Chuyên đề Hướng dẫn học sinh khai thác ATLAT địa lí Việt Nam để học tốt bài “Đất nước nhiều đồi núi”

ối nỳi và cao nguyờn + Khối nỳi Kon Tum và khối nỳi cực nam Trung Bộ cú địa hỡnh mở rộng và nõng cao, cú những đỉnh cao trờn 2000m + Cỏc cao nguyờn badan Playku, Daklak, MơNụng, Di Linh, ở phớa tõy cú địa hỡnh tương đối bằng phẳng, làm thành cỏc bề mặt cao từ 500- 1000m + Giữa hai suờn Đụng –Tõy cú sự đối xứng rừ rệt. Thiết kế và thực hiện theo giải phỏp trờn ,học sinh sẽ dựa vào những nội dung sgk và bản đồ treo tường để chủ động tỡm hiểu kiến thức bài học theo sự hướng dẫn của giỏo viờn và giỏo viờn chuẩn lại hệ thống kiến thức cho học sinh .Như vậy giỏo viờn đó sử dụng phương phỏp mới trong giảng dạy . Nhưng hiện nay ,trong cỏc kỡ đối mụn địa lớ tụi thấy đều cho học sinh sử dụng atlỏt địa lớ VN . Nờn tụi mạnh dạn thiết kế bài giảng c ho học sinh khai thỏc kiến thức từ ỏt lỏt địa lớ VN .Để học sinh tự tin hơn trong cỏc kỡ thi với phương tiện học tập mụn địa lớ đú là ỏtlỏt địa lớ Việt Nam .Để học sinh phỏt huy tớnh tớch cực ,chủ đụng tỡm tũi lĩnh hội kiến thức từ ỏt lỏt và phỏt huy khó năng tư duy ,úc sỏng tạo cho học sinh .và rốn luyện kĩ năng sử dụng ỏt lỏt thật nhuần nhuyễn bởi vỡ mụn địa lớ bắt đầu học bằng bản đồ và kết thỳc cũng bằng bản đồ . * Sử dụng Atlat địa lớ Việt Nam. Bao gồm cả giỏo viờn và học sinh đều phải cú .( Atlat học sinh tự trang bị trong học tập ) và cho học sinh khai thỏc kiến thức từ Atlat . Hoạt động 1:Tỡm hiểu đặc điểm chung của địa hỡnh Dựa vào Atlat trang 4,5 (bản đồ hỡnh thể VN ).Trang 9,10 (bản đồ cỏc miền tự nhiờn ).Để tỡm hiểu đặc điểm chung của địa hỡnh . GV đưa ra hệ thống cõu hỏi : Cõu 1:Nờu cỏc biểu hiện chứng tỏ đồi nỳi chiếm phần lớn diện tớch nhưng chủ yếu là đồi nỳi thấp . Cõu 2:Kể tờn cỏc dóy nỳi hướng tõy bắc-đụng nam ,cỏc dóy nỳi hướng vũng cung . Cõu 3:Chứng minh địa hỡnh nước ta rất đa dạng và phõn chia thành cỏc khu vực . Cõu 4:Giải thớch vỡ sao nước ta đồi nỳi chiếm phần lớn diện tớch nhưng chủ yếu là đồi nỳi thấp . (Cỏc em dựa vào Atlat trang 6,21,22,23,24) Cõu 5: Xỏt định trờn bản đồ những vựng cú thang địa tầng trẻ nhất trờn lónh thổ nước ta . Cõu 6:Dựa vào Atlat trang 7,9,10 làm rừ đặc điểm khớ hậu Việt Nam .Với đặc điểm khớ hậu Việt Nam như tỏc động địa hỡnh Việt Nam ra sao ? _Dựa vào hỡnh ảnh trờn trang bỡa Atlat Việt Nam .Em hóy chứng minh con người tỏc động đến địa hỡnh nước ta . Hoạt động 2:Cho học sinh dựa vào Atlat trang 4,5 ,trang 9 ,trang 10 ,21,22,23,24 để tỡm hiểu cỏc khu vực đồi nỳi với hệ thống cõu hỏi .Và giỏo viờn chia lớp thành nhúm . *Nhúm 1 :Tỡm hiểu vựng nỳi Đụng Bắc Cõu hỏi :Dựa vào Atlat trang 4,5 ,trang 9 Tỡm hiểu đặc điểm địa hỡnh miền Bắc và Đụng Bắc Bộ . *Nhúm 2:Tỡm hiểu vựng nỳi Tõy Bắc và Bắc Trung Bộ : Cõu hỏi : Dựa vào Atlat trang 4,5,9. Em hóy trỡnh bày và giải thớch đặc điểm địa hỡnh miền Tõy Bắc và Bắc Trung Bộ . *Nhúm 3:Dựa vào Atlat trang 4,5 ,10 . E m hóy trỡnh bày và giải thớch đặc điểm địa hỡnh miền Nam Trung Bộ và Nam Bộ . *Nhúm 4: Dựa vào bản đồ hỡnh thể Việt Nam trang 4,5 Atlat ,cỏc em xỏt định ranh giới 4 vựng đồi nỳi Việt Nam và điền tờn cỏc dóy nỳi chớnh , đỉnh nỳi trong mỗi vựng đồi nỳi trờn lược đồ cõm Việt Nam . Yờu cầu :Mỗi nhúm tiến hành nghiờn cứu và hoàn hành cõu hỏi trong thời gian 7phỳt . _Mỗi nhúm cử thư kớ để ghi ý kiến của cỏc thành viờn trong nhúm và nhúm trưởng trỡnh bày .Riờng nhúm 4 cử nhúm trưởng lờn xỏt định ranh giới 4 vựng đồi nỳi Việt Nam trờn bản đổ địa hỡnh (bản đồ treo tường )và chỉ cỏc dóy nỳi ,đỉnh nỳi chớnh của mỗi vựng . *Thiết kế Phần giảng dạy minh họa: Thời gian Hoạt động của thầy và trũ Nội dung bài học 10 phỳt 28 phỳt Hoạt động 1:Cặp GV yờu cầu mỗi học sinh tỡm hiểu Atlat VN và trả lời những cõu hỏi GV đưa ra . *Cỏc em dựa vào Atlat trang 4,5,6,9,10,21,22,23,24 và hỡnh ảnh trong Atlat VN trả lời những cõu hỏi sau: Cõu 1:Nờu cỏc biểu hiện chứng tỏ đồi nỳi chiếm phần lớn diện tớch nhưng chủ yếu là đồi nỳi thấp . Cõu 2:Kể tờn cỏc dóy nỳi hướng tõy bắc-đụng nam ,cỏc dóy nỳi hướng vũng cung . Cõu 3:Chứng minh địa hỡnh nước ta rất đa dạng và phõn chia thành cỏc khu vực . Cõu 4:Giải thớch vỡ sao nước ta đồi nỳi chiếm phần lớn diện tớch nhưng chủ yếu là đồi nỳi thấp . (Cỏc em dựa vào AtLat trang 6,21,22,23,24) Cõu 5: Xỏt định trờn bản đồ những vựng cú thang địa tầng trẻ nhất trờn lónh thổ nước ta . Cõu 6:Dựa vào Atlat trang 7,9,10 làm rừ đặc điểm khớ hậu Việt Nam .Với đặc điểm khớ hậu Việt Nam như tỏc động địa hỡnh Việt Nam ra sao ? _Dựa vào hỡnh ảnh trờn trang bỡa Atlat Việt Nam .Em hóy chứng minh con người tỏc động đến địa hỡnh nước ta . Hoạt động 2: Chia nhúm Cho học sinh dựa vào Atlat trang 4,5 ,trang 9 ,trang 10 ,21,22,23,24 để tỡm hiểu cỏc khu vực đồi nỳi với hệ thống cõu hỏi .Và giỏo viờn chia lớp thành nhúm . *Nhúm 1 :Tỡm hiểu vựng nỳi Đụng Bắc Cõu hỏi thảo luận :Dựa vào Atlat trang 4,5 ,trang 9 Tỡm hiểu đặc điểm địa hỡnh miền Bắc và Đụng Bắc Bộ . *Nhúm 2:Tỡm hiểu vựng nỳi Tõy Bắc và Bắc Trung Bộ : Cõu hỏi thảo luận : Dựa vào Atlat trang 4,5,9. Em hóy trỡnh bày và giải thớch đặc điểm địa hỡnh miền Tõy Bắc và Bắc Trung Bộ . *Nhúm 3:Dựa vào AtLat trang 4,5 ,10 . Em hóy trỡnh bày và giải thớch đặc điểm địa hỡnh miền Nam Trung Bộ và Nam Bộ . *Nhúm 4: Dựa vào bản đồ hỡnh thể Việt Nam trang 4,5 Atlat ,cỏc em xỏt định ranh giới 4 vựng đồi nỳi Việt Nam và điền tờn cỏc dóy nỳi chớnh ,đỉnh nỳi trong mỗi vựng đồi nỳi trờn lược đồ cõm Việt Nam . *Sau khi đại diện cỏc nhúm trỡnh bày ,Giỏo viờn chuẩn kiến thức . 1/Đặc điểm chung của địa hỡnh : a/Địa hỡnh đồi nỳi chiếm phần lớn diện tớch nhưng chủ yếu là đồi nỳi thấp : _Địa hỡnh cao dưới 1000 m chiếm 85% ,nỳi trung bỡnh 14 % ,nỳi cao chỉ 1%. _Đồng bằng chỉ chiếm ẳ diện tớch đất đai . b/Cấu trỳc địa hỡnh nước ta khỏ đa dạng : _Hướng tõy bắc-đụng nam và hướng vũng cung +Địa hỡnh già trẻ lại và cú tớnh phõn bậc rừ rệt . +Địa hỡnh thấp dần từ tõy bắc xuống Đụng nam . +Cấu trỳc gồm 2 hướng chớnh +Hướng tõy bắc và đụng nam :Từ hữu ngạn sụng Hồng đến dóy Bạch Mó. +Hướng vũng cung :Vựng nỳi đụng bắc và trường Sơn Nam. c/Địa hỡnh vựng nhiệt đới ẩm giú mựa . d/Địa hỡnh chịu tỏc động mạnh mẽ con người . 2/Cỏc khu vực địa hỡnh : (Thụng tin phản hồi ) Thụng tin phản hồi Vựng nỳi Vị trớ Đặc điểm chớnh Đụng Bắc Nằm ở tả ngạn sụng Hồng -Địa hỡnh nghiờng theo hướng Tõy Bắc – Đụng Nam. - Độ cao trờn 2000m ở thượng nguồn sụng Chảy, ở trung tõm cú độ cao trung bỡnh là 500- 600m. - Cú 4 cỏnh cung lớn chụm đầu ở Tam Đảo, mở ra ở phớa Bắc và phớa Đụng đú là sụng Gõm, Ngõn Sơn, Bắc Sơn, Đụng Triều và cỏc thung lũng sụng là sụng Cầu, sụng Thương và sụng Lục Nam … Tõy Bắc Nằm ở giữa sụng Hồng và sụng Cả Đõy là vựng địa hỡnh cao nhất nước ta với 3 dóy nỳi lớn cựng hướng Tõy Bắc –Đụng Nam, trong đú cú nỳi Hoàng Liờn Sơn cao và đồ sộ Trường Sơn Bắc Giới hạn từ phớa nam sụng Cả tới đốo Hải Võn -Gồm cỏc dóy nỳi song song và so le theo hướng Tõy Bắc – Đụng Nam - Địa thế cao ở hai đầu và thấp ở đoạn giữa, hẹp ngang Trường Sơn Nam Phớa nam Bạch Mó đến vĩ tuyến 110 B Gồm cỏc khối nỳi và cao nguyờn + Khối nỳi Kon Tum và khối nỳi cực nam Trung Bộ cú địa hỡnh mở rộng và nõng cao, cú những đỉnh cao trờn 2000m + Cỏc cao nguyờn badan Playku, Daklak, MơNụng, Di Linh, ở phớa tõy cú địa hỡnh tương đối bằng phẳng, làm thành cỏc bề mặt cao từ 500- 1000m + Giữa hai suờn Đụng –Tõy cú sự đối xứng rừ rệt. *Củng cố Cõu 1 :Dựa vào Atlat trang 9 .Em hóy phõn tớch lat cắt từ Sơn nguyờn Đồng văn đến cửa Thỏi Bỡnh và từ đú rỳt ra những đặc điểm chớnh của địa hỡnh miền bắc và Đụng Bắc Bắc Bộ . Cõu 2: Dựa vào Atlat trang 9 .Em hóy phõn tớch lỏt cắt địa hỡnh C –D và rỳt ra những đặc điểm chớnh của địa hỡnh miền tõy bắc và Bắc Trung Bộ . Cõu 3:Dựa vào Atlat trang 10 .Em hóy lỏt cắt A-B-C .Từ đú rỳt ra đặc điểm chớnh của địa hỡnh miền Nam trung Bộ và Nam Bộ . Như vậy với cỏch thiết kế phần giảng dạy như trờn khụng chỉ giỳp học sinh tự hỡnh thành kiến thức mà cũn rốn luyện cho học sinh kĩ năng khai thỏc kiến thức địa lớ từ Atlat .Từ đú giỳp cỏc em tự tin hơn khi sử dụng Atlat trong cỏc kỡ thi . Hiệu quả của sỏng kiến kinh nghiệm Với việc sử dụng và hướng dẫn học sinh khai thỏc kiến thức từ ỏtlỏt kết hợp với việc chia nhúm học tập như trờn, tụi đó ỏp dụng vào giảng dạy ở lớp 12A1 và so sỏnh với lớp 12A3 ( khụng ỏp dụng), qua kiểm tra đó thu được kết quả sau: * Đề kiểm tra ( Thời gian 15’) Em cho biết đặc điểm địa hỡnh của miền tự nhiờn Tõy Bắc và Bắc Trung Bộ cú tỏc động gỡ tới đặc điểm sụng ngũi?Dựa vào Atlat trang 4,5,10. * Kết quả kiểm tra như sau: Lớp Số Hs tham gia Kết quả kiểm tra Ghi chú < 5 5 --> 6,5 6,5 à< 8 8 à 10 SL % SL % SL % SL % 12A1 47 0 10 21 17 36 27 43 12A3 46 7 12 20 36 20 36 8 14 Với kết quả kiểm tra thực nghiệm ở 2 lớp trên, tôi thấy rằng: - Số học sinh khá, giỏi ở lớp thực nghiệm 12A1 chiếm tỉ lệ lớn hơn hẳn so với lớp không thực nghiệm 12A3. - Số học sinh đạt điểm yếu, kém ở lớp thực nghiệm là không có, trong khi ở lớp không thực nghiệm số này là khá cao. * Như vậy rõ ràng việc hướng dẫn học sinh sử dụng átlát và chia nhóm học tập để dạy bài Đất nước nhiều đồi nỳi đã giúp học sinh có khác biệt rất lớn về kết quả học tập . Ngoài ra học sinh còn hình thành được kỹ năng sử dụng átlát để hình thành kiến thức và như vậy vai trò tự học tập, nghiên cứu để lĩnh hội kiến thức ở học sinh được khẳng định. C. KẾT LUẬN Để nâng cao chất lượng và hiệu quả giảng dạy của giáo viên nói chung và của giáo viên địa lí nói riêng, việc đúc rút các kinh nghiệm và sử dụng các phương tiện dạy học vào từng bài cụ thể là rất quan trọng. Điều này phải đảm bảo giúp cho học sinh học tập tích cực,lĩnh hội kiến thức một cách sâu sắc và có những nhận thức đúng đắn, khách quan về các hiện tượng. Sử dụng átlát để dạy bài Đất nước nhiều đồi nỳi đã giúp học sinh tích cực suy nghĩ, tìm tòi, huy động được các tư duy sáng tạo, tạo thói quen tốt trong học tập của học sinh. Từ đó góp phần nhỏ vào việc hình thành nhân cách học sinh. D.TÀI LIỆU THAM KHẢO : Hướng dẫn học và khai thỏc ATLAT địa lớ Việt Nam (GS Lờ Thụng chủ biờn)