Đề tài Dạy - Học phân môn Tập làm văn có hiệu quả

ịp rèn luyện tập viết thư, trao đổi với người thân cũng tạo cơ hội cho học sinh thể hiện mối quan hệ với cộng đồng...những cơ hội đó làm cho tình cảm gắn bó yêu mến với thiên nhiên, với người và việc xung quanh nảy nở tâm hồn, tình cảm thêm phong phú, góp phần hình thành nhân cách cho học sinh. Trong thực tế giảng dạy để đạt được mục tiêu trên, người giáo viên gặp không ít khó khăn, khó khăn từ cả giáo viên và học sinh. Có thể nói bản thân Tập làm văn là phân môn khó dạy nhất trong tất cả các phân môn của môn Tiếng Việt bởi vì đa số học sinh ít ham thích môn này. Đối với thể loại văn kể chuyện lớp Bốn vì những câu chuyện khá quen thuộc các em đã được học được nghe kể nhiều lần nên khi kể các em thường bám vào vào sgk. Thiếu sáng tạo, các em chưa biết kể chuyện tự nhiên mà thường là đọc thuộc câu chuyện, đối với thể loại văn miêu tả đa phần học sinh chưa biết cách quan sát, thiếu vốn sống thực tế chính vì vậy thiếu cảm xúc khi viết. Học sinh thường miêu tả như một bài khoa học, nặng liệt kê các bộ phận của sự vật. Về giáo viên đôi khi cũng không dám thoát ly SGK ngại dạy môn Tập làm văn, bởi vì phải thường xuyên sử lí các tình huống khác nhau trong tiết dạy. II. Giải quyết vấn đề Từ thực tế và những khó khăn trong dạy - học Tập làm văn, tôi nghĩ rằng cách tốt nhất để việc dạy - học phân môn Tập làm văn có hiệu quả là: người giáo viên phải thực hiên tốt các biện pháp dạy học chủ yếu như sau: 1. Biện pháp quy nạp để nhân biết đặc điểm của các loại bài văn: a) Kiến thức làm văn trong sách được trình bày theo cách quy nạp. Từ những hiện tượng chứa đựng trong các văn bản điển hình, rút ra những điều cần ghi nhớ về từng loại văn, học sinh phải trải qua một số thao tác nhận diện hiện tượng so sánh, liệt kê, phân tích, tổng hợp để học sinh thực hiện trôi chảy các thao tác này, vai trò gợi ý, hướng dẫn từng bước cho học sinh rất quan trọng. Ví dụ : Bài thế nào là kể chuyện? Giáo viên có những gợi ý sau : - Gợi ý một số sự việc làm điểm tựa để học sinh nhớ và kể được câu chuyện “Sự tích hồ Ba Bể”. - Gợi ý bằng câu hỏi và mẫu liệt kê để học sinh ghi lại được tên các nhân vật và các sự việc. - Gợi ý tìm ý nghĩa câu chuyện. - Gợi ý học sinh so sánh nội dung bài “Hồ Ba Bể” với “Sự tích hồ Ba Bể”để có thể kết luận bài “Hồ Ba Bể” không phải là bài văn kể chuyện mà chỉ là bài văn giới thiệu về hồ Ba Bể. - Gợi ý học sinh hệ thống hoá các đặc điểm chủ yếu của câu chuyện rút ra điều ghi nhớ. b) Tuy nhiên, đôi khi để định hướng cho học sinh có thể xen kẽ dùng cách diễn dịch, hướng dẫn nhận diện hiện tượng trong văn bản bằng cách cho học sinh đọc ghi nhớ để nhận diện đặc điểm trong các văn bản đó 2) Biện pháp quy chiếu với chủ đề bài văn Thông thưòng, các đề bài luyện tập làm văn đều có định hướng chủ đề cho văn bản. Ví dụ 1: Trên đường đi học về, em gặp một phụ nữ bế con mang xách nhiều đồ đạc. Em đã giúp cô ấy xách đồ đạc đi một quãng đường. Hãy kể lại chuyện đó. Ví dụ 2: Em hãy tả một con vật nuôi trong nhà mà em yêu thích . Việc quy chiếu vào chủ đề văn bản dường như là chuyện đương nhiên khi xây dựng ngôn bản. Tuy nhiên không chú ý đến biện pháp này sẽ không rèn luyện cho học sinh kĩ năng định hướng trong giao tiếp. Biện pháp này được lưu ý trong quá trình tổ chức cho học sinh thực hiện rèn luyện các kĩ năng bộ phận tiến tới toàn thể một văn bản hoàn chỉnh. Đó là : - Khi tổ chức phân tích đề bài cần tìm đựoc chủ đề của bài văn (ý nghĩa của nội dung văn bản) - Khi hướng dẫn học sinh tìm ý, lập dàn ý, xây dựng nhân vật triển khai câu chuyện, kết chuyện, đều chú ý phục vụ chủ đề . - Khi hướng dẫn, gợi ý học sinh chọn từ, chọn hình ảnh, đặt câu cũng không thoát ly chủ đề bài văn . - Khi chấm, chữa trong bài cũng phải căn cứ chủ đề bài văn để đánh giá, nhận xét nội dung và hình thức diễn đạt . 3)Biện pháp tổ chức quan sát đối tượng : Luyện tập quan sát vừa giúp cho học sinh tích luỹ vốn sống vừa phát triển vốn từ , rèn luyện tư duy lôgíc, tư duy hình tượng trong bài văn. Biện pháp hướng dẫn học sinh quan sát chẳng những không thể thiếu khi dạy văn miêu tả đồ vật, miêu tả nhân vật trong bài văn kể chuyện. Sử dụng biện pháp này cần lưu ý : - Chọn đối tượng, vị trí, thời gian, đặc điểm quan sát sao cho tất cả học sinh đều được quan sát và tạo được hứng thú thực hiện quan sát. - Hướng dẫn học sinh trình tự quan sát hợp lý, biết chú ý những đặc điểm nổi bật. - Hướng dẫn cách ghi chép kết qủa quan sát. - Tôn trọng những nhận xét riêng, cảm nghĩ riêng của học sinh về đối tượng quan sát. 4) Biện pháp cá thể hoá sản phẩm văn bản nói, viết của học sinh : Một ngôn bản nói, viết trong giao tiếp phải là sản phẩm của mỗi cá nhân, diễn đạt tư tưởng tình cảm mang dấu ấn cá nhân . Nếu không chú ý biện pháp cá thể hoá trong quá trình rèn luyện các kĩ năng làm văn, người dạy thường thu được những đoạn văn, bài văn sao chép từ các bài văn mẫu sơ lược sáo mòn như nhau. Thực hiện biện pháp này cần lưu ý: a.Tạo nhiều tình huống giao tiếp để học sinh lựa chọn . b. Gợi ý nhiều chất liệu khác nhau cho học sinh vận dụng các mô hình mẫu để thực hành nói, viết, hạn chế cách sao chép nguyên xi mô hình mẫu . Ví dụ : - Cùng tả đồ vật, cho mỗi em chọn một đồ vật ưa thích . - Cùng đề tài trao đổi với nguời thân nói hoặc viết cho học sinh đựoc chọn đối tượng trao đổi hoặc cùng đối tượng trao đổi, cho học sinh chọn đề tài trao đổi . c. Tôn trọng những phát hiện riêng của từng học sinh trong quan sát, tìm ý và trong diễn đạt. Thận trọng khi đánh giá, sửa chữa bài làm của học sinh, tạo điều kiện để học sinh tự phát hiện và sửa chữa lỗi làm văn. - Biện pháp này đòi hỏi giáo viên trong giờ dạy Tập làm văn phải chú ý đến từng cá nhân học sinh. 5) Biện pháp cùng tham gia: Để tạo thêm điều kiện hoạt động học tập của học sinh trong giờ làm văn, ở một số hoạt động, giáo viên sử dụng biện pháp cùng tham gia. Biện pháp này tổ chức được nhiều học sinh cùng cộng tác thực hành luyện tập một kĩ năng bộ phận nào đó trong làm văn. Đó là các trường hợp trao đổi, phát hiện, tổng hợp các đặc điểm của loại văn bản trao đổi về kết quả quan sát tìm ý cho một câu chuyện, trao đổi ý kiến theo đề tài, đánh giá một sản phẩm nói, viết của học sịnh . Hình thức thực hiện biện pháp cùng tham gia là luyện tập thực hành theo nhóm , luyện tập thực hành bằng đóng vai . Ví dụ : Bài điền vào giấy tờ in sẵn. Sau khi học sinh thực hành điền vào phiếu bài tập tổ chức cho học sinh đóng vai tình huống: + Chấp hành tốt việc khai báo tạm trú tạm vắng. +Chưa chấp hành tốt việc khai báo tạm trú tạm vắng . 6) Biện pháp luyện tập thực hành kỹ năng nói, viết: Biện pháp thực hành sản sinh văn bản nói, viết là biện pháp đặc trưng của phân môn Tập làm văn. ở lớp 4 tuy có cung cấp một số kiến thức về làm văn cho hoc sinh, nhưng các kiến thức đó được hình thành chủ yếu qua thực hành luyện tập. Hơn thế nữa các kĩ năng sản sinh văn bản của học sinh chỉ trở lên thành thạo khi từng học sinh được luyện tập nói, viết nhiều lần. Sử dụng biện pháp này cần lưu ý: - Gợi ý để học sinh tìm hiểu đúng đủ các lệnh luyện tập giúp các em định hướng hoạt động ngôn ngữ . - Gợi ý các việc làm dể thực hiện đúng yêu cầu luyện tập . - Theo dõi giúp đỡ học sinh yếu kém, tạo niềm tin cho hành động nói, viết thành văn bản của những đối tượng này . - Kiểm tra, đánh giá, uốn nắn kịp thời cách diễn đạt của học sinh . III. Kết quả : Với việc áp dụng một cách tích cực các biện pháp dạy học trên, tôi thấy rằng việc dạy - học phân môn Tập làm văn lớp 4 ở lớp, bước đầu đã có kết quả khả quan, học sinh đã hướng thú dần với các giờ Tập làm văn, các em ham thích đọc truyện, thích quan sát, các em đã biết tưởng tượng và kể chuyện có sáng tạo từng bước đã biết cách quan sát, lập dàn ý, và diễn đạt ý thành những câu văn giàu hình ảnh, tư duy hình tuợng của các em cũng đựơc rèn luyện và phát triển nhờ biết vận dụng các biện pháp so sánh, nhân hoá khi miêu tả nhân vật, đồ vật. Trên đây là các biện pháp giảng dạy phân môn Tập làm văn đạt mục tiêu đề ra. Chúng ta đã biết không có phương pháp dạy học nào là vạn năng cả, chỉ có trình đô và năng lực của người giáo viên là quyết định đến chất lượng dạy học, khi nào người giáo viên làm chủ đựơc kiến thức, tường minh đựoc kế hoạch dạy học hiểu kỹ nhu cầu và khả năng học sinh, khai thác, tận dụng hết ưu điểm của sách giáo khoa và đồ dùng dạy học sẽ tạo ra chất lượng của mỗi tiết dạy. Chính vì vậy tôi nghĩ rằng để dạy tốt phân môn Tập làm văn nói riêng và các môn học khác nói chung, người giáo viên phải không ngừng học tập trau dồi chuyên môn. Đặc biệt với tiểu học, chúng ta cần tích cực đổi mới phương pháp dạy học bắt đầu từ việc đổi mới cách soạn bài, phải thiết kế được bài soạn tổ chức sao cho học sinh được hoạt động, sử dụng các hình thức dạy học phong phú, đa dạng phù hợp với loại bài, với đặc điểm tâm lí của học sinh tiểu học. Riêng với phân môn Tập làm văn điều quan trọng là người giáo viên phải tạo cho học sinh có hứng thú trong giờ học, trong việc học văn và để làm tốt đựơc việc đó người giáo viên càng phải tích cực đổi mới phương pháp dạy học. IV. Bài học kinh nghiệm Để thực hiện dạy Tập làm văn lớp Bốn có hiệu quả người giáo viên cần tích cực áp dụng các biện pháp sau: 1.Biện pháp quy nạp để nhận biết đặc điểm của các loại bài văn. 2. Biện pháp quy chiếu với chủ đề bài văn. 3. Biện pháp tổ chức quan sát đối tượng. 4. Biện pháp cá thể hoá sản phẩm văn bản nói, viết của học sinh. 5. Biện pháp cùng tham gia. 6. Biện pháp luyện tập thực hành kỹ năng nói, viết. Từ kinh nghiệm của việc dạy phân môn Tập làm văn trong chương trình, những nội dung tiếp thu, qua các buổi sinh hoạt chuyên môn do Sở, Phòng, trường tổ chức cùng thực tế chỉ đạo giảng dạy chương tình mới trong thời gian qua, tôi xin được nêu một số nội dung về dạy phân môn Tập làm văn lớp Bốn như trên. Tôi sẽ tiếp tục áp dụng các biện pháp trên trong những năm tới và tiếp tục tìm tòi vận dụng sáng tạo để việc dạy phân môn Tập làm văn lớp Bốn ngày càng đạt hiệu quả cao hơn. Xuân Tân, ngày 12 tháng 4 năm 2009 Đánh giá xếp loại Tác giả sáng kiến Của cơ quan đơn vị Đặng Thị Hà