Chuyên đề Làm thế nào để dạy tốt phân môn Tập đọc nhạc trong chương trình Âm nhạc THCS

ứng thú đối với môn học. Riêng đối với phân môn TĐN, GV cần cho HS biết rằng: tập đọc nhạc không phải như “ tập đọc chữ ”, tập đọc nhạc sẽ không thể đọc “ như nói ” mà phải đọc “ như hát ”. Tập đọc nhạc chính là cho các em làm quen với chữ “ nhạc ”. Dạy TĐN ở trường THCS chỉ nhằm bước đầu tập luyện “ giải mã ” các kí hiệu ghi chép nhạc và học các bài TĐN để cho các em có ý thức hát đúng cao độ, trường độ, nhịp điệu, làm quen với các loại hình tiết tấu...để giúp HS hát lời ca chính xác hơn. Qua những bài TĐN đồng thời cũng giáo dục nhạc cảm và giúp các em phát huy khả năng sáng tạo Âm nhạc của mình. Ở trường THCS, TĐN không thể đạt được mục tiêu như ở trường Âm nhạc chuyên nghiệp là “ đọc thông, viết thạo ” bản nhạc, vì thời lượng học quá ít và đối tượng học sinh là đại trà. Vậy thì , là những GV trực tiếp đứng lớp , để thực hiện được mục tiêu là “ Giáo dục văn hoá âm nhạc ” ở trường THCS , chúng ta phải tổ chức như thế nào để cho các em tiếp thu nhanh bài đọc nhạc , nắm được kỹ năng đọc nhạc kết hợp với gõ phách để từ đó tạo nên sự hứng thú, sự yêu thích đối với môn học. Đó là vấn đề mà tôi luôn luôn suy nghĩ khi thực hiên giáo án lên lớp và trong thực tế giảng dạy,bản thân luôn cố gắng học hỏi, tìm tòi, rút kinh nghiệm để nhằm tìm cho mình một phương pháp tối ưu trong hoạt động giảng dạy. Trên cơ sở chỉ mang tính thực nghiệm, tôi xin mạnh dạn trình bày một số phương pháp mà tôi đã vận dụng có hiệu quả trong hoạt động giảng dạy phân môn TĐN. Hi vọng rằng đây sẽ là những ý kiến bổ ích để cho các đồng nghiệp có thể tham khảo trong hoạt động giảng dạy của mình. B/ NỘI DUNG: Để giờ học TĐN có hiệu quả như mong muốn, tôi đã lựa chọn một số phương pháp phù hợp với phân môn, phù hợp với khả năng của bản thân và điều kiện về cơ sở vật chất của nhà trường. Sau nữa là sự phối hợp một cách hợp lý các phương pháp đó trong từng tiết dạy, để phù hợp với trình độ tiếp thu của từng đối tượng học sinh. I/ PHƯƠNG PHÁP THỰC HIỆN: 1.Phương pháp đặt câu hỏi: Ở các tiết học TĐN thì trước khi đi vào nội dung chính là đọc nhạc thì GV nên đưa ra một số câu hỏi phù hợp, nhằm củng cố lại cho các em kiến thức về nhạc lý cơ bản, giúp các em vừa đọc tốt bài TĐN, vừa cảm thấy có cơ sở để ghi nhớ các kí hiệu âm nhạc, vừa tăng thêm khả năng vận dụng những kiến thức lý thuyết vào đọc nhạc ở những tiết học sau. VD : Khi dạy bài TĐN số 3 – Lớp 7 (Đất nước tươi đẹp sao) GV đưa ra một số câu hỏi phù hợp để HS trả lời : ? Bài TĐN viết ở nhịp mấy? Ô nhịp đầu tiên là ô nhịp gì? ? Em hãy nhận xét về cao độ, trường độ, các kí hiệu âm nhạc đã học có trong bài? Qua phương pháp đặt câu hỏi như trên, bước đầu GV đã giúp HS nhớ lại kiến thức nhạc lý và cách thực hiện các kí hiệu khi đọc bài TĐN. Đồng thời tạo cho HS tính tích cực, chủ động trong giờ học. 2. Phương pháp luyện tập: Đối với phân môn TĐN, GV sử dụng và kết hợp các phương pháp luyện tập như : luyện tập về cao độ, trường độ (tiết tấu), luyện tai nghe, luyện tập toàn bài (có ghép lời ca). Khi phối kết hợp các phương pháp này, GV nhận thấy rằng HS tiếp thu bài nhanh và đạt kết quả khả quan.Sau đây là một số phương pháp luyện tập cơ bản: a. Phương pháp luyện tập cao độ: Khi HS đã tìm ra cao độ bài TĐN thì GV sẽ đàn cho các em đọc thang âm và các âm trụ. Nếu trong bài TĐN có những quãng khó hoặc luyến từ 3- 4 nốt nhạc thì khi học đến những chỗ này GV phải đàn nhiều lần cho HS đọc chính xác. VD: Khi dạy bài TĐN số 1- Lớp 9 (Cây sáo) viết ở giọng Son trưởng có các quãng khó như: Rê-Pha-La-Rê hoặc Mi-La-Đô-Mi, ở những quãng này GV sẽ hướng dẫn cho HS nghe đàn và đọc nhiều lần. Ngoài ra, GV nên thỉnh thoảng sử dụng phương pháp đọc bạch thanh vì đây cũng là một cách để các em tự cảm nhận về cao độ, tạo cho các em sự hứng thú, sự tự tin khi tiếp xúc với môn học. Tuy nhiên, khi sử dụng phương pháp này GV nên hướng vào đối tượng là HS khá, có cảm nhận âm nhạc tốt. b. Phương pháp luyện tiết tấu: Hầu hết những bài TĐN được viết dựa trên một âm hình tiết tấu chung, cho nên trước khi vào đọc bài GV hướng dẫn HS tìm âm hình tiết tấu rồi tiến hành luyện tiết tấu đó cho các em. VD: Khi dạy bài TĐN số 2- Lớp 7 (Ánh trăng) Ở loại hình tiết tấu này, GV hướng dẫn HS đọc theo các chữ đen, trắng, tròn và vỗ tay theo từng nốt. c. Phương pháp luyện tai nghe: Sau khi HS đã nhận xét xong toàn bài; nắm được cao độ, trường độ, tiết tấu của bài TĐN thì GV có thể đàn qua giai điệu bài, sau đó đàn từng câu, HS lắng nghe và đọc nhẩm theo. Đối với những câu nhạc khó, GV sẽ đàn nhiều lần và gọi HS khá đọc mẫu. VD: Khi dạy bài TĐN số 5- Lớp 8 (Làng tôi), sau khi HS đã đọc xong toàn bài; ở phần củng cố GV sẽ đàn một câu nhạc bất kỳ; HS lắng nghe, nhận biết và đọc câu nhạc đó. Qua phương pháp này GV đã giúp các em luyện tai nghe và các em sẽ có thói quen phản xạ nhanh với âm thanh trong âm nhạc. Đồng thời giúp các em khi nghe một bài hát hoặc bài TĐN mới, thì các em sẽ cảm nhận giai điệu nhanh hơn thể hiện tốt hơn. d. Phương pháp luyện tập toàn bài: Sau khi HS cơ bản đã đọc được bài thì GV cho HS ghép toàn bài trên đàn (không có nhạc đệm). Khi các em ghép toàn bài thì kết hợp gõ phách và hát lời ca. VD: Dãy A: đọc nhạc + gõ phách Dãy B : hát lời + gõ phách Sau đó 2 nhóm đổi ngược lại nhận xét và ghi điểm nhằm khuyến khích các em. 3. Hướng dẫn về nhà: Muốn cho HS đọc tốt bài TĐN thì việc các em tìm hiểu bài trước khi đến lớp và xem bài sau khi học xong là rất quan trọng. Và để cho các em thực hiện có hiệu quả với nhiệm vụ này, GV cần phải có một phương pháp hướng dẫn về nhà phù hợp. VD: - Hướng dẫn trước khi học bài mới: + Yêu cầu HS nhận biết tên nốt nhạc + Yêu cầu HS nhận xét bài TĐN (nhịp, cao độ, trường độ, ÂHTT, các kí hiệu dsã học...) - Hướng dẫn sau khi học xong bài trên lớp: + Về nhà đọc lại bài TĐN (ghép lời + gõ phách) + Chép bài TĐN vào vở chép nhạc + Thể hiện đúng cao độ, trường độ, tiết tấu và các kí hiệu...có trong bài + Tập đặt lời mới với chủ đề tự chọn. II/ PHỐI KẾT HỢP CÁC PHƯƠNG PHÁP TRONG TIẾT HỌC: Ở trường THCS, phân môn TĐN chủ yếu giúp HS áp dụng những lý thuyết đã học vào bài đọc nhạc; qua đó HS biết đọc cao độ, ngân dài trường độ, gõ đúng phách, hát đúng nhịp, thực hiện đúng các kí hiệu...Và khi dạy, GV phải thông qua tiếng đàn, giọng hát và tác phẩm cùng những hiện tượng âm nhạc cụ thể để HS cảm nhậnđược âm thanh. Muốn thực hiện được điều đó, GV không chỉ sử dụng một phương pháp mà cần phải có sự phối hợp giữa nhiều phương pháp. Sự phối hợp đó được GV lựa chọn khi áp dụng vào từng dạng bài và tuỳ vào đối tượng HS. Cụ thể là phương pháp trực quan: Trong các giờ học âm nhạc việc sử dụng phương pháp trực quan là rất cần thiết. Đây cũng là phương pháp chính mà GV sử dụng khi dạy phân môn này. Khi nhận thức sự vật, con người thường đi từ “trực quan sinh động” đến “tư duy trừu tượng”. Đối với môn âm nhạc, muốn các em tiếp thu nhanh bài học cần phải đảm bảo 2 yếu tố “nghe” và “nhìn”. Khi được nghe, nhìn và được hướng dẫn cụ thể, các em có thể tự mình rút ra được những kiến thức đã học và áp dụng vào việc thực hành. Tuy nhiên, lưu ý khi vận dụng phương pháp này GV cần phải chuẩn bị trước các đồ dùng, thiết bị dạy học thật chu đáo như: nhạc cụ, bảng phụ, máy nghe, sưu tầm một số bài hát ; và các thao tác sử dụng thiết bị dạy học. VD: Khi dạy bài TĐN số 7 – Lớp 7 (Em là bông hồng nhỏ), GV cần chuẩn bị trước bảng phụ bài TĐN, để qua phương pháp trực quan HS quan sát bản nhạc và trả lời câu hỏi. Điều này giúp các em khắc sâu hơn những kiến thức đã học. Hoặc khi dạy bài TĐN số 1 – Lớp 8 (Chiếc đèn ông sao), ngoài đồ dùng dạy học là nhạc cụ, bảng phụ ra thì GV còn phải sưu tầm và cho HS nghe toàn bộ bài hát này qua máy để các em thấy rằng muốn hát được một bài hát thì điều trước tiên là phải tự xướng âm được các nốt nhạc. Như vậy với phương pháp trực quan, phân môn TĐN không bị coi là nhàm chán khi chúng ta sử dụng và kết hợp một trong những phương pháp nói trên. Vì các em sẽ không những được nghe giai điệu, âm thanh trên đàn, trên máy cát-sét mà còn được xem những bản nhạc có hình vẽ minh họa đẹp mắt (ở các bài TĐN lớp 9). Chính những điều này là khởi nguồn để tạo nên sự hứng thú đối với môn học, hình thành ở các em sự yêu thích và cảm nhận tốt hơn với bộ môn mang tính nghệ thuật này. C/ KẾT QUẢ: Qua các tiết dạy, khi áp dụng các phương pháp trên ở các lớp đã được phân công giảng dạy tôi nhận thấy rằng: Đa số HS nắm vững bài TĐN và có nhiều phương pháp để đọc bài. Qua mỗi bài học giúp các em nhớ lâu hơn những kiến thức nhạc lý có trong bài. Đồng thời giúp các em mở rộng thêm một số kiến thức âm nhạc, từ đó các em phát huy khả năng sáng tạo như: đặt lời mới cho bài TĐN, tập dịch giọng cho một đoạn nhạc... Và cụ thể là qua các lần kiểm tra đã đạt được những kết quả như sau: * Kiểm tra lần 1: Đọc tốt: 15% Đọc khá: 30% Đọc được (TB): 35% Không đọc được (Y) 20% * Kiểm tra lần 2: Đọc tốt: 30% Đọc khá: 40% Đọc được (TB): 20% Không đọc được (Y) 10% D/ KẾT LUẬN: Qua thực tế giảng dạy bộ môn Âm nhạc ở trường THCS, cùng với những kiến thức đã học và những ý kiến đóng góp của bạn bè đồng nghiệp, bản thân tôi đã rất cố gắng để tìm ra những phương pháp tối ưu khi giảng dạy. Từ đó mà tôi đã rút ra được một số kinh nghiệm sau đây: 1. Trước khi dạy 1 bài TĐN, GV cần chuẩn bị các phương tiện liên quan đến tiết học như: nhạc cụ, bảng phụ và một số câu hỏi về nhạc lý. Trong đó nhạc cụ là phương tiện không thể thiếu trong mỗi bài học, nhằm giúp HS phát triển tai nghe qua âm thanh trên đàn. 2. Đối với những tiết học có 2 nội dung trọng tâm (TĐN-ÂNTT) thì GVcần hướng vào đối tượng HS khá-Tb để phân chia thời gian hợp lý. 3. Trong các tiết học, GV cần phải tránh tình trạng “dạy chay” để thu hút sự chú ý của học sinh. Các em sẽ tham gia hoạt động học tập tích cực nếu GV biết cách phối kết hợp các phương tiện và phương pháp dạy học. Đây mới chỉ là cách nhìn nhận chủ quan của tôi trên một số đối tượng HS nhất định, chắc chắn còn nhiều thiếu sót và hạn chế cần được chuyên môn, đồng nghiệp góp ý, bổ sung để khắc phục.