Đề tài Vận dụng phương pháp dạy học hợp tác theo nhóm nhỏ trong dạy học địa lí 11 -Ban cơ bản theo hướng tích cực hoá hoạt động của học sinh

khoa học – công nghệ tiên tiến, có kĩ năng kĩ xảo vững vàng, có ý thức nghề nghiệp để giải quyết chính xác, nhanh chóng và sáng tạo các nhiệm vụ của thực tiễn đã đề ra.. Cuộc cách mạng xã hội đòi hỏi con người có đầu óc khoa học, có trình độ học vấn cao, biết vận dụng các quy luật tự nhiên và xã hội để xây dựng cuộc sống; có các tính và bản sắc riêng, có ý chí, hoài bão, tự chủ, tự giác; có ý thức chấp hành pháp luật, có tinh thần dân tộc, biết giữ gìn và phát huy truyền thống, tinh hoa của dân tộc. Mặt khác, nước ta đang bước vào thời kì mới, nên Đảng và Nhà Nước mong muốn chúng ta làm bạn với tất cả các nước trên thế giới. Công cuộc đổi mới này đòi hỏi phải có những con người lao động tự chủ, năng động và sáng tạo, có năng lực giải quyết vấn đề do thực tiễn đặt ra, tự lo liệu được việc làm, lập nghiệp và thăng tiến trong cuộc sống, qua đó góp phần xây dựng đất nước giàu mạnh, xã hôi công bằng, dân chủ, văn minh. Nghị quyết TW 2 khóa VIII của Đảng Cộng Sản Việt Nam đã nêu: “Đổi mới mạnh mẽ phương pháp giáo dục, khắc phục lối truyền thụ một chiều, rèn luyện thành nếp tư duy sáng tạo của người học…”. Theo xu hướng đó, người học giữ vai trò chủ động, trong học tập và rèn luyện kĩ năng. Như vậy Nhà trường chủ yếu là nơi giáo dục cho học trò các phương pháp: suy nghĩ, suy luận, diễn tả, nghiên cứu, học tập, giải quyết vấn đề. Trước những yêu cầu đó, phương pháp dạy học trong nhà trường nói chung và phương pháp dạy môn Địa lí nói riêng đã có nhiều thay đổi theo hướng tích cực hoá hoạt động của HS. Trong đó phương pháp dạy học hợp tác theo nhóm nhỏ đã được áp dụng rộng rãi trong nhà trường. Tuy nhiên việc sử dụng phương pháp này còn nhiều hạn chế. Với những lí do trên và với sự giúp đỡ của thầy giáo Đặng Văn Đức, tôi đã nghiên cứu đề tài: “Vận dụng phương pháp dạy học hợp tác theo nhóm nhỏ trong dạy học Địa lí 11 - Ban cơ bản theo hướng tích cực hoá hoạt động của học sinh”. Đây là kết quả của sự học hỏi, tìm tòi đồng thời là kinh nghiệm của bản thân qua hai lần thực tập sư phạm. Đề tài này sẽ giúp tôi rất nhiều sau khi ra trường, tạo cho tôi cơ sở lí luận vững vàng, để khi áp dụng phương pháp này trong quá trình dạy học không còn bỡ ngỡ và tránh được những sai lầm không đáng có. NỘI DUNG VÀ KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU 1. Cơ sở lí luận và cơ sở thực tiễn của việc sử dụng phương pháp dạy học hợp tác theo nhóm nhỏ trong dạy học địa lí 1.1. Cơ sở lý luận 1.1.1. Khái niệm về phương pháp dạy học Định nghĩa “PPDH là cách thức hướng dẫn và chỉ đạo của GV nhằm tổ chức hoạt động nhận thức và hoạt động thực hành của HS dẫn tới việc HS lĩnh hội vững chắc nội dung hoạt động, hình thành thế giới quan khoa học và phát triển nhận thức.” đã thể hiện được sự đổi mới trong quá trình dạy học , thể hiện quá trình học của HS là quá trình lĩnh hội tri thức, trong đó có hoạt động thử nghiệm, giao tiếp, phản ánh và trao đổi. 1.1.2. Khái niệm về PPDH hợp tác theo nhóm nhỏ PPDH theo nhóm nhỏ là phương pháp đặt HS vào môi trường học tập (nghiên cứu, thảo luận…) theo các nhóm HS. Một trong những lý do chính để sử dụng phương pháp này là nhằm khuyến khích HS trao đổi và biết cách làm việc hợp tác với người khác. 1.1.3. Phân loại nhóm Có thể dựa vào số lượng học sinh trong nhóm hay nhiệm vụ của mỗi nhóm mà có cách chia nhóm khác nhau: phân loại nhóm dựa theo số lượng, phân nhóm theo nhiệm vụ. 1.1.4. Cách chia nhóm Tuỳ thuộc vào nội dung học tập, mức độ khó dễ của các nhiệm vụ học tập và trình độ của HS mà có những cách chia nhóm nhỏ khác nhau: chia nhóm ngẫu nhiên, chia nhóm có cùng trình độ, chia nhóm có đủ trình độ, chia nhóm theo sở trường. 1.1.5. Ý nghĩa của phương pháp dạy học theo nhóm nhỏ trong dạy học Địa Lý. Phương pháp dạy học theo nhóm nhỏ có ý nghĩa to lớn trong dạy học Địa lý bởi khi HS tham gia vào nhóm học tập sẽ có điều kiện để so sánh, đối chiếu với người khác. Từ đó tự đánh giá, điều chỉnh bản thân cho phù hợp và thích ứng được với những đòi hỏi của nhà trường và xã hội. Đồng thời qua hoạt động hợp tác theo nhóm nhỏ, tính chất chủ quan phiến diện của cá nhân sẽ mất dần và được thay thế bằng tư duy khách quan, khoa học. Tổ chức hoạt động học tập theo nhóm không chỉ phát huy tính chủ động, tích cực, tự giác, sáng tạo trong hoạt động nhận thức, tạo điều kiện cho mọi người chia sẻ kinh nghiệm, học hỏi lẫn nhau, mà qua cách học này nhiều kỹ năng xã hội được hình thành và phát triển như kỹ năng giao tiếp, kỹ năng giải quyết vấn đề, kỹ năng nói và diễn đạt, kỹ năng tập hợp và ghi chép tư liệu, kỹ năng báo cáo. Ngoài ra, khi tổ chức học tập theo nhóm GV còn tận ý kiến và kinh nghiệm của người học. 1.2. Cơ sở thực tiễn của phương pháp dạy học theo nhóm nhỏ trong dạy học Địa lý lớp 11 - THPT Đó chính là đặc điểm tâm sinh lý và nhận thức của HS lớp 11 và đặc điểm nội dung chương trình SGK Địa lý 11 - Ban cơ bản. Dựa vào những cơ sở thực tiễn này thì việc áp dụng phương pháp dạy học hợp tác thao nhóm nhỏ vào trong dạy học Địa lí lớp 11 là hoàn toàn phù hợp. Đồng thời thực trạng về việc dạy và học môn Địa lý ở trường phổ thông hiện nay còn nhiều bất cập. GV đã áp dụng nhiều phương pháp dạy học tích cực, trong đó có phương pháp dạy học hợp tác theo nhóm nhỏ, song hiệu quả đạt được chưa cao. Đồng thời HS cũng chưa có hứng thú học, vẫn có tư tưởng coi môn địa lí là môn học phụ. 2. Vận dụng phương pháp dạy học hợp tác theo nhóm nhỏ trong dạy học địa lí 11- Ban cơ bản 2.1. Khả năng vận dụng phương pháp dạy học hợp tác theo nhóm nhỏ vào dạy học Địa lý lớp 11 - Ban cơ bản Với việc đổi mới nội dung và cách thể hiện nội dung của SGK đã tạo điều kiện áp dụng các phương pháp dạy học tích cực, trong đó có phương pháp dạy học hợp tác theo nhóm nhỏ. Khả năng vận dụng phương pháp này trong chương trình lớp 11 - Ban cơ bản là rất lớn. 2.2. Các bước thực hiện phương pháp dạy học hợp tác theo nhóm nhỏ - Bước 1: Chia nhóm - Bước 2: Giao nhiệm vụ - Bước 3: Làm việc trong nhóm - Bước 4: Báo cáo kết quả 2.3. Các điều kiện để hoạt động nhóm có hiệu quả Điều kiện đối với GV: Thay đổi căn bản trong nhận thức của GV, GV phải khẳng định vai trò và chức năng mới của người thầy trong quá trình dạy học, lựa chọn mục tiêu kiến thức, kỹ năng cần đạt được khi hoạt động nhóm,quyết định, giám sát, cam thiệp, đánh giá hoạt động của nhóm. Điều kiện đối với HS: có khả năng phân tích, tổng hợp, so sánh, trừu tượng hoá, khái quát hoá. Ngoài ra, có một số điều kiện khác đó là những yêu cầu cơ bản về phương tiện dạy học như SGK, bản đồ và lược đồ treo tường… Ngoài ra có thể dùng các phương tiện hiện đại như băng hình, máy chiếu, máy tính… 2.4. Các hình thức sử dụng phương pháp dạy học hợp tác theo nhóm nhỏ trong dạy học Địa lý lớp 11 – Ban cơ bản Có 3 hình thức sử dụng phương pháp dạy học hợp tác theo nhóm nhỏ trong dạy học Địa lí 11 là: - Sử dụng phương pháp dạy học hợp tác theo nhóm nhỏ trong dạy và học trên lớp. - Sử dụng trong buổi Xêmina - Sử dụng trong các buổi học ngoại khoá Trong mỗi hình thức tôi đều lấy một ví dụ để minh hoạ cho phương pháp này. 3. Vận dụng phương pháp dạy học hợp tác theo nhóm nhỏ vào một số bài học trong SGK Địa lí 11- Ban cơ bản Phương pháp dạy học hợp tác theo nhóm nhỏ có thể vận dụng trong một mục trong một tiết, cũng có thể 2 hoặc 3 mục gộp lại để hoạt động theo nhóm. Ngay trong một mục của một bài cũng có thể sử dụng phối hợp nhiều phương pháp với phương pháp dạy học hợp tác theo nhóm nhỏ. Và như vậy trong một tiết học sẽ phối hợp phương pháp này với nhiều phương pháp khác như: đàm thoại, phương pháp hướng dẫn học sinh khai thác tri thức từ bản đồ, biểu đồ, số liệu thống kê… Một số ví dụ về việc áp dụng phương pháp dạy học theo nhóm nhỏ cho các mục đích và nhiệm vụ khác nhau: + Bài 3: Một số vấn đề mang tính toàn cầu. Tiết 3: Một số vấn đề của khu vực Tây Nam Á và Trung Á (Mục I. Đặc điểm của khu vực Tây Nam Á và Trung Á) + Bài 7. Liên minh châu Âu (EU). Tiết 4. Cộng hoà liên bang Đức. (Mục I. Vị trí địa lý và điều kiện tự nhiên và m ục II. Dân cư và xã hội). + Bài 12. Ô-xtrây-li-a. Tiết 1: Khái quát về Ô-xtrây-li-a ( M ục II. Kinh tế) + Bài 10. Cộng hoà nhân dân Trung Hoa (Trung Quốc). Tiết 2. Kinh tế + Bài 11. Khu vực Đông Nam Á. Tiết 2. Kinh tế KẾT LUẬN Qua nghiên cứu cơ sở lí luận và cơ sở thực tiễn của việc áp dụng phương pháp dạy học hợp tác theo nhóm nhỏ trong chương trình địa lí lớp 11 - ban cơ bản, tôi thấy phương pháp này rất hữu ích và cần thiết. Nhưng thực tế đã chứng minh việc áp dụng phương pháp này trong dạy học môn địa lí nói chung và trong chương trình lớp 11 – Ban cơ bản nói riêng chưa đạt hiệu quả cao do những nguyên nhân chủ quan và nguyên nhân khách quan. Chương trình địa lí 11 - Ban cơ bản có 12 bài thì bài nào cũng có khả năng áp dụng phương pháp dạy học hợp tác theo nhóm nhỏ. Như vậy khả năng áp dụng phương pháp dạy học hợp tác theo nhóm nhỏ ở chương trình Địa lý lớp 11 - Ban Cơ bản là rất lớn. Đồng thời có sự vận dụng khác nhau của phương pháp này, có mục áp dụng toàn phần nhưng có mục áp dụng kết hợp với các phương pháp khác. Hầu hết các bài đều sử dụng nhiều phương pháp phối hơp với phương pháp dạy học hợp tác theo nhóm nhỏ để đạt kết quả giáo dục cao nhất. Nhưng cũng có những bài áp dụng phương pháp này cho tất cả các nội dung trong bài. Đề tài nghiên cứu của tôi cũng đã đưa ra một vài ví dụ minh chứng cho việc áp dụng phương pháp dạy học hợp tác theo nhóm nhỏ trong chương trình địa lí lớp 11 - Ban cơ bản. TÀI LIỆU THAM KHẢO [1] Nguyễn Hải Châu, Phạm Thị Sen (Chủ biên), 2007. Giới thiệu giáo án địa lí 11. NXB Hà Nội. [2] Nguyễn Dược, Nguyễn Trọng Phúc, 2001. Lí luận dạy học địa lí. NXB ĐH Quốc gia Hà Nội. [3] Đặng Văn Đức, Nguyễn Thu Hằng, 2004. Phương pháp dạy học địa lí theo hướng tích cực. NXB ĐHSP. [4] Phạm Thị Sen (Chủ biên), 2007. Đổi mới thiết kế bài giảng địa lí 11. NXB Giáo dục. [5] Nguyễn Trọng Phúc, 2008. Thiết kế bài giảng địa lí ở trường phổ thông. NXB ĐHSP.