Đề tài Giới thiệu cách xác định-Cách vẽ biểu đồ trong bài tập địa lý lớp 9-THCS

ề bài cho số liệu tương đối thì không cần xử lý mà tiến hành các bước vẽ luôn. Song nếu số liệu là tuyệt đối (thô) thì cần xử lí số liệu về tương đối trước khi vẽ. - Yêu cầu: + Đọc bảng số liệu, xử lý số liệu (nếu cho số liệu tuyệt đối), nếu là số liệu tương đối thì tiến hành các bước vẽ. + Chú ý tỉ lệ đường tròn (nếu bài cho số liệu tuyệt đối) - Nếu bài cho số liệu tương đối thì vẽ các đường tròn có kích thước bằng nhau. Nếu bài cho số liệu tuyệt đối thì phải tính tỉ lệ đường trong (R-r). Nhưng, đối với cấp học THCS tỉ lệ đường tròn chỉ yêu cầu ở mức độ tương đối, vì vậy chỉ cần đường tròn sau to hơn đường tròn trước một chút (nếu số liệu cho là tăng) hoặc nhỏ hơn (nếu số liệu cho là giảm). + Để chia các đại lượng chính xác theo tỉ lệ cần lấy tỉ lệ x 3,60 để tính góc ở tâm. + Chọn ký hiệu thích hợp để thể hiện trên biểu đồ. + Tên biểu đồ 3- Vẽ đồ thị (đường biểu diễn) - Được dùng để thể hiện tiến trình động thái phát triển của một hiện tượng qua thời gian Đường biểu diễn được vẽ trên hệ trục toạ độ vuông góc mà trục đứng thể hiện độ lớn của đại lượng (số người, sản lượng hay tỉ lệ %...) trục ngang thể hiện năm. - Yêu cầu: + Hệ trục toạ độ: trục đứng thể hiện đơn vị sản lượng. + Trục ngang thể hiện năm. - Xác định tỉ lệ thích hợp ở cả 2 trục sao cho biểu đồ phù hợp với khổ giấy (cân đối) + Xác định khoảng cách cân đối phù hợp - Với biểu đồ này nếu bài ra có 2 đại lượng khác nhau (đơn vị tính khác nhau) thì vẽ 2 trục đứng. + Hai đại lượng khác nhau thì vẽ 2 trục đứng: trục biểu hiện đơn vị A, trục biểu hiện đơn vị B. - Cũng có thể bài ra yêu cầu có nhiều đại lượng cùng đơn vị tính (%) thì cần biểu hiện rõ đường biểu diễn (ký hiện) tránh từng ký hiệu. + Ký hiệu đường biểu diễn cần được phân biệt: - Màu sắc (đen, xanh, đỏ…) - Ký tự riêng (thường được dùng nhiều) 4- Biểu đồ kết hợp cột và đường. - Dùng để thể hiện động lực phát triển và mối tương quan về độ lớn giữa các đại lượng. - Biểu đồ kết hợp : kết hợp đề mục 1 và 3 trong phần II của bài. Cần chú ý thể hiện rõ nhất mối tương qua giữa 2 loại biểu đồ được vẽ kết hợp. - Yêu cầu : + Kết hợp yêu cầu của biểu đồ hình cột và đường biểu diễn. 5- Biểu đồ miền : - Dùng để thể hioện cả hai mặt cơ cấu và động thái phát triển của đối tượng. - Ranh giới của biểu đồ miền là đường biểu diễn - Giá trị đại lượng trên trục đúng là %. Nếu bài ra cho số liệu đơn vị tuyệt đối thì cần phải xử lý số liệu từ đơn vị tuyệt đối sang số liệu đơn vị tương đối. III- Đọc kĩ yêu cầu Có nhiều loại biểu đồ. Để vẽ biểu đồ, học sinh cần đọc kĩ bài ra vẽ biểu về quá trình gia tăng dân số, cơ cấu lao động, tình hình sản xuất lương thực ở một vùng kinh tế hay của Việt Nam. - Để chọn biểu đồ thích hợp : + Biểu đồ cột (thanh ngang) + Biều đồ tròn (vuông) + Đồ thị (đườngbiểu diễn) + Biểu đồ kết hợp (cột+đường) + Biểu đồ miền. IV- Các bước tiến hành vẽ biểu đồ. - Xử lý số liệu (từ số liệu tuyệt đối sang số liệu tương đối) đơn vị % nếu yêu cầu bài ra vẽ biểu đồ hình tròn hoặc miền. - Xác định tỉ lệ đường tròn - Vẽ biểu đồ +Vẽ + Ghi bảng chú giải (kí hiệu) + Tên bản đồ (tên chung nếu là biểu đồ so sánh). V- Một số lưu ý khi vẽ biểu đồ. - Đọc kĩ số liệu bài ra - Tuyệt đối không dùng màu để tô, kí hiệu trên bản đồ. - Nếu là biểu đồ tròn: khi vẽ đường tròn, vẽ 1 bán kính trùng với phương kim đồng hồ chỉ 12 giờ và chia theo chiều kim đồng hồ. - Bất cứ một biểu đồ nào cũng cần chú giải và tên bản đồ. VI- Giới thiệu các bài tập thực hành. - Phần giới thiệu bài tập thực hành, giáo viên cho học sinh đọc đề bài, xác định yêu cầu: dạng biểu đồ và bài tham khảo mẫu. - Bài tập 1 - Bài tập2 - Bài tập3 - Bài tập 4 - Bài tập 5 Bài tập 1: Biểu đồ hình cột: * Dạng 1: Vẽ biểu đồ hình cột thể hiện tình hình sản xuất lúa gạo ở nước ta trong thời kỳ 1990-2002 dựa vào bảng số liệu sau: Năm Sản lượng (triệu tấn) 1980 11,6 1985 15,9 1990 19,2 1995 24,9 2002 34,4 Biểu đồ thể hiện sản lượng lúa gạo ở nước ta từ năm 1980 đến 2002. Dạng 2: (Bài tập 2-trang 33 sách giáo khoa Địa lý lớp 9). Căn cứ vào bảng số liệu dưới đây, hãy vẽ biểu đồ cột thể hiện cơ cấu giá trị sản xuất ngành chăn nuôi. Cơ cấu giá trị sản xuất ngành chăn nuôi (%). Năm Tổng số Gia súc Gia cầm Sản phẩm trứng, sữa Phụ phẩm chăn nuôi 1990 100,0 63,9 19,3 12,9 3,9 2002 100,0 62,8 17,5 17,3 2,4 Biểu đồ thể hiện cơ cấu giá trị sản xuất ngành chăn nuôi (1990-2002) Bài tập 2: Biểu đồ hình tròn: * Dạng 1: Vẽ biểu đồ tròn thể hiện cơ cấu sử dụng lao động theo ngành năm 2003 theo số liệu dưới đây. Năm Lao động % 203 Nông, lâm, ngư nghiệp 59,6 Công nghiệp xây dựng 16,4 Dịch vụ 24,0 Biểu đồ cơ cấu sử dụng lao động theo ngành năm 2003 * Dạng 2: Bài 1 - trang 38 sách giáo khoa Địa lý 9. Vẽ biểu đồ hình tròn thể hiện cơ cấu diện tích gieo trồng các nhóm ở nước ta năm 1990 và 2002 theo bảng số liệu sau đây: Diện tích gieo trồng phân theo nhóm cây (nghìn ha) Năm Các nhóm cây 1990 2002 Cây lương thực 9040,0 12831,4 Cây công nghiệp 6474,6 8320,3 Cây thực phẩm, cây ăn quả, cây khác 1366,1 2173,8 Các bước tiến hành Xử lý số liệu (đơn vị %) Năm Các nhóm cây 1990 2002 Tổng số 100,0 100,0 Cây lương thực 71,6 64,8 Cây công nghiệp 13,3 18,2 Cây thực phẩm, cây ăn quả, cây khác 15,1 17,0 Năm 1990 Năm 2002 Biểu đồ thể hiện cơ cấu diện tích gieo trồng các nhóm cây ở nước ta năm 1990-2002 Bài tập 3: Biểu đồ đường (Bài 1 trang 80 - sách giáo khoa Địa lý 9). Dựa vào bảng sau, vẽ biểu đồ đường thể hiện tốc độ tăng dân số, sản lượng lương thực và bình quân lương thực theo đầu người ở đồng bằng Sông Hồng qua các năm 1995-2002. Đơn vị (%) Năm Tiêu chí 1995 1998 2000 2002 Dân số 100,0 103,5 105,6 108,2 Sản lượng lương thực 100,0 111,7 128,6 131,1 Bình quân lương thực theo đầu người 100,0 113,8 121,8 121,2 Bài tập 4 : Biểu đồ kết hợp. Cho bảng số liệu sau : Diện tích và sản lượng cà phê (nhân) Năm 1980 1985 1990 1995 1997 1998 Diện tích cây trồng (Nghìn ha) 22,5 44,7 119,3 186,4 270 370,6 Sản lượng (nghìn tấn) 8,4 12,3 92 218 400,2 409,3 Biểu đồ diễn biến diện tích gieo trồng và sản lượng cà phê ở nước ta thời kỳ 1980-1998 (* Chú ý : Khi vẽ biểu đồ đường kết hợp cột : tuyệt đối không tô đậm hay dùng bút ngòi to để vẽ biểu đồ đường vì sẽ mất độ chính xác). Bài tập 5: Biểu đồ miền (Bài tập thực hành 16 trang 60 - sách giáo khoa Địa lý lớp 9). Cho bảng số liệu sau : Cơ cấu GDP nước ta thời kỳ 1991-2002 (%) Tổng số 1991 1993 1995 1997 1999 2001 2002 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 Nông, lâm, ngư nghiệp 40,5 29,2 27,2 25,8 25,4 23,3 23,0 Công nghiệp, xây dựng 23,8 28,9 28,8 32,1 34,5 38,1 38,5 Dịch vụ 35,7 41,2 44,0 42,1 40,1 38,6 38,5 Hãy vẽ biểu đồ miền thể hiện cơ cấu GDP thời kỳ 1991-2002 Biểu đồ miền thể hiện cơ cấu GDP thời kỳ 1991-2002 IV- KẾT QUẢ THỰC HIỆN CÓ SO SÁNH ĐỐI CHỨNG Sau khi áp dụng sáng kiến kinh nghiệm này kết quả đạt được như sau: - Học sinh đã xác định được yêu cầu của đề bài - Học sinh xác định được cách chọn và vẽ biểu đồ phù hợp, đúng với yêu cầu đều bài. - Tỉ lệ học sinh tự rèn luyện được kĩ năng vẽ bản đồ chiếm tỉ lệ cao. - Học sinh nắm được các bước tiến hành trong khi vẽ biểu đồ. Từ đó tỉ lệ học sinh đọc và phân tích bảng số liệu, xác định loại biểu đồ thích hợp đối với bài yêu cầu cao hơn so với khi chưa được áp dụng. Kết quả thực nghiệm ở 2 lớp 9 trường THCS Hợp Thịnh như sau: Lớp TS học sinh Biết xác định và vẽ đúng Chưa biết xác định và vẽ 9A 34 30 4 9B 31 30 1 Vì vậy mà kết quả bài kiểm tra thực nghiệm đạt được như sau: Lớp TS học sinh Biết xác định và vẽ đúng Chưa biết xác định và vẽ Điểm yếu 9A 34 25 5 4 9B 31 23 7 1 TS Học sinh 65 48 12 5 Tỉ lệ % 100,0 73,8 18,5 7,7 V- NHỮNG KIẾN NGHỊ Sau khi áp dụng sáng kiến kinh nghiệm trên bản thân tôi đã tự củng cố thêm được phần nào kiến thức. Bài học được áp dụng vào các bài: bài 10, bài 16, bài 22, bài 27, bài 34, bài 37, bài 40, bài 44 và tất cả các bài tập trong sách giáo khoa Địa lý lớp 9. Chương trình Địa lý lớp 9 có nhiều bài thực hành vẽ biểu đồ hoặc phân tích số liệu. Giới thiệu cách vẽ biểu đồ - các loại biểu đồ đã giúp cho học sinh dễ dàng đánh giá, nhận biết bài thực hành Địa lý kinh tế-xã hội trong chương trình Địa lý lớp 9 và tạo cơ sở tiền đề cho học sinh tiếp tục chương trình phổ thông trung học sau này. Học sinh biết vận dụng kết hợp lý thuyết, thực tiễn, phát huy tính sáng tạo, tích cực chủ động trong quá trình học tập môn Địa lý. Sáng kiến kinh nghiệm này đã được bản thân tôi - một giáo viên giảng dạy Địa lý THCS - với nội dung không mới nhưng chưa được áp dụng rộng rãi. những kết quả trên đây là quá trình đúc rút kinh nghiệm của bản thân mong góp phần nào nhỏ bé của mình vào quá trình đổi mới nội dung và phương pháp dạy học nói chung và dạy học môn Địa lý nói riêng ở nhà trường phổ thông. Sau khi áp dụng sáng kiến kinh nghiệm này tôi có một số kiến nghị sau: - Cần thiết phải trang bị cho học sinh kỹ năng thực hành, lý thuếyt phải luôn đi đôi với thực hành thì học sinh mới hiểu và nắm chắc được bản chất của vấn đề. - Cần phải có sự phối hợp đồng bộ giữa các giáo viên nhằm mục đích đưa nội dung giảng dạy vào tất cả các lớp học. - Do cấu trúc phân phối chương trình có một số thay đổi nên giáo viên phải linh hoạt khi lồng ghép nội dung thực hành vào tất cả các bài dạy sao cho thích hợp nhằm đạt kết qủa cao. TÀI LIỆU THAM KHẢO Địa lý 9: Nguyễn Dược, Đỗ Thị Minh Đức, Vũ Như Vân, Phạm Thị Sen, Phí Công Việt Địa lý kinh tế - xã hội Việt Nam: Vũ Như Vân, Dương Quỳnh Phương. Tài liệu bồi dưỡng thường xuyên cho giáo viên THCS môn Địa lý (2004-2007) - Quyển 1 - Vụ Giáo dục trung học. Tuyền tập đề thi Olimpic 30-4 môn Địa lý (Sở Giáo dục đào tạo Thành phố Hồ Chí Minh) Phương pháp dạy học Địa lý: Nguyễn Dược, Đặng Văn Đức, Nguyễn Thu Hằng, Nguyễn Trọng Phúc, Trần Đức Tuấn Tuyển chọn những bài ôn luyện thực hành kĩ năng Địa lý: Đỗ Ngọc Tiến - Phí Công VIệt. Sách giáo viên Địa lý lớp 9: Nguyễn Dược - Đỗ Thị Minh Đức