Đổi mới phương pháp dạy học Địa lý theo hướng tích cực

ền thụ từ việc áp đặt một chiều từ người dạy mà phải sử dụng phương pháp dạy tích cực, phát huy tính tích cực của sinh viên. Đó là đổi mới phương pháp dạy học còn được gọi là “Dạy học hướng vào người học” hay “Dạy lấy người học làm trung tâm”. “Dạy học hướng vào người học” là cụm từ được dùng để xác định sự đổi mới của phương pháp dạy học hiện nay trong nhà trường. Đó là tư tưởng, là sự định hướng cho dạy và học, phương pháp mới này khuyến khích sinh viên tự học hỏi, tự phát huy sáng kiến, giảng viên đóng vai trò hướng dẫn. “Dạy học lấy người học làm trung tâm” bao gồm: - Tập trung phương pháp giảng dạy của người thầy dựa vào các thành quả của hoạt động nghiên cứu khoa học, quy trình đã được chứng minh. - Áp dụng các phương pháp dạy học theo từng hệ học. - Phát triển liên tục toàn hệ thống trường để đạt được hệ thống giáo dục ngày càng tốt hơn. - Học cách trở thành người học năng động thay vì là người học thụ động. - Khuyến khích người học năng động trong việc giáo dục bản thân. - Dạy người học cách tư duy độc lập chứng tỏ được sự hữu hiệu của bài học. - Dạy người học kỹ năng vận dụng thông tin (kiến thức) vào thực tế thay vì chỉ thu nhận kiến thức. - Chú trọng giáo dục kỷ luật và đạo đức cho người học, vì nếu có tài mà không có đức thì cũng chỉ là người vô dụng mà thôi. Để thực hiện đổi mới phương pháp dạy học, vấn đề đặt ra đối với người thầy đó là: Người thầy là yếu tố quyết định hàng đầu trong việc thực hiện đổi mới phương pháp dạy học, với nhận thức đúng đắn, với tinh thần trách nhiệm và sự quyết tâm cao, kỹ năng sử dụng thiết bị dạy học và tổ chức hướng dẫn trò học tập tốt. Đó là những phẩm chất cần thiết của người thầy. Kiến thức của người thầy đã trở thành những đặc điểm quan trọng trong công tác giáo dục đòi hỏi người thầy phải hội đủ các điều kiện về kiến thức, khả năng giảng dạy, lòng nhiệt thành, đức tính cần cù. Bên cạnh đó, người thầy phải có kỹ năng tổ chức hướng dẫn trò trong lớp học có kỹ năng sử dụng đồ dung dạy học, có năng lực tự học, thu thập thông tin phong phú của thời đại để phục vụ yêu cầu dạy học. Người thầy phải xác định được những vấn đề cần đổi mới, đó là phải xác định rõ mục tiêu giáo dục được đổi mới, nội dung giáo dục đổi mới, phương tiện dạy học, hình thức tổ chức và phương thức đánh giá phải đáp ứng được yêu cầu đổi mới.  Do đó người thầy cần phải lưu ý bốn lĩnh vực trong giảng dạy: - Lập kế hoạch và chuẩn bị môi trường lớp học, giảng dạy và trách nhiệm chuyên môn. - Tạo ra bầu không khí đối thoại giữa thầy và trò. - Thúc đẩy hiệu quả nhất việc sử dụng thời gian và làm cho cả lớp tham gia. - Cung cấp đầu vào để phổ biến tài liệu mới, kiểm tra hiểu biết và thay đổi tiến độ giảng dạy phù hợp, đồng thời tạo ra cách sử dụng kiến thức mới độc lập trên cơ sở có sự hướng dẫn. Người thầy phải nắm vững các kỹ năng truyền đạt kiến thức đến trò để thiết kế, dẫn dắt trò đi từ dễ đến khó, từ ít đến nhiều, từ nông đến sâu. Người thầy phải có kế hoạch chi tiết, cụ thể phương pháp dạy cũng như vấn đề phân phối chương trình trở thành một diễn tiến liên tục, giảm lý thuyết, tăng thực hành là một yêu cầu cần thiết, tất yếu cho quá trình đổi mới phương pháp giáo dục. Thầy phải có kiến thức sâu, rộng nắm vững lý luận sư phạm về các lĩnh vực giảng dạy đồng thời phải biết chuyển tải những kiến thức đó vào chương trình, vào phương pháp giảng dạy, vào các bài học cụ thể. Có như vậy, thầy mới có thể giúp trò tích cực chủ động, phát huy khả năng sáng tạo trong quá trình học tập. Thầy có nhiều kiến thức, có nhiều cách tổ chức và trình bày ngắn gọn, sáng tỏ cùng với sự nhiệt tình trong giảng dạy điều đó tạo điều kiện truyền đạt kiến thức cho trò một cách hiệu quả và thành công. Đổi mới phương pháp dạy học là một quá trình, đòi hỏi người thầy phải hoàn thiện về nhân cách, có đức, có tài để thực hiện tốt nhiệm vụ cao quý của mình. Phải không ngừng phấn đấu vươn lên, học tập, rèn luyện để tự khẳng định mình. Đặc trưng của nhà giáo là khiêm tốn, giàu lòng tự trọng, có trách nhiệm cao, lao động tự giác, chủ động sáng tạo, sống trung thực, giản dị, không phô trương hình thức. * Mối quan hệ giữa thầy và trò 1. Thầy định hướng nghiên cứu và tài liệu nghiên cứ 2. Trò tự mình tìm ra tri thức bằng hành động tự học là chủ yếu 3. Đối thoại giữa trò với trò; giữa trò vời thầy ( trò đưa ra câu hỏi ) 4. Cùng với thầy khẳng định kiến thức lĩnh hội được. Hình thành các phương pháp học, tư duy và giải quyết các vấn đề cụ thể. 5. Tự đánh giá, tự điều chỉnh, để thầy cho điểm. Thực hiện chương trình dạy học theo quan điểm dạy học lấy người học làm trung tâm thì hoạt động của thầy và trò tương ứng như sau: • Người học khai phá tri thức, tự nghiên cứu - Thầy chỉ hướng dẫn và cung cấp thông tin. • Người học tự trả lời các thắc mắc do chính mình đặt ra, tự kiểm tra mình - Thầy là trọng tài. • Người học tự hành động, tự kiểm tra, tự điều chỉnh - Thầy làm cố vấn. Để thực hiện được quá trình dạy học theo quan điểm lấy người học làm trung tâm người thầy giáo phải làm gì? Vai trò người thầy trong quá trình dạy học theo quan điểm lấy người học là trung tâm không thể bị mờ nhạt mà trái lại còn rõ nét hơn, người thầy vẫn là “linh hồn” của giờ học sinh động và sáng tạo. Bởi vì, để có thể làm người hướng dẫn, cung cấp thông tin, trọng tài, cố vấn… người thầy phải hiểu biết sâu sắc những kiến thức cơ bản của môn học mình đảm nhiệm, đồng thời phải tự bổ sung vốn kiến thức của mình thường xuyên và có định hướng rõ ràng qua tài liệu, sách báo… Người thầy phải nắm vững bản chất và các quy luật của quá trình dạy học để có thể tìm ra hoặc ứng dụng những phương pháp dạy học phù hợp với đối tượng của mình nhất. Một vấn đề quan trọng là, nhiều giáo viên nhận thức được sự cần thiết phải đổi mới phương pháp nhưng rất khó từ bỏ các phương pháp đã quen dùng. Do đó, muốn thực hiện đổi mới phương pháp dạy học thì trước hết là bản thân mỗi giáo viên phải ý thức được để chủ động từ bỏ các phương pháp dạy học truyền thống đã thành thói quen và chuyển hẳn sang các phương pháp mới. Sau đây là một phương pháp dạy học được hình thành trên cơ sở quan điểm dạy học lấy người học làm trung tâm, đó là phương pháp nêu vấn đề nghiên cứu.Thực chất của phương pháp nêu vấn đề nghiên cứu là thầy giáo xây dựng những nội dung có vấn đề dưới dạng một câu, một bài làm có tính chất nghiên cứu trong một hệ thống nhất định, còn sinh viên tự lực làm bài đó. Trong quá trình làm bài, sinh viên dần dần tiếp thu tri thức và hình thành năng lực vận dụng tri thức. Các điều kiện khác Đổi mới theo hướng dạy học theo hướng tích cực hóa hoạt động học tập của học sinh là một quá trình lâu dài, phải được thực hiện ở tất cả các bậc học, môn học. - Dạy và học tích cực đòi hỏi một số điều kiện, trong đó quan trọng nhất là người giáo viên. Giáo viên phải được đào tạo chu đáo để thích ứng với những thay đổi chức năng, với những nhiệm vụ đa dạng, phức tạp của mình, nhiệt tình với công cuộc đổi mới giáo dục. Giáo viên vừa phải có kiến thức chuyên môn sâu rộng, vó trình độ sư phạm lành nghề, biết ứng xử tinh tế, biết sử dụng công nghệ thông tin và truyền thông (ICT) vào dạy học, biết định hướng sự phát triển của học sinh theo mục tiêu giáo dục nhưng cũng đảm bảo sự tự do của học sinh trong hoạt động nhận thức. - Dưới sự chỉ đạo của giáo viên, học sinh phải dần dần có được những phẩm chất và năng lực thích ứng với phương pháp tích cực như giác ngộ mục đích học tập, tự giác trong học tập và có ‎ thức trách nhiệm về kết quả học tập của mình và kết quả học tập chung của cả lớp, biết tự học và tranh thủ học ở mọi nơi, mọi lúc bằng mọi cách, phát triển các loại hình tư duy biện chứng, logic, hình tượng, thuật toán, tư duy kĩ thuật, tư duy kinh tế. - Chương trình và sách giáo khoa phải giảm bớt kiến thức nhồi nhét, tạo điều kiện cho thầy và trò tổ chức những hoạt động học tập tích cực, giảm bớt những thông tin buộc học sinh phải thừa nhận và ghi nhớ máy móc, tăng cường các bài toán nhận thức để học sinh tập giải, giảm bớt những câu hỏi tái hiện, tăng cường loại câu hỏi phát huy trí thông minh giảm bớt những kết luận mang tính áp đặt, tăng cường các gợi y để học sinh tự nghiên cứu phát triển bài học. - Phương pháp dạy học tích cực yêu cầu có những phương tiện thiết bị dạy học thuận tiện cho học sinh thực hiện các công tác độc lập hoặc các hoạt động nhóm. Hình thức tổ chức lớp học phải dễ dàng thay đổi linh hoạt, phù hợp với dạy học cá thể, dạy học hợp tác. - Việc kiểm tra, đánh giá phải chuyển biến manh theo hướng phát triển trí thông minh sáng tạo của học sinh, khuyến khích vận dụng linh hoạt các kiến thức, kĩ năng đã học vào các tình huống thực tế, làm bộc lộ những cảm xúc, thái độ của học sinh trước những vấn đề nóng hỏi trong đời sống cá nhân, gia đình và cộng đồng. Chừng nào việc kiểm tra đánh giá còn chưa thoát khỏi quỹ đạo học tập thụ động htif chưa thể phát triển dạy và học theo hướng tích cực. - Hiệu trưởng chịu trách nhiệm trực tiếp về đổi mới phương pháp dạy hoc ở trường mình, đặt vấn dề này ở tầm quan trọng đúng mức trong sự hoạt động phối hợp với các hoạt động toàn diện của nhà trường. Hiệu trưởng cần thận trọng ủng hộ, khuyến khích mỗi sáng kiến, cải tiến dù nhỏ của giáo viên nhưng cũng cần biết hướng dẫn giúp đỡ giáo viên vận dụng các phương pháp tích cực thích hợp với môn học, đặc điểm học sinh, điều kiện dạy và học ở địa phương, làm cho phong trào đổi mới phương pháp dạy học ngày càng phát triển rộng rãi, thường xuyên và có hiệu quả hơn. Chúng ta hãy phấn đấu để mỗi tiết học trở nên thú vị, học sinh được hoạt động nhiều hơn, thực hành nhiều hơn, thảo luận nhiều hơn và quan trọng nhất là học sinh được suy nghĩ và y thức được vai trò của bản thân trên con đường chiếm lĩnh khoa học và tri thức. CÂU HỎI THẢO LUẬN? Thế nào là phương pháp dạy học tích cực ? Tại sao lại phải đổi mới phương pháp dạy học theo hướng tích cực Điểm khác biệt giữa phương pháp dạy học tích cực và phương pháp dạy học truyền thống là gì Tình hình áp dụng phương pháp dạy học tích cực ở Việt Nam hiện nay có thuận lợi và khó khăn gì? KẾT LUẬN TÀI LIỆU THAM KHẢO