Sáng kiến kinh nghiệm: Đổi mới phương pháp dạy học Sinh học THCS - Đặng Thị Hoà

cÇn cã ®­îc tõ ph­¬ng tiÖn trùc quan ®ã. B­íc 3: GV h­íng dÉn hs quan s¸t (sö dông vµ khai th¸c kiÕn thøc tõ ph­¬ng tiÖn trùc quan th«ng qua c¸c c©u hái gîi më cña G) B­íc 4: HS nªu vµ tæng hîp ®­îc nh÷ng kiÕn thøc rót ra ®­îc tõ nh÷ng nhËn xÐt, kÕt luËn vÒ hiÖn t­îng, sù vËt ®­îc thÓ hiÖn qua ph­¬ng tiÖn trùc quan. B­íc 5: GV chuÈn x¸c vµ chèt kiÕn thøc. VÝ dô minh häa Bµi “CÊu t¹o trong cña hoa” - Sinh häc 6 B­íc 1: Ph¸t phiÕu häc tËp, chia nhãm häc tËp giíi thiÖu b«ng hoa b­ëi, PP chñ yÕu ë ®©y lµ quan s¸t vµ m« t¶. B­íc 2: GV nªu yªu cÇu HS ph¶i quan s¸t, m« t¶ vµ vÏ ®­îc cÊu t¹o c¸c bé phËn cña hoa b­ëi. B­íc 3: GV h­íng dÉn quan s¸t hoa b­ëi tõ bªn ngoµi vµo trong, vÒ: h×nh d¹ng, mµu s¾c , kÝch th­íc, h­¬ng th¬mLÇn l­ît t¸ch bé phËn cña hoa ®Ó quan s¸t, xong bé phËnnµo th× t¸ch bá lu©n bé phËn Êy. LÇn l­ît ghi l¹i c¸c ®Æc ®iÓm. LÊy mét nhÞ hoa ®Ó quan s¸t kÜ, t¸ch mét bao phÊn dÇm nhÑ lªn tê giÊy, dïng kÝnh lóp ®Ó quan s¸t. Quan s¸t nhôy hoa gåm nh÷ng bé phËn nµo ?C¾t ngang bÇu nhôy quan s¸t. B­íc 4: HS nªu vµ tæng hîp nh÷ng kiÕn thøc rót ra: . Cuèng hoa cã h×nh trô mµu xanh, cã chøc n¨ng n©ng ®ì hoa. . Bao hoa: ®Õ hoa mµu xanh, bao bäc bªn ngoµi, b¶o vÖ hoa. Trµng hoa mµu tr¾ng, bao bäc bªn ngoµi b¶o vÖ hoa. . NhÞ hoa gåm cã chØ nhÞ vµ bao phÊn dÝnh trªn chØ nhÞ. Bao phÊn chøa rÊt nhiÒu h¹t phÊn. . Nhôy hoa gåm cã ®Çu nhôy, vßi nhôy, bÇu nhôy. No·n n»m bªn trong bÇu nhôy. * PP thùc hµnh Tïy theo môc ®Ých d¹y häc lµ nghiªn cøu tµi liÖu míi hay thùc hµnh vËn dông, cñng cè kh¸I niÖm, rÌn kü n¨ng cã thÓ cã nh÷ng quy tr×nh kh¸c nha. ViÖc sqö dông PP thùc hµnh cÇn h­íng tíi ph¸t triÓn n¨ng lùc tÝch cùc, ®éc lËp cña HS trong häc tËp. ®­îc sö dông theo c¸c b­íc: B­íc 1: HS biÕt ®­îc môc ®Ých cña thùc hµnh. B­íc 2: GV vµ HS chuÈn bÞi thiÕt bÞ cho thùc hµnh (dông cô, hãa chÊt mÉu vËt, tranh ¶nh) B­íc 3: HS t×m hiÓu c¸c thao t¸c, trËt tù c¸c ho¹t ®éng thùc hµnh: HS tù t×m hiÓu hoÆc t×m hiÓu d­íi sù h­íng dÉn cña GV. B­íc 4: HS tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng thùc hµnh theo c¸ nh©n, theo cÆp, theo nhãm. TiÕn hµnh c¸c thao t¸c thÝ nghiÖm, c¸c b­íc thùc hµnh. B­íc 5: HS tiÕn hµnh khai th¸c c¸c th«ng tin tõ kÕt qu¶ thùc hµnh. VÝ dô: Quan s¸t mÉu v¹t, m« t¶ hiÖn t­îng thÝ nghiÖm, gi¶i thÝch vµ rót ra kÕt luËn. GV nhËn xÐt vµ hoµn thiÖn. B­íc 6: HS nªu nhËn xÐt hoÆc rót ra kÕt luËn. VÝ dô: c¸ch gi¶I mét bµi to¸n di truyÒn, ®Æc ®iÓm cña mét nhãm sinh vËt, kÕt qu¶ cña mét thÝ nghiÖm sinh häc, mét kh¸i niÖm ®­îc h×nh thµnh, mét kü n¨ng ®­îc thùc hiÖn. GV nhËn xÐt bæ sung, hoµn thiÖn. VÝ dô minh häa Bµi: “VËn chuyÓn c¸c chÊt trong th©n” môc 1/ Sinh 6. B­íc 1: Gv giíi thiÖu môc ®Ých cña tiÕt thùc hµnh: X¸c ®Þnh n­íc vµ muèi kho¸ng ®­îc vËn chuyÓn qua bé phËn nµo cña th©n? B­íc 2: ChuÈn bÞ 2 b×nh thñy tinh, 1 b×nh ®ùng mùc xanh hoÆc ®á, 1 b×nh ®ùng n­íc cÊt, 2 cµnh hoa tr¾ng (hoa hång), kÝnh lóp, dao con. B­íc 3: c¸c thao t¸c: . C¾m cµnh hoa vµo b×nh n­íc mµu vµ b×nh n­íc cÊt ®Ó ra chç tho¸ng . Sau mét thêi gian(30-60 phót) quan s¸t nhËn xÐt sù thay ®æi mµu s¾c cña c¸nh hoa . C¾t ngang cµnh hoa, ding kÝnh lóp quan s¸t phÇn bÞ nhuém mµu B­íc 4: HS tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng thùc hµnh theo nhãm, ®Ó dÔ quan s¸t thÝ nghiÖm nªn lµm tr­íc. NhËn xÐt n­íc vµ muèi kho¸ng hßa tan ®­îc vËn chuyÓn trong th©n qua m¹ch gç. B­íc 5: HS tiÕn hµnh khai th¸c th«ng tin tõ kÕt qu¶ thùc hµnh. . Quan s¸t c¸nh hoa sÏ chuyÓn mµu râ h¬n lµ l¸, râ nhÊt ë c¸c g©n hoa, l¸.. NÕu thêi gian l©u th× toµn bé c¸nh hoa sÏ cã mµu gièng nh­ mµu mùc, chøng tá mùc ®· chuyÓn tõ b×nh thñy tinh lªn c¸nh hoa. VËy nã chuyÓn qua bé phËn nµo cña th©n? . C¾t ngang th©n ta they bé phËn bÞ nhuém mµu lµ m¹ch gç, chøng tá mùc ®­îc ®­a lªn l¸ vµ hoa qua m¹ch gç. * PP d¹y häc ®Æt vµ gi¶i quyÕt vÊn ®Ò B­íc 1: §Æt vÊn ®Ò, x©y dung bµi to¸n nhËn thøc. T¹o t×nh huèng cã vÊn ®Ò Ph¸t hiÖn, nhËn d¹ng vÊn ®Ò nÈy sinh Gi¶I thÝch vµ chÝnh x¸c hãa t×nh huèng khi cÇn thiÕt ®Ó hiÓu ®óng vÊn ®Ò ®­îc ®Æt ra B­íc 2: Gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ®Æt ra Ph©n tÝch, t×m hiÓu vÊn ®Ò, lµm râ mèi liªn hÖ gi÷a c¸I ®· biÕt vµ c¸I ph¶I t×m LËp kÕ ho¹ch gi¶I quyÕt vÊn ®Ò TiÕn hµnh gi¶I quyÕt vÊn ®Ò, ®­a ra lêi gi¶i. B­íc 3: §¸nh gi¸ kÕt qu¶, ph©n tÝch khai th¸c lêi gi¶I KiÓm tra tÝnh hîp lý tèi ­u cña lêi gi¶I Kh¼ng ®Þnh hay b¸c bá gi¶ thuyÕt nªu ra §Ò xuÊt nh÷ng vÊn ®Ò míi cã liªn quan nhê xÐt t­¬ng tù , kh¸I qu¸t, lËt ng­îc vÊn ®Ò vµ gi¶I quyÕt nÕu cã thÓ. VÝ dô minh häa B­íc 1: Khi d¹y bµi “Di truyÒn liªn kÕt” Sinh häc 9. GV ®Æt vÊn ®Ò: Dùa vµo sgk, h·y cho biÕt khi Moocgan cho ruåi ®ùc F1 x¸m dµi lai víi ruåi c¸I ®en côt th× ®­îc F2 cã tØ lÖ nh­ thÕ nµo? Gi¶I thÝch HS tr¶ lêi: 1 x¸m dµi : 1 ®en côt. Theo Men®en th× ruåi ®ùc x¸m dµi F1 sÏ cho ra 4 lo¹i giao tö: BV, Bv, bV, bv cßn ruuo× c¸I ®ªn côt chØ cho ra mét lo¹i giao tö lµ bv. Nh­ vËy ë F2 sÏ cho ra 4 lo¹i tæ hîp giao tö: BbVv, Bbvv, bbVv, bbvv víi tØ lÖ ngang nhau. Nh­ng thùc tÕ chØ cã 2 lo¹i tæ hîp ®­îc t¹o thµnh lµ vµ.VËy chóng ta sÏ gi¶I thÝch tr­êng hîp nµy nh­ thÕ nµo? HS tr¶ lêi: Nh­ vËy ruåi ®ùc F1 chØ cho 2 lo¹i giao tö lµ BV vµ bv víi tØ lÖ ngang nhau, hay nãi c¸ch kh¸c lµ B lu«n ®I víi V, b luu«n ®I víi v. Ng­êi ta gi¶I thÝch lµ B vµ Vcïng n»m trªn mét NST, b vµ v cïng n»m trªn mét NST cho nªn lu«n di truyÒn cïng nhau. * PP th¶o luËn nhãm B­íc 1: Giíi thiÖu chñ ®Ò B­íc 2: Chia nhãm, bÇu nhãm tr­ëng B­íc 3: Giao nhiÖm vô trong nhãm, c¸ nh©n. GV h­íng dÉn hs thùc hiÖn nhiÖm vô th¶o luËn, quy ®Þnh thêi gian vµ ph©n c«ng vÞ trÝ lµm viÖc cho c¸c nhãm. B­íc 4: C¸c nhãm th¶o luËn gi¶I quyÕt nhiÖm vô ®­îc giao B­íc 5: §¹i diÖn tong nhãm tr×nh bµy kÕt qu¶ th¶o luËn cña nhãm. C¸c nhãm kh¸c quan s¸t l¾ng nghe, chÊt vÊn b×nh luËn vµ bæ sung ý kiÕn. B­íc 6: GV tæng kÕt vµ nhËn xÐt. VÝ dô minh häa Bµi : “BiÕn d¹ng cña l¸” Sinh6. B­íc 1: Giíi thiÖu nhiÖm vô, môc tiªu cña bµi: Nªu ®­îc nh÷ng ®Æc ®iÓm vÒ h×nh th¸i vµ chøc n¨ng cña mét sè lo¹i l¸ biÕn d¹ng. HiÓu ®­îc ý nghÜa biÕn d¹ng cña l¸. B­íc 2: Chia nhãm, bÇu nhãm tr­ëng (mçi bµn mét nhãm) B­íc 3: GV ph¸t phiÕu häc tËp, mÉu vËt vµ giao nhiÖm vô cho c¸c nhãm: HS lÇn l­ît quan s¸t ®Æc ®iÓm h×nh th¸i cña c¸c l¸ biÕn d¹ng theo trËt tù cña phiÕu häc tËp, t×m hiÓu chøc n¨ng cña c¸c lo¹i biÕn d¹ng. B­íc 4: C¸c nhãm th¶o luËn, ph©n c«ng gi¶i quyÕt nhiÖm vô ®­îc giao. Mçi hs chÞu tr¸ch nhiÖm quan s¸t vµ tr×nh bµy tr­íc nhãm vÒ 2 lo¹i l¸ biÕn d¹ng. C¸c hs kh¸c nhËn xÐt th¶o luËn, thèng nhÊt ý kiÕn vµ ghi vµo phiÕu häc tËp. B­íc 5: §¹i diÖn tong nhãm tr×nh bµy kÕt qu¶ th¶o luËn cña nhãm. C¸c nhãm kh¸c quan s¸t, l¾ng nghe, chÊt vÊn, b×nh luËn vµ bæ sung ý kiÕn. B­íc 6: GV tæng kÕt vµ nhËn xÐt. 5. KÕt qu¶ thùc hiÖn Víi PPDH nh­ vËy t«I ®· thùc nghiÖm trªn 4 líp: Líp 9A, 9B n¨m häc 2007-2008 Líp 9A, 9B n¨m häc 2008-2009 ¥ mçi líp sau gÇn 1 n¨m ¸p dông PPDH tÝch cùc m«n Sinh häc ®· t¹o ®­îc sù say mª, høng thó, tÝnh n¨ng ®éng s¸ng t¹o cña c¸c em trong häc tËp. C¸c em biÕt tù nªu vÊn ®Ò, tù nhËn xÐt, ph©n tÝch, so s¸nhtù t×m ra kiÕn thøc sgk vµ biÕt ®èi chiÕu víi hiÖn t­îng thùc tÕ ®êi sèng®Æc biÖt c¸c em yªu thÝch m«n Sinh häc vµ kÕt qu¶ häc tËp cao. Trong 2 n¨ häc 2007-2009 c¸c em tham dù kú thi HSG ®Òu ®¹t gi¶i. Trong n¨m häc 2007-2008:kÕt qu¶ häc tËp cuèi n¨m cña líp 9A, 9B ®¹t 99% tõ trung b×nh trë lªn, v­ît 6% so víi n¨m häc tr­íc ®ã. Cã 2 em dù thi HSG m«n Sinh ®Òu ®¹t 2 gi¶i cÊp HuyÖn mét gi¶i nhÊt cÊp Thµnh phè. Trong n¨m häc 2008-2009: ChÊt l­îng häc tËp kú I cña líp 9A, 9B rÊt cao. Cã mét em tham dù kú thi HSG vµ ®¹t gi¶i ba cÊp HuyÖn, tiÕp tôc tham dù ®éi tuyÓn Hs ®i thi cÊp Thµnh phè. Cã ®­îc kÕt qu¶ nh­ vËy trong m«n Sinh häc còng lµ nhê vµo viÖc §MPPDH mµ t«i ®· nghiªn cøu vµ ¸p dông. Tõ ®ã n©ng cao ®­îc thµnh tÝch bé m«n. PhÇn III/ KÕt luËn vµ kiÕn nghÞ 1/ Nh÷ng ®¸nh gi¸ c¬ b¶n nhÊt cña SKKN Dùa vµo thùc tÕ vµ kinh nghiÖm cho thÊy PPDH tÝch cùc lµ sù phèi kÕt hîp hµi hßa gi÷a c¸c ph­¬ng ph¸p: VÊn ®¸p t×m tßi, Trùc quan, Thùc hµnh, ®Æt vµ gi¶i quyÕt vÊn ®Ò, Th¶o luËn nhãm. Víi viÖc lùa chän, sö dông chóng mét c¸ch linh ho¹t, s¸ng t¹o phï híp víi néi dung kiÕn thøc ë tong bµi, tõng ch­¬ng ®· ph¸t huy ®­îc tÝnh tÝch cùc, chñ ®éng, s¸ng t¹o, ®éc lËp ®Ó kh¸m ph¸, t×m tßi vµ x©y dung kiÕn thøc míi tõ nh÷ng kinh nghiÖm tõ nh÷ng kiÕn thøc ®· biÕt, d­íi sù h­íng dÉn, ®iÒu khiÓn cña GV. Tõ ®ã thÊy ®­îc viÖc cÇn thiÕt cña tËp huÊn thay s¸ch, båi d­ìng chuyªn m«n, sinh ho¹t chuyªn ®Ò, thi GVG trong qu¸ tr×nh d¹y häc m«n Sinh häc cho c¸c ThÇy c« gi¸o n©ng cao kinh nghiÖm trong gi¶ng d¹y, ®Ó tiÕp tôc vËn dông §MPPDH mét c¸ch cã hiÖu qu¶. 2/ C¸c kiÕn nghÞ ®­îc ®Ò xuÊt tõ s¸ng kiÕn kinh nghiÖm Trong d¹y häc Sinh häc c¸c thiÕt bÞ, ph­¬ng tiÖn: vËt mÉu, tranh vÏ, m« h×nh, thÝ nghiÖm®ãng vai trß lµ nguån tri thøc quan träng vµ chiÕm phÇn lín trong c¸c bµi häc Sinh häc THCS. §Ó lùa chän vµ vËn dông c¸c PPDH tÝch cùc mét c¸ch hiÖu qu¶, th× nhÊt thiÕt ph¶i cã ®Çy ®ñ thiÕt bÞi, ph­¬ng tiÖn d¹y häc. Trong phßng thÝ nghiÖm tr­êng THCS Thanh L­¬ngcßn thiÕu mét sè tranh vÏ vµ m« h×nh GV cã thÓ tù lµm, nh­ng t«i vÉn ®Ò nghÞ nhµ tr­êng cÇn bæ sung ®Çy ®ñ h¬n vµ ®óng chÊt l­îng. Nhµ tr­êng cÇn bæ sung hay liÖt kª mét sè tranh vÏ vµ m« h×nh ch­a ®¹t. Tµi liÖu tham kh¶o ®· cã, nh­ng ch­a nhiÒu, ®Ò nghÞ nhµ tr­êng bæ sung thªm. Bæ sung vµ triÓn khai réng r·i s¸ch bµi tËp Sinh häc ë c¸c khèi. Th­êng xuyªn lªn chuyªn ®Ò vÒ §MPPDH bé m«n Sinh ®Ó n©ng cao kinh nghiÖm gi¶ng d¹y vµ chÊt l­îng häc tËp cña bé m«n. Båi d­ìng khuyÕn khÝch GV, HS tù lµm thiÕt bÞ d¹y häc ®¬n gi¶n, dÔ lµm vµ c¸c thiÕt bÞ s¸ng t¹o cung cÊp kiÕn thøc Sinh häc trong bé m«n Sinh häc THCS. Môc lôc Néi dung Trang PhÇn I: §Æt vÊn ®Ò 1-Lý do vÒ tÝnh cÊp thiÕt 2-Môc ®Ých nghiªn cøu ®óc rót kinh nghiÖm 3-KÕt qu¶ cÇn ®¹t ®­îc 4-®èi t­îng ph¹m vi vµ kÕ ho¹ch nghiªn cøu 1 1 2 4 PhÇn II - Néi dung 1 - C¬ së lÝ luËn 2 - Thùc tr¹ng vÊn ®Ò nghiªn cøu vµ tæng kÕt kinh nghiÖm 3 - M« t¶ c¸c gi¶i ph¸p 4- KÕt qu¶ thùc hiÖn 5 6 9 14 phÇn 3 - kÕt luËn vµ kiÕn nghÞ 1 - Nh÷ng ®¸nh gi¸ c¬ b¶n nhÊt cña SKKN 2 - C¸c kiÕn nghÞ ®­îc ®Ò xuÊt vÒ tõ SKKN 14 15