn này không dễ dàng khắc phục vì vậy việc đưa tranh biếm họa vào dạy học trên phạm vi rộng là không thể thực hiện được trong thời điểm hiện nay. 3. Sử dụng tranh biếm họa trong dạy học Địa lí lớp 11- THPT 3.1. Khả năng sử dụng tranh biếm họa trong các bài học Địa lí - Giáo viên có thể sử dụng tranh biếm họa trong các bước lên lớp đó là: Khâu mở bài, củng cố, khắc sâu kiến thức sau 1 phần trong bài học và khâu kết luận bài học khi kết thúc. 4 - Hình thức sử dụng đó là: Giáo viên sử dụng để gợi ý học sinh giải mã tranh biếm họa. Học sinh làm việc độc lập với tranh biếm họa. - Trong một bài học thông thường nên sử dụng 1- 2 tranh biếm họa với khoảng thời gian ngắn khoảng 3- 5 phút. - Khi giáo viên sử dụng tranh biếm họa cần đặt ra các câu hỏi giúp học sinh giải mã tranh. Hệ thống câu hỏi đó là: + Các sự kiện hay vấn đề quan trọng trong tranh biếm họa đó là gì? + Ai là nhân vật trong tranh biếm họa đó? + Có những biểu tượng trong tranh biếm họa đó không? Vậy chúng đại diện cho những ai và nhân vật nào? + Bạn có đồng ý hay không đồng ý với người vẽ tranh biếm họa? Tại sao? + Khái niệm địa lí có liên quan đến việc giải quyết các vấn đề trong tranh biếm họa hay không? + Ý nghĩa địa lí của các vấn đề được nêu ra trong tranh biếm họa? + Bạn có thể phát biểu chủ đề của bức tranh biếm họa đó không? Hoặc là thông tin nào trong tranh biếm họa cần được truyền đạt? Sử dụng tranh biếm họa trong quá trình tự học của học sinh: Với mục tiêu: “Biến quá trình đào tạo thành quá trình tự đào tạo”, việc tự học của học sinh có ý nghĩa quan trọng. Tự học chính là quá trình tự rèn luyện kiến thức và kỹ năng của mình, nhất là đối với việc tự học bằng tranh biếm họa. Giáo viên chú ý đến đến khâu này bằng cách giao cho học sinh tìm kiếm những tranh biếm họa theo chủ đề và tự mình khám phá ý nghĩa sâu xa của những bức tranh đó. Đây cũng như là một dạng của bài tập nhận thức gắn liền với việc khai thác kiến thức từ tranh biếm họa có chủ đề địa lí. Dù sao thì trong việc sử dụng tranh biếm họa với dạy học địa lí thì giáo viên vẫn phải là người chủ động tìm kiếm, hiểu và hướng dẫn học sinh phải khai thác tranh biếm họa. 3.2. Khả năng sử dụng tranh biếm họa trong dạy học Địa lí lớp 11- THPT Chương trình Địa lí lớp 11- THPT cung cấp các kiến thức về địa lí kinh tế- xã hội thế giới cũng như của các quốc gia như Hoa Kỳ, Nga…Do vậy, hầu hết bài nào cũng có khả năng đưa tranh biếm họa vào trong quá trình dạy học. Tuy nhiên, tùy theo từng bài cụ thể mà có khả năng đưa vào trong bước mở bài hay củng cố và kết luận lại vấn đề của toàn bài. 3.3. Hướng dẫn giải mã một số tranh biếm họa phục vụ trong dạy học Địa lí lớp 11- THPT Giáo viên có thể đưa ra 1 bức tranh biếm họa khi mở đầu bài mới, hoặc sau khi kết thúc một phần hay kết luận lại sau khi học xong bài bằng cách đặt ra các câu hỏi liên quan đến bức tranh và yêu cầu học sinh trả lời ý nghĩa của bức tranh bằng các vấn đề địa lí. Lấy ví dụ: Đây là một biểu tượng bức tranh có chủ đề chính là sự chênh lệch trình độ giữa các nước phát triển và các nước đang phát triển. Bức tranh này có thể được áp dụng trong việc giảng dạy ba bài sách giáo khoa: bài 1 (Sự tương phản về trình độ phát triển kinh tế- xã hội của các nhóm nước 5 trên thế giới. Cuộc cách mạng khoa học và công nghệ hiện đại), bài 5 (Một số vấn đề của châu lục và khu vực. Một số vấn đề của châu Phi) và bài 6 (Hợp chủng quốc Hoa Kỳ). Sau mỗi phần hoặc mỗi bài học đều có thể đưa ra được tranh biếm họa trên. Đối với từng nội dung cụ thể trong bài cần khắc sâu mà có cách lí giải khác nhau về bức tranh trên. KẾT LUẬN Sử dụng hợp lí tranh biếm họa trong dạy học nói chung và dạy học Địa lí nói riêng nhất là trong chương trình Địa lí lớp 11- THPT có khả năng mang đến những giá trị, ý nghĩa vượt ra ngoài những mục tiêu mà giáo dục yêu cầu. Nó không chỉ rèn luyện khả năng tư duy logic, trí tưởng tượng mà còn cung cấp cho học sinh một khối lượng thông tin to lớn về chính trị - xã hội và định hướng hành động cho các em. Đây sẽ là một bước tiến mới trong việc nâng cao chất lượng giảng dạy trong nhà trường ở nước ta hiện nay. Tuy nhiên hiện nay việc áp dụng tranh biếm họa trong dạy học Địa lí một cách đại trà cũng gặp không ít khó khăn, thử thách. TÀI LIỆU THAM KHẢO [1] Dr. Grant Kleeman. Using Cartoons to Investigate Geographical Issues, Macquarie University–Sydney. [2] Đặng Văn Đức, Nguyễn Thị Thu Hằng, 2004. Phương pháp dạy học địa lí theo hướng tích cực. NXB ĐHSP. [3] Đinh Thị Thu Trang, 2006. Phương pháp khai thác kênh hình trong dạy học địa lí lớp 12- THPT theo hướng tích cực (SGK thí điểm ban KHTN). Khóa luận tốt nghiệp, ĐHSPHN.